Օժանդակելով տեղահանված մեր հայրենակիցներին հուզող շատ խնդիրների լուծմանը

«ՀՀ» օրաթերթի հարցազրույցը ՀՀ-ում Արցախի Հանրապետության կառավարության օպերատիվ շտաբի պետ Միքայել Վիրաբյանի հետ

-Ինչպե՞ս եզրափակվեց 2022 թ. շտաբի համար, եւ ո՞րն է եղել Ձեր ղեկավարած կառույցի առաջնահերթ խնդիրը:

-Օպերատիվ շտաբի ձեւավորման առաջին օրվանից մեր խնդիրն է եղել աշխատանքներ տանել Արցախյան 44-օրյա պատերազմի հետեւանքով թշնամու կողմից բռնազավթված տարածքներց տեղահանված մեր հայրենակիցներին կացարաններով եւ այլ անհրաժեշտ պարագաներով ապահովելը, հնարավորինս զբաղվածության խնդիրը լուծելը:

-Հիմնականում ի՞նչ հարցերով են դիմել մեր հայրենակիցները:

-Արդեն նշել եմ՝ օպերատիվ շտաբը ձեւավորման առաջին օրերից ՀՀ-ում ապաստանած արցախցիների համար վերածվել է բազմաֆունկցիոնալ մի կառույցի, որտեղ իրենց լուծումն են ստանում բազմաթիվ ու բազմաբնույթ հարցեր։ Հաշվետու ժամանակաշրջանում հատկապես շատ են դիմել առողջապահական, կրթական, սոցիալական, բնակկենցաղային տարրական պայմանների ապահովման հարցերով: 2022 թ. օպերատիվ շտաբի կողմից սպասարկվել են շուրջ 30241 տեղահանված արցախցիներ, ամսական կտրվածքով՝ միջին հաշվով 2520 մարդ։

-Ինչպե՞ս է որոշվում՝ ում եւ որ հարցում աջակցել:

-Տեղահանված մեր հայրենակիցների կողմից բարձրացված խնդիրներն ուսումնասիրվում են, ձեռք են բերվում տարբեր փաստաթղթերի կրկնօրինակները, եւ դրանց վերականգնման գործընթացում անհրաժեշտ աջակցություն է ցուցաբերվում։

-Օպերատիվ շտաբի ենթակայությամբ քանի՞ ստորաբաժանումներ են գործում եւ ո՞ր բնագավառներն են ներկայացնում։

-Հաշվետու ժամանակահատվածում օպերատիվ շտաբին կից գործում են Արցախի Հանրապետության պետական գերատեսչությունների 18 ստորաբաժանումներ՝ նոտարական, քաղաքացիական կացության ակտերի գրանցման, միասնական սոցիալական ծառայությունների գրասենյակի, նպաստների եւ կենսաթոշակների, կրթության, կադաստրի, նյութական վնասների հարցերի մասնագետի, արխիվի, հաշվառման եւ վերաբնակեցման խնդիրների կազմակերպման, անձնակազմի կառավարման եւ հասարակայնության հետ կապերի, սոցիալ-տնտեսական խնդիրների եւ այլ բաժիններ։

-Որո՞նք են այդ ստորաբաժանումների խնդիրները։

-Յուրաքանչյուր բաժին զբաղված է իր բնագավառների խնդիրների լուծմամբ՝ աշխատելով բնակչության հետ։ Օրինակ՝ քաղաքացիական կացության ակտերի գրանցման բաժնի կողմից իրականացվել է քաղաքացիների նորմալ կենսագործունեությունը։ Այդպիսի գրանցումների թիվը կազմել է 1591։ Միասնական սոցիալական ծառայությունների գրասենյակի՝ նպաստների եւ կենսաթոշակների բաժինների կողմից սպասարկվել եւ ձեւակերպվել են համապատասխանաբար 1600 եւ 1871 գործեր։ Բռնի տեղահանված քաղաքացիները հնարավորություն են ունեցել տեղում ձեւակերպելու ամենամսյա պետական նպաստի, ծննդյան միանվագ նպաստի, ամուսնության միանվագ նպաստի, մայրության նպաստի, կենսաթոշակների նշանակումներն եւ վերահաշվարկները, ինչպես նաեւ դրանցից բխող փոփոխությունները եւ համապատասխան տեղեկանքների տրամադրումը։ Առողջապահության բաժնի 2022 թ. գործունեության հիմքում եղել են տեղահանված անձանց պետության կողմից երաշխավորված անվճար եւ արտոնյալ պայմաններով բժշկական օգնության եւ սպասարկման կազմակերպումը, անհետաձգելի պայմաններում կատարված բժշկական միջամտության եւ սպասարկման համար շահառուի կողմից կատարված վճարումների փոխհատուցման համար փաստաթղթերի կազմումը եւ դիմումը, շաքարային դիաբետ, բրոնխիալ ասթմա, էպիլեպսիա ունեցող հիվանդներին դեղորայքի բախշումը, բժշկական խորհրդատվությունը։ Հաշվետու ժամանակահատվածում բաժնի կողմից սպասարկվել է 1611 շահառու։ Շտաբում գործող հոգեբանական ծառայությունն անհրաժեշտ, ուշագրավ եւ հաջողված փորձ էր։ Այս ուղղությամբ իրականացվել է նշանակալի աշխատանք, մասնավորապես` կատարվել է 45 այց շրջաններ եւ բնակարաններ, 369 առկա եւ առցանց խորհրդատվություն։ 289 շահառուների հիմնական մասն անչափահասներ են: Կրթության բաժնի համար առաջնահերթ խնդիր է եղել սովորողներին ՀՀ ուսումնական հաստատություններում ընդգրկելու գործընթացը։ 44-օրյա պատերազմի հետեւանքով ՀՀ հանրակրթական ուսումնական հաստատություններ է տեղափոխվել թշնամու վերահսկողության տակ անցած դպրոցների 4595 սովորող։ Հավաքագրվել եւ ԱՀ ԿԳՄՍ նախարարություն են ներկայացվել 1-ին դասարան հաճախող երեխաների մասին տեղեկություններ․ 2022 թ. սեպտեմբերի 1-ին ՀՀ-ում առաջին դասարան է հաճախել 392 տեղահանված երեխա։ Հարյուրավոր աշակերտների, ինչպես նաեւ դպրոցն ավարտած քաղաքացիների միջնակարգ կրթության ատեստատները եւ հիմնական կրթության վկայականները, բուհերի դիպլոմները մնացել են թշնամու վերահսկողության տակ անցած բնակավայրերում։ Կազմակերպվում է այդ փաստաթղթերի կրկնօրինակների տրամադրման գործընթացը, որը կրում է շարունակական բնույթ։ Նյութական եւ ոչ նյութական մշակութային ժառանգության պահպանման բաժնի 2022 թ. գործունեության հիմքում եղել է ՀՀ-ում գտնվող տեղահանված բնակչությանը իրականացվող մշակութային միջոցառումների, նախաձեռնությունների շուրջ համախմբելը։ Հաշվետու ժամանակահատվածում բաժնի կողմից ապահովվել են թշնամու վերահսկողության տակ անցած թանգարանների ու թանգարանային ցուցանմուշների վերաբերյալ տեղեկությունների հավաքագրումը եւ բռնազավթված տարածքների պատմության ու մշակույթի անշարժ հուշարձանների ցուցակագրումը։ Ոչ նյութական մշակութային ժառանգության բնագավառում կազմակերպվել են ցուցահանդեսներ, որոնց շրջանակներում իրականացվել է հայկական պատմամշակութային ժառանգության ներկայացում ՀՀ-ում եւ ՌԴ-ում, ինչպես նաեւ՝ «Գուպար» ազգային ավանդական խաղերի մրցույթը՝ ԱՀ Աստղաշեն գյուղում: Իրականացվել են համերգային ծրագրեր Երեւանի դպրոցներում եւ մարզերում։ Ոլորտում գործում են տեղահանված շրջանների մի շարք մշակութային օջախներ՝ Հադրութի մանկապատանեկան ստեղծագործական կենտրոնը, «Դիզակ Արտ» մշակութային կնտրոնը եւ Շուշիի տիկնիկային ու ստվերների թատրոնները։ Բնակարանային հարցերի բաժինն ապահովում է 40.000 դրամ բնակվարձերի փոխհատուցման եւ բնակարանային ծրագրերի իրականացման աշխատանքները։ 2022 թ. ընթացքում հավաքագրվել եւ բնակարանային հաշվառման ծրագիր է մուտքագրվել 1512 գործ, բնակիչներից ընդունվել է 646 դիմում՝ կապված ԱՀ կառավարության 736-Ն եւ 505-Ն որոշումների իրականացման հետ։ Սրանք կատարված աշխատանքների մի մասն են։ Նշված աշխատանքները համակարգվում, կազմակերպվում, վերադաս մարմինների հետ համագործակցությամբ սպասարկվում եւ վերահսկվում են օպերատիվ շտաբի կողմից. աշխատանքները հիմնականում ծրագրավորված են։

-Արցախի Հանրապետությունից տեղահանվել են մի քանի շրջանների բնակիչներ, կա՞ ընդհանուր մոտեցում, թե՞ յուրաքանչյուր շրջանի բնակիչ սպասարկվում է առանձին:

-Օպերատիվ շտաբի կենտրոնական ապարատի հաշվառման եւ վերաբնակեցման խնդիրների համակարգման բաժնից բացի, շտաբին կից գործում են նաեւ Հադրութի, Քաշաթաղի, Շահումյանի, Շուշիի վարչակազմերի գրասենյակները: Այս գրասենյակների, համայնքների ղեկավարների, քաղաքացիների (շատերն անձամբ ներկայանում են շտաբ, բարձրացնում իրենց խնդիրները) կապի միջոցով ապահովվում է ՀՀ-ում ապաստանած, բռնի տեղահանված արցախցիների համատարած հաշվառումը՝ ըստ ՀՀ մարզերի եւ համայնքների։ Հաշվառումն ընդգրկում է ընտանիքների եւ քաղաքացիների ընդհանուր թվաքանակի, ինչպես նաեւ մի շարք վիճակագրական տվյալների (զոհված կամ անհայտ բացակայող ճանաչված ընտանիքների, հաշմանդամների, բազմազավակ ընտանիքների, մինչեւ 18 տարեկան երեխաների, դպրոցականների եւ ուսանողների, կենսաթոշակառուների եւ նպաստառուների, միայնակ կենսաթոշակառուների եւ մանկուց հաշմանդամ երեխաների, բնակչության սեռատարիքային խմբակազմի եւ աշխատանքի զբաղվածության) մասին մանրամասն տեղեկություններ։

-Ի՞նչ ժամկետում է իրականացվում բնակչության հաշվառումը՝ ըստ բնակության վայրերի:

-Ամենամսյա պարբերականությամբ իրականացվող հաշվառման հիման վրա տվյալների բազան մշտապես թարմացվում եւ ընդլայնվում է։ 2023 թ. հունվարի 1-ի դրությամբ ՀՀ տարբեր մարզերում ժամանակավորապես ապաստանած, բռնի տեղահանված ԱՀ քաղաքացիների թիվը կազմում է շուրջ 20500 մարդ՝ 5300 ընտանիք (2022 թ. հունվարի 1-ի դրությամբ՝ շուրջ 21000 մարդ՝ 5400 ընտանիք)։ Տեղահանված մեր հայրենակիցների 26 տոկոսը տեղավորվել է Երեւանում։ Համեմատաբար խոշոր համայնքներ են ձեւավորվել Արարատի, Սյունիքի, Կոտայքի եւ Արմավիրի մարզերում, իսկ ամենափոքրը՝ Տավուշի մարզում։

-Կա՞ն տեղահանված ընտանիքներ կամ անհատներ, որ ցանկություն ունեն հաստատվելու Արցախում:

-2022 թ․ տվյալներով Արցախի Հանրապետության տարբեր բնակավայրեր վերաբնակեցման նպատակով տեղափոխվել է 82 ընտանիք, 338 անձ, որից 134-ը՝ անչափահաս։

-Շտաբի կողմից լինո՞ւմ են այցեր ՀՀ մարզեր եւ հանդիպումներ տեղահանված բնակիչների հետ:

-2022 թ. կատարվել է այդպիսի 49 շրջայց՝ օպերատիվ շտաբի եւ դրան կցված Հադրութի, Քաշաթաղի, Շահումյանի, Շուշիի գրասենյակների աշխատակիցների ընդգրկմամբ:

-Մինչ պատերազմը տեղահանված մեր հայրենակիցներն իրենց բնակավայրերում հիմնականում զբաղվում էին գյուղատնտեսությամբ: Նույն գործը շարունակո՞ւմ են ՀՀ մարզերում:

-Իհարկե, շատերն են ցանկանում շարունակել զբաղվել հիմնականում հողագործությամբ, այգեգործությամբ, մեղվաբուծությամբ եւ գյուղատնտեսական այլ աշխատանքներով: 2022 թ. օպերատիվ շտաբ է ընդունվել 169 դիմում-հայտ՝ գյուղատնտեսությամբ զբաղվելու նպատակով աջակցություն ստանալու համար: 734 հա հողատարածքի համար. ստուգման արդյունքում հաստատվել է 157 հայտ՝ 437.2 հա մշակված հողատարածք (փոխհատուցումը 1 հայտի համար ոչ ավելի, քան 3 հա, փոխհատուցվող գումարը հա-ի դիմաց՝ 200 000 ՀՀ դրամ)։ Վճարված գումարը կազմում է 87.44 մլն դրամ, կատարված աշխատանքների ամփոփ հաշվետվությունը եւ ֆինանսական պայմանագրերի պատճենները ներկայացված են ԱՀ գյուղատնտեսության նախարարություն։ Գյուղատնտեսական բաժնի եւ պայմանագրային հիմունքներով աշխատող գյուղատնտես մասնագետի միջոցով օպերատիվ շտաբի կողմից ընթացքավորվում եւ վերահսկվում են ՀՀ-ում բնակվող եւ բանջարաբոստանային մշակաբույսերի մշակությամբ զբաղվող՝ ԱՀ-ից տեղահանված հողօգտագործողների կողմից իրականացվող ընթացիկ աշխատանքները։

-Պարզ է, այլ աշխատանքներ նույնպես իրականացվել են շտաբի եւ նրա ենթակայությամբ գործող ստորաբաժանումների կողմից։ Արդեն 2 ամիս է, ինչ մեր հայրենի Արցախը շրջափակված է թշնամու կողմից, ի՞նչ է անում այս դեպքում օպերատիվ շտաբը։

-Օպերատիվ շտաբի կողմից հաշվառվել եւ համապատասխան աշխատանքներ են տարվել ՀՀ աշխատանքի եւ սոցիալական հարցերի եւ ՀՀ տարածքային կառավարման եւ ենթակառուցվածքների նախարարությունների հետ համագործակցությամբ ապահովելու համար ՀՀ-ում մնացած Արցախի քաղաքացիների ժամանակավոր տեղավորումը Երեւան եւ Գորիս քաղաքներում, որոնց թիվը կազմել է 282 մարդ (125 ընտանիք), որից 59-ը՝ անչափահաս: Հասարակական կազմակերպությունների կողմից ստացվել եւ նրանց է տրամադրվել սննդի 25 փաթեթ:

-Ովքե՞ր են աշխատում օպերատիվ շտաբում։

-Օպերատիվ շտաբի միասնական հաստիքացուցակը կազմում է 92, որից 55-ի աշխատավարձը վճարվում է պետական տարբեր գերատեսչությունների կողմից։ Աշխատակիցների գերակշռող մեծամասնությունը մինչեւ պատերազմը աշխատում էր տեղահանված շրջանների համապատասխան ստորաբաժանումներում, եւ օպերատիվ շտաբի՝ որպես իրավաբանական անձի ձեւավորումից հետո, աշխատակիցները, ըստ պահանջի, մնացել են տեղերում. ընդհանուր առմամբ` աշխատակիցների 92 տոկոսը տեղահանված քաղաքացիներ են, որոնց 16 տոկոսը զոհված կամ անհայտ բացակայող ճանաչված ընտանիքների ներկայացուցիչներ են։