Իսրայելցի հետազոտող Միխայիլ Մակովեցկին առաջ է քաշել մի վարկած, որ ալեւիները ժառանգներն են կիլիկյան հայերի, որոնք բնակվել են Միջերկրական ծովի հյուսիսարեւելյան ափերին՝ 1080-1375 թթ.։ Այս առումով հատկանշական է այն, որ ալեւիների հակառակորդները բազմաթիվ սադրիչ լուրեր են տարածում Սիրիայի «ալեւիական ռեժիմի» առաջնորդ Բաշար ալ-Ասադի մասին։ Ազգայնական սալաֆի շեյխ Արաուրի կարգախոսը հետեւյալն է` «Մահ ալեւիներին»: Դժբախտաբար, վերջինս շատ կողմնակիցներ ունի այսօրվա Սիրիայում։
Այնուամենայնիվ, փորձագետները տարբեր կարծիքներ ունեն ալեւիների ծագման մասին։ Այս թեմայի վերաբերյալ կարելի է մեջբերել Մակովեցկու գրառումը. «Ժողովուրդը, որն ապրել է այժմյան Սիրիայի հյուսիսարեւմտյան եւ Թուրքիայի հարավային լեռնային շրջաններում, մինչ օրս որոշ չափով պահպանել է իր կրոնը` քրիստոնեությունը, որը դարերի ընթացքում մշտապես գտնվել է իսլամի ազդեցության տակ: Ներկայումս ալեւիների մեծամասնությունը բնակվում է Սիրիայում (ըստ պաշտոնական վիճակագրության` մոտ 2 մլն), Լաթաքիա-Տարտուս շրջաններում։ Սրանք լեռնային շրջաններ են, որոնք շատ նման են Հայաստանի նմանատիպ տարածքներին։ Ալեւիները բնակվում են նաեւ Համայի եւ Հոմսի շրջաններում։ Թուրքիայում նրանք հիմնականում բնակեցված են երկրի, այսպես կոչված, սիրիական հատվածում (Ալեքսանդրետայի շրջան)։ Մի քանի հազար ալեւիներ կան ինչպես Լիբանանում, այնպես էլ Գոլանի բարձունքներում (այժմ Իսրայելի իրավասության ներքո են)»:
Օսմանյան կայսրության փլուզումից հետո` 1922-1936 թթ., ֆրանսիական մանդատի ներքո գոյություն ուներ ալեւիական պետություն։ Այն ներառում էր երկու նախկին սանջակներ Լաթաքիան եւ Տուրտուսը։ Բացի 176 հազ. ալեւիներից, այս պետական կազմավորման տարածքում ապրում էին 52 հազ. սուննիներ, 44.5 հազ. քրիստոնյաներ, 4.5 հազ. իսմայիլիներ։ 1930-ից ալեւիական պետությունն ուներ իր սահմանադրությունը։ 1936 թ. դեկտեմբերի 5-ին ֆրանսիական իշխանությունների որոշման համաձայն` ալեւիական պետությունը միացվել է Սիրիային։ Ֆրանսիացիները ջանում էին, որ պահպանվի Լաթաքիայի շրջանի վարչական անկախությունը: Սակայն 1946 թ. ապրիլին այն դարձավ Սիրիայի մաս։
Սիրիայի ալեւիները, ովքեր վախենում էին սուննի մահմեդականների տիրապետության տակ հայտնվելուց, համառորեն ձգտում էին հեղինակավոր դիրքեր զբաղեցնել Սիրիայի վարչական օղակներում: Դա նրանց հաջողվեց 1971 թ., երբ ալավի Հաֆեզ Ասադը դարձավ Սիրիայի նախագահ: Այդ երեւույթը, բնականաբար, առաջացրեց սուննիների վրդովմունքը, որոնք պնդում էին, որ համաձայն սահմանադրության` Սիրիայի նախագահ կարող է լինել միայն մահմեդականը։ Դրան ի պատասխան՝ 1973 թ. Սիրիայում ալավիները պաշտոնապես ճանաչվեցին որպես մուսուլման շիաներ։ Թեեւ կրոնագիտության տեսանկյունից նույն հաջողությամբ նրանց կարելի է նաեւ քրիստոնյա համարել։ Ալավիները մերժում են իսլամի ծիսական եւ բարոյական արգելքները, աստվածացնում են Հիսուսին, ընդունում են քրիստոնյա առաքյալներին, իրենց երեխաներին անվանակոչում են նրանց պատվին եւ նշում են քրիստոնեական որոշ տոներ (Սուրբ Ծնունդ, Զատիկ եւ այլն):
Առանձնահատուկ նշենք, որ ալավիների Սուրբ գիրքը` «Քիթաբ ալ-Մաջմու»-ն, պարունակում է 16 սուրա եւ ձեւով ու բովանդակությամբ Ղուրանի հստակ կրկնօրինակումն է։ Ալեւիների կրոնական վարդապետության մեջ իսմայիլիական իսլամի մեջ ներառված են նաեւ հին արեւելյան աստղային պաշտամունքի եւ քրիստոնեության որոշ տարրեր: Ալեւիները երկրպագում են նաեւ արեւին, լուսնին, հավատում են հոգիների վերածննդին, նշում են քրիստոնեական մի շարք տոներ եւ կրում են քրիստոնեական անուններ: Այլ վայրերում ապրող ալեւիները մուսուլմաններ չեն, սակայն Սիրիայում նրանք համարվում են շիաների ենթահամայնք: Ինչպես արդեն նշեցինք, համաձայն սահմանադրության` Սիրիայի նախագահը կարող է լինել միայն մուսուլման: Ուստի, սահմանադրության հենց այս դրույթով է սկսվում ալեւի մուսուլմանների առաջխաղացումը հասարակության մեջ։ Սիրիայի ողջ վերնախավը, ներառյալ նախագահ Ասադը, ալեւիներ են:
Աշխարհում շիաների ճնշող մեծամասնությունը կազմող ալավիների եւ իմամի շիաների աստիճանական մերձեցման գործընթացը նախաձեռնել է Հաֆեզ ալ-Ասադը եւ շարունակել նրա որդին՝ Բաշար ալ-Ասադը։ Մզկիթներ սկսեցին կառուցվել ալեւիական գյուղերում, խրախուսվում էր պահել Ռամադանի ծոմը եւ մահմեդական այլ ծեսեր: Արդարության համար նշենք, որ ալեւիները հնարավորինս դիմադրեցին շիիացման այս քաղաքականությանը…
Իսկ այն հայերը, ովքեր պահպանեցին իրենց կրոնը, մնացին հայ: Հիմա ալեւիներն ու հայերը երկու տարբեր ժողովուրդներ են համարվում: Ավելին, ներկայումս նրանք տարբեր լեզուներ ունեն։ Պատճառն այն է, որ դեռեւս հին ժամանակներից սկսած արաբները նվաճված ժողովրդին միշտ ստիպել են խոսել միայն արաբերեն։
Միխայիլ Մակովեցկու հետազոտությունները միակը չեն, որոնք վկայում են այն մասին, որ ալեւիները հայերի (Կիլիկյան հայերի) հետնորդներն են: Սրա մասին նաեւ բազմաթիվ ռուս հետազոտողներ են փաստել: Այնուամենայնիվ, ալեւիների ծագումնաբանության մասին վերլուծությունները դեռեւս շարունակվում են, եւ կարելի է սպասել նոր բացահայտումների:
Մարիամ ԱՎԱԳՅԱՆ
