Արդեն մի քանի օր է՝ ադրբեջանցի մի խումբ մորթապաշտներ (կարեւոր չէ՝ նրանց հագի մուշտակը բեւեռաղվեսի՞, թե՞ կուղբի մորթուց է) բնապաշտպանի պատմուճանով շրջափակել են հայկական աշխարհի երկու հատվածներ՝ Արցախն ու Հայաստանը միմյանց կապող ճանապարհը: Արդեն մի քանի օր է՝ Արցախը շրջափակված է, հումանիտար աղետի շեմին: Յուրաքանչյուր օր, նույնիսկ ժամ ավելի է մոտեցնում արցախցու կյանքին սպառնացող վտանգը:
Մինչ ադրբեջանցի սուտ «բնապահպաններն» անցել են արդեն քաղաքական պահանջներ ներկայացնելուն, միջազգային հանրությունը կարծես թե որոշել է թեթեւացած շունչ քաշել, որովհետեւ… հանդես է եկել տարբեր մակարդակի հայտարարություններով: Այսինքն՝ մինչ Արցախը հույսով լի սպասում է միջազգային գործնական արձագանքի Ադրբեջանի հակամարդկային գործողություններին, միջազգային հանրությունը՝ մի շարք պետությունների խորհրդարաններ, ԱԳՆ-ներ, միջազգային կառույցներ, ավարտել են «ծիտիկ» նկարելը:
Ստացվել է հետեւյալ պատկերը. նրանք Հայաստանին ու հայերին, այդ թվում՝ նաեւ արցախցիներին ասում են. «Տեսա՞ք՝ մենք չլռեցինք եւ արձագանքեցինք», միեւնույն ժամանակ Ադրբեջանին էլ հանգստացնում են. «Մենք չէինք կարող լուռ մնալ, մի բան պետք է ասեինք, բայց ինքներդ որոշեք, թե ինչ եւ ինչպես պետք է անեք»… Իրավիճակը գրեթե նման է պապի ու շաղգամի պատմությանը, մի տարբերությամբ՝ մինչ պապիկը, տատիկը, թոռնիկը, շնիկը, փիսոն եւ մկնիկը փորձում են ջանք գործադրել՝ շաղգամը հողից հանելու համար, միջազգային հանրությունը հեռվից նայում է ու հորդորում շաղգամին. «Շաղգամ, դու՛րս արի հողից»…
Ի՞նչ կարող է անել միջազգային հանրությունը գործնականում: Հաստատապես կարող է առնվազն քաղաքական ու տնտեսական պատժամիջոցներ կիրառել Ադրբեջանի հանդեպ, իսկ ամենածայրահեղ դեպքը ռազմական միջամտությունն է: Եթե վերջինիս պարագայում ակնկալիք ունենալը ներկայումս գրեթե անհավանական է, ապա պատժամիջոցների գործիքը ցանկության դեպքում լիարժեք կարող է աշխատել: Ամենաթարմը, բնականաբար, Ռուսաստանի հանդեպ կիրառվող պատժամիջոցներն են ռուս-ուկրաինական պատերազմի պատճառով: Գրեթե ամեն օր որեւէ երկիր կամ միջազգային կառույց որեւէ տնտեսական պատժամիջոց է սահմանում Ռուսաստանի, ռուսական որեւէ ընկերության, որեւէ գործչի նկատմամբ՝ որպես տվյալ երկրի վրա ճնշման միջոց: Իհարկե, հիմա կասեն, թե՝ չէ՞ որ այնտեղ խոսքը պատերազմի մասին է: Իսկ ո՞վ է ասել, թե պատերազմը միայն զենքով է լինում, չէ՞ որ այդ մարդիկ շատ լավ գիտեն հոգեբանական, պարենային եւ մյուս այլ պատերազմների մասին: Ադրբեջանն առայժմ առավելապես հենց այդպիսի պատերազմ է վարում Արցախի հանդեպ: Չնայած եթե արդեն տեսել ենք միջազգային հանրության արձագանքը 44-օրյա իրական պատերազմին, ի՞նչ ենք ակնկալում այս սուտ «բնապահպանական» պատերազմի ու դրա մահացու հետեւանքների պարագայում…
Միջազգային պատժամիջոցների ժամանակակից օրինակ է նաեւ ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհրդի կողմից արդեն հեռավոր թվացող 1990 թ. օգոստոսին Իրաքի դեմ սահմանված առեւտրային եւ ֆինանսական էմբարգոն, որն սկսեց գործել Իրաքի՝ Քուվեյթ ներխուժումից չորս օր անց (արդեն չորս օր Արցախը շրջափակված է Ադրբեջանի կողմից)։ Պատժամիջոցների սահմանումից հետո Իրաքը լրջորեն տուժեց նավթի մատակարարումների սահմանափակումներից, բայց ավելի ուշ «Նավթ՝ սննդի դիմաց» ծրագրով թույլատրվեց իրաքյան նավթի վաճառքը սննդի մատակարարումների դիմաց։ Պատժամիջոցների մեծ մասը տեւեց մինչեւ 2003 թ. մայիսը, երբ Սադամ Հուսեյնն ուժով հեռացվեց Իրաքի ղեկավարի պաշտոնից։
Գուցե Արցախի շուրջ այս պահին ստեղծված իրավիճակն այնքան էլ նման չէ իրաքյանին: Բայց որքան էլ յուրաքանչյուր իրավիճակ բնութագրելի է յուրովի, Ադրբեջանի հանդեպ ոչինչ չորոշող հայտարարությունների ու հորդորների փոխարեն պետք է կիրառել գոնե մեկ, օրինակ, նավթի հետ կապված պատժամիջոց, որպեսզի այդ երկրին հասկանալի լինի, որ ինքն անպատժելի չէ, որ միջազգային հանրությունն անատամ չէ, որ Արցախի ժողովուրդն անպաշտպան ու անտեսված չէ միջազգային հանրության կողմից: Թե չէ՝ հորդորում ենք, կոչ ենք անում, դատապարտում ենք… Վաղուց է անցել նմանատիպ կոչերի ժամանակը: Իլհամ Ալիեւը ո՛չ արտաքինով, ո՛չ էլ գործելակերպով չի տարբերվում Սադամից, սակայն տարօրինակ է, որ տարբեր է միջազգային հանրության արձագանքը Սադամ Հուսեյնի եւ Իլհամ Ալիեւի ու վերջինիս գլխավորած Ադրբեջանի գործողություններին:
Խաղաղությունն ու անվտանգությունը թուղթ չեն, այնպես, ինչպես թուղթ չեն պատերազմը եւ պատժամիջոցները: Ադրբեջանը վաղուց հավակնում է արժանանալու պատժամիջոցների «դափնիներին»: Մնում է՝ միջազգային ժյուրին պատժամիջոցների տեսքով շտապ նրան մատուցի այդ մրցանակը: Եթե, իհարկե, ադրբեջանական գազն ու նավթը չեն արգելափակել դեպի առողջ բանականություն տանող ճանապարհները…
Գագիկ ԿԱՐԱՊԵՏՅԱՆ
