29 տարի առաջ, երբ Արցախով մեկ պատերազմ էր ընթանում, երբ հազարավոր քաջորդիներ մարտադաշտում էին, ստեղծվեց «Երկրապահ կամավորականների միություն» հասարակական կազմակերպությունը (ԵԿՄ)։ Մեծ էր ԵԿՄ-ի դերը Արցախյան գոյամարտում. այս կառույցի ենթակայությամբ գործող ջոկատները մարտնչեցին մինչև պատերազմի հաղթական զինադադարը։ ՀՀ ԵԿՄ 3-րդ համագումարում, որը կայացավ 1997 թ. նոյեմբերին՝ սպարապետ Վազգեն Սարգսյանի նախագահությամբ, որոշվեց մայիսի 8-ը հայտարարել երկրապահի օր։ 2001 թ. երկրապահի օրն ընդգրկվել է ՀՀ պետական տոնացույցում։
Յուրաքանչյուր տարի մայիսի 8-ին երկրապահները Երևանում, ՀՀ մարզերում, Արցախի տարբեր բնակավայրերում տոնում են իրենց օրը։ Երևանում երկրապահները վարչության շենքի միջանցքում ծաղիկներ են խոնարհում սպարապետ Վ. Սարգսյանի կիսանդրու առջեւ, այնուհետև այցելում Եռաբլուր։ Մայիսի 8-ին երկրապահ եռասերունդ կառույցի ներկայացուցիչները դարձյալ Եռաբլուրում էին։ Վետերան ու տարեց երկրապահների հետ այստեղ էին նաև ԵԿՄ Կենտրոնի, Էրեբունու, Արաբկիրի, Մասիսի և այլ տարածքային բաժանմունքների «Պատանի երկրապահ» ակումբների սաները, ովքեր ՀՀ, Արցախի և ԵԿՄ դրոշներով պատվո պահակ էին կանգնել սպարապետի, զորավար Անդրանիկի, Արցախյան գոյամարտի նահատակ հերոսների շիրմաքարերի մոտ։ ՀՀ ԵԿՄ վարչության անդամները, տարածքային բաժանմունքների ներկայացուցիչները ծաղկեպսակ դրեցին ՀՀ ԵԿՄ հավերժ նախագահ, Սպարապետ Վ. Սարգսյանի շիրմաքարի մոտ, ծաղիկներ խոնարհեցին նաև Անհայտ զինվորի, զորավար Անդրանիկի և Ամենասրբավայրում ննջող հազարավոր քաջորդիների շիրիմներն, խնկարկեցին։ «Պատանի երկրապահ» ակումբների սաներն իրենց հարգանքի տուրքը մատուցեցին Արցախյան բոլոր պատերազմներում, խաղաղ տարիներին առաջնագծում նահատակված քաջորդիներին՝ պատվո պահակ կանգնելով ու խնկարկելով անմահների շիրմաքարերի մոտ։
ՀՀ ԵԿՄ Էրեբունու տարածքային բաժանմունքի «Պատանի երկրապահ» ակումբի նախագահ, ավագ-ենթասպա Սամվել Խաչատրյանը «Արծիվ 28» ջոկատի հրամանատար, գնդապետ Ռոլանդ Քելեշյանի շիրմաքարի մոտ պատմեց, որ 1992 թ. ամռանը Բերձորի (Լաչին) տարածքում է հանդիպել Ռոլանդին, ով մեծ աջակցություն է ցուցաբերել իր հետ առաջնագիծ մեկնած հայոց նորաստեղծ բանակի ժամկետային զինծառայողներին։ «Մ.Է.Գ.Վ.Ա.Խ.» այսպես է կոչվել Ռոլանդի ջոկատը. Երևանի երկաթուղու կայարանում սադրանքի զոհ 6 տղաների անունների առաջին տառերից է կազմված։ Հետագայում Ռոլանդը ղեկավարել է «Արծիվ-14», այնուհետև՝ «Արծիվ-28» ջոկատները, որի ազատամարտիկներից էր նաեւ երջանկահիշատակ հայտնի երգահան Աշոտ Բեգոյանը (գուսան Տոտիկ), ում երգերի մի մասը գրվել է խրամատներում։ Մեր ժողովրդին քաջ հայտնի «Ախպերս ու ես» երգը նվիրված է Ռոլանդին և նրա եղբայրներին` Ռոմիկին ու Ժանին: 1989-1994 թթ. Ռոլանդի հրամանատարությամբ գործող ջոկատները մասնակցել են Հայաստանի Հանրապետության Վայքի (Խնձորուտ, Բարձրունի), Գորիսի (Կոռնիձոր, Տեղ) և Արցախի Հանրապետության Մարտակերտի (Ումուդլու, Մեծշեն, Կարմիրավան, Հակոբ Կամարի, Թալիշ, Մատաղիս), Քաշաթաղի, Քարվաճառի (Ջերմուկին հարող տարածք, Օմարի լեռնանցք) շրջանների, Բերդաձորի ենթաշրջանի ինքնապաշտպանական և ազատագրական մարտերին։ 1994 թ. ջոկատի ազատամարտիկները պայմանագրային հիմունքներով ծառայության են անցել հայկական բանակի 1-ին մոտոհրաձգային բրիգադում։ Արցախյան ողջ գոյապայքարն անցած Ռոլանդը հետագայում ծառայել է հայոց բանակում, նշանակվել Մոնթե Մելքոնյան վարժարանի տնօրեն։ Վախճանվել է ծանր հիվանդությունից, 2018-ին։
Արցախյան առաջին գոյամարտի մասնակից, «Անկախության բանակի» մարտիկ Ստեփան Ստեփանյանը, ով 1991 թ. «Օղակ» գործողության ժամանակ խոցել է թշնամու ուղղաթիռը և կատարած քաջագործությունների համար հայտնի էր Ռեմբո մականունով, 2019 թ. վախճանվեց 59 տարեկան հասակում։ Պատանի երկրապահները հարգանքի տուրք մատուցեցին նաև Ռեմբոյի շիրմաքարի մոտ։ ԵԿՄ Երևանի քաղաքային վարչության Կենտրոնի բաժանմունքի նախագահ, Ռեմբոյի մարտական ընկեր, ԵԿՄ Կենտրոնի տարածքային բաժանմունքի նախագահ, պահեստի փոխգնդապետ Ռոմիկ Մխիթարյանը ներկայացրեց հերոսին, շնորհավորեց օրվա առթիվ։ Այնուհետև պատանի երկրապահները, ՀՀ ԵԿՄ «Պատանի երկրապահ» ակումբի փոխնախագահ, Ռեմբոյի դուստր Ալյոնա Ստեփանյանի գլխավորությամբ, անցան Արցախյան 44-օրյա պատերազմում նահատակված հերոսների շիրմաքարերի մոտով, խնկարկեցին, պատվո պահակ կանգնեցին։ Արցախյան վերջին պատերազմում Շուշիի մատույցներում նահատակված Ռաֆիկ Ղազարյանը, Մելքոն Դավթյանը և Շահեն Գրիգորյանը կամավոր էին մեկնել։ Հուղարկավորված են իրար մոտ։ Նրանց մարտական ընկերներն այցի էին եկել նահատակների շիրիմներին։ Կ. Մարտիրոսյանը տեղեկացրեց, որ իրենց ջոկատը մարտնչել է Սղնախ-Շուշի հատվածում, ունեցել են 6 զոհ։
Օրվա ընթացքում հանդիպեցի մարտական շատ ընկերներիս, որոնց հետ 1989-ից սկսած՝ Բերդաձորում ու Վարդենիսում, Բերձորում ու այլ վայրերում մեր երկրի պաշտպանությանը և ազատագրմանն էինք մասնակցում։ ԵԿՄ Ավանի բաժանմունքի նախագահ Երեմ-Արսեն Խաչատրյանը դեռ պատանի էր, որ 1990 թ. ՀԱԲ-ի մեր ջոկատի կազմում էր, և միասին Վարդենիսում էինք, հետագայում՝ Բերդաձորում։ 1993 թ. Արսենը մեր մյուս մարտական ընկեր Ստեփան Շահբազյանի հետ վիրավորվեց Մարտակերտում։ Այսօր էլ ազատամարտի վետերանները հերթափոխի են մեկնում առաջնագիծ՝ չնայած առողջական խնդիրներին։ Էրեբունու ԵԿՄ տարածքային բաժանմունքի «Պատանի երկրապահ» ակումբի նախագահ Ս. Խաչատրյանը կարևորում է պատանի երկրապահի դերը։ Իր ղեկավարած ակումբի 15 աղջիկներ էին մասնակցում օրվա միջոցառումներին։ Աղջիկներից 10-ը նոր են միացել ակումբին, բայց արդեն ունեն համազգեստ և պատրաստ են դառնալ իսկական երկրապահ։ Օրվա ընթացքում դարձյալ մարդաշատ էր Ամենասրբավայրը. դժվար է ու տխուր տեսնել սևազգեստ մորը՝ խոնարհված որդու շիրմաքարի մոտ, սպիտակահեր հորը՝ արցունքոտ աչքով…
Օրվա առթիվ Եռաբլուրի Սրբոց Վարդանանց Նահատակաց եկեղեցում հոգեւորականները կատարեցին հոգեհանգստյան կարգ՝ ի հիշատակ հայրենիքի համար նահատակված քաջորդիների։
