«ՀՀ»-ն շարունակում է զրույցը գրող, մանկավարժ Վաչագան Ա. Սարգսյանի հետ
-Բացի գրական գործունեություն ծավալելուց, նաեւ հիմնադրել եք շաբաթաթերթ եւ առայսօր թերթի գլխավոր խմբագիրն եք: Կխոսե՞ք այդ մասին:
-25 տարի շարունակ հրատարակել եմ «9-րդ հրաշալիք» շաբաթաթերթը, մոտ 800 համար: Շաբաթաթերթը հայոց լեզվի, հայոց պատմության քարոզչությանը նվիրված ժամանցային թերթ է: Դարձյալ նույն սկզբունքն է գործում՝ սովորել խաղալով, սովորել զվարթ, սովորածն անցկացնել սրտի միջով: Ընթերցողների մեջ ձեւավորել եւ զարգացնել ստեղծարար մտածողություն: Մեր խմբագրությունում մշակութային մի փոքր դաշտ էինք ստեղծել եւ իրականացնում էինք մեր մտածածը թե՛ անհատների, թե՛ ընթերցողների միջոցով: Մեզ համար ամենամեծ գնահատականը մեր եւ ընթերցողների փոխադարձ սերն էր: Այդ ամենն ավելի լայն լսարանին հասանելի դարձնելու համար ստեղծեցի «9-րդ հրաշալիք» հեռուստախաղը, որի սցենարի հեղինակն էլ, վարողն էլ ես էի: Այն մոտ 5 տարի ցուցադրվեց Հանրային հեռուստատեսությամբ: Հեռուստախաղը դարձյալ մեծ ընդունելության արժանացավ հանրային դաշտում: Դրա շնորհիվ հասկացա, որ նման գաղափարների կարոտ կա հասարակության մեջ: Բավական երկար ժամանակ է անցել, ինչ այդ հաղորդաշարն այլեւս չկա, սակայն մինչեւ հիմա ինձ զանգահարում են մարդիկ կամ փողոցում մոտենում, հարցնում, թե ինչու այլեւս չի ցուցադրվում հեռուստախաղը: Հաղորդումն ինքս էի ֆինանսավորում, ինչը բավական բարդ էր: Կարողացա միայն այդքան տարի ֆինանսավորել: Սակայն պետք է անկեղծորեն նշեմ, որ ոչ միայն ֆինանսավորման բացակայության հետեւանքով փակվեց հեռուստախաղը, այլեւ, առհասարակ, վերաբերմունքը փոխվեց լեզվի, մշակույթի, մնայուն գաղափարների նկատմամբ: Փոխարենը ցածրակարգ հումորը լցվեց հեռուստադաշտ: Խաղը փակվելուց հետո կարողացա Հանրային ռադիոյով «Զարմանահրաշ հայերեն» հաղորդաշար իրականացնել Անահիտ Նավասարդյանի հետ: Դարձյալ սցենարային մասով ինքս էի զբաղվում: Այնուհետեւ միացավ նաեւ «ԱրմենԱկոբ» հեռուստաալիքը, որի ուղիղ եթերում եւս 5 տարի հաղորդաշարը գոյատեւեց: Հեռուստադիտողները «Սասունցի Դավիթ» էին կարդում, քանի որ հաղորդման մեջ հարց ու պատասխանի էջ կար, որտեղ էպոսից հարցեր էի տալիս: Ամենաակտիվներին խրախուսում էի մրցանակներով:
-Ըստ Ձեզ` հանրակրթական ծրագրերում ինչի՞ պակաս կա, ի՞նչն է բացակայում, ի՞նչը կուզեիք, որ անպայման լիներ:
-Ինչքան որ ժամանակին առնչվել եւ ուսումնասիրել եմ դպրոցական ծրագրերը, նաեւ այսօր էլ տեսնում եմ, որ մի բաց, այնուամենայնիվ, եղել է ու կա: Այժմ աշխարհում այն մարդիկ ունեն մեծ պահանջարկ, որոնք ունեն ստեղծարար մտածողություն: «Ստեղծարար» բառը համարժեք է անգլերենի «կրեատիվ» բառին: Ստեղծարար միտք ունեցողը տվյալ երեւույթին անսովոր տեսանկյունից է նայում, ցուցաբերում է ոչ ստանդարտ մտածողություն, ունի յուրօրինակ պատկերացում տվյալ երեւույթի մասին, կարողանում է կողքից նայել քննարկվող առարկային, երեւույթին: Բազմաթիվ ուսումնասիրություններից հետո եկա այն եզրակացության, որ դպրոցներում պակասում է ստեղծարար մտածողության ուսուցումը: Դպրոցում շատ հաճախ երեխաներին «մտցնում» են տրամաբանական լաբիրինթոսներ, որտեղից դուրս գալը գրեթե անհնարին է լինում: Շղթայվում են մտքի եզակիությունը, անսովոր, ոչ ստանդարտ լուծումներ գտնելու կարողությունը: Տրամաբանությունը պետք է լինի գործիք երեխաների ստեղծարար մտքի զարգացման համար, այլ ոչ թե ավանդական մտածելակերպով կառուցված մի փակուղի: Տրամաբանությունն այն ամուր հենքն է, որի վրա պետք է զարգանա երեխայի ստեղծարար մտածողությունը: Սակայն անսովոր ճանապարհ, նոր լուծում գտնելու համար երբեմն հարկ է լինում մի կողմ դնել կուտակած գիտելիքը, ազատագրվել տրամաբանորեն մտածելուց, որպեսզի արթնանա ստեղծարար մտածողությունը եւ տա լուծման բանալին: Իսկ այդ բանալիով փականները բացելն ու ճանապարհ հարթելն արդեն տրամաբանության խնդիրն են:
Մարդու մեջ գոյություն ունի մտածողության իներցիա, այսինքն կարծրատիպային մտածելակերպ: Ա՛յ, սա է պետք «կոտրել». կարծրատիպերը թույլ չեն տալիս լայն մտածել, սահմանափակում են մտահորիզոնը: Այս թեմայի վերաբերյալ մի օրինակ բերեմ. Կոլումբոսը, մտնելով իր նավաստիների սենյակ, տեսնում է, որ նրանք ցանկանում են հավկիթը գլխիվայր կանգնեցնել: Բնականաբար, ոչ ոք չի կարողանում: Կոլումբոսը կոտրում է հավկիթի ծայրը եւ այն կանգնեցնում գլխի վրա: Ի՞նչն էր այստեղ կարեւոր. ոչ ոք չէր արգելել հավկիթը կոտրել, բայց մտածողության իներցիան թույլ չէր տալիս որեւէ մեկին՝ կոտրել այն: Կոլումբոսը ստեղծարար մտածողություն դրսեւորեց: Դա է մեր երեխաներին անհրաժեշտ, դա է պետք սերմանել նրանց մեջ: Ընդհանրապես, կան հանրահայտ ճշմարտություններ, որոնք իրականում սուտ են: Շատ հաճախ բոլորի կողմից ընդունված սուտը դառնում է ճշմարտություն: Օրինակ` հին ժամանակներում բոլորին թվում էր, թե Արեգակը պտտվում է Երկրի շուրջը: Դա ընդունված համընդհանուր ճշմարտություն էր: Կոպեռնիկոսը հակադարձեց` ասելով, որ Երկիրն է պտտվում Արեգակի շուրջը: Այսինքն՝ կար մի ընդհանրական գաղափար, որին հետեւում էին բոլորը, համարում էին ճիշտ, որը, սակայն, ճշմարտություն չէր:
Յուրաքանչյուրի մեջ ստեղծարար մտածողությունն առկա է, մնում է դա մշտապես արթուն վիճակում պահել: Քաղաքակրթության մեջ հայերը մեծ ավանդ ունեն հենց ստեղծարար մտածողության շնորհիվ: Ողջ աշխարհում մարդիկ այժմ աշխատում են ստեղծարար մտածողությունը զարգացնելու ուղղությամբ: Անթիվ մեթոդներ կան՝ երեխայի մեջ արթնացնելու ու զարգացնելու ստեղծարար մտածողությունը: Ես հենվեցի մեր բանահյուսության վրա` օգտագործելով հանելուկներ, նկարելուկներ, հեքիաթներ, խրախճանականներ, պատմություններ, զրույց-հանելուկներ, ոչ ստանդարտ լուծումներ պահանջող առաջադրանքներ եւ այլն: Ստեղծեցի «Ստեղծարար մտածողություն» հսկայածավալ գիրքը եւ առարկան: 2017-ից դասավանդում եմ «Քվանտ» վարժարանում՝ 4-րդ դասարանի երեխաներին: Կարեւոր է փոքր տարիքից ստեղծարար մտածողության սերմը դնել երեխայի մտքում: Սիրո՞ւմ են երեխաներն այդ առարկան: Վստահորեն կարող եմ ասել՝ շատ:
-Մեր օրերում ինչպիսի՞ պատկեր ունենք մանկագրության դաշտում: Կա՞ն ժամանակակից մանկագիրներ:
-Շնորհակալ եմ հարցի համար: Մանկակագիրների խնդիրն այսօր մեր ամենախոցելի տեղն է: Ցավով եմ ասում՝ այսօրվա իրականությունը ներկայացնող տաղանդավոր մանկագիրներ գրեթե չունենք: Ռուսներն ունեն, եվրոպացիներն ունեն, ամերիկացիներն ու անգլիացիներն ունեն, մենք չունենք: Ցավոք մեր լավ մանկագիրներին, որոնք արդեն չկան, փոխարինողներ չկան այսօր: Գուցե պատճառն այն է, որ մանուկների համար գրելն անասելի բարդ է: Կա մանկական թարգմանական բավական լավ գրականություն, որից շատ ենք օգտվում եւ հընթացս՝ նաեւ թարգմանում ու գրում:
-Պարո՛ն Սարգսյան, մի՞թե հնարավոր չէ ստեղծարար մտածողության մեթոդաբանությունը դարձնել հանրակրթական:
-Հիմա մի փոքր դրական միտում կա այդ առումով: Սակայն դրա համար առաջին հերթին պատրաստակամություն ու մեծ ջանքեր են պետք: Տեսեք` խորհրդային ժամանակներում դասագրքերը գաղափարական զենքեր էին, քարոզի միջոցներ: Դա էլ էր անհրաժեշտ, քանի որ պետությունը պետք է ունենար մի համընդհանուր գաղափար, որ բոլորը դրան ծառայեին: Այսօր շատ կարծրատիպեր կոտրվել են, բայց մեկ ուրիշ ծայրահեղության ենք բախվել` ընդհանրական գաղափարի կորստի: Ինչո՞վ լրացնել այդ դատարկությունը: Նոր չափորոշիչները տեղին շատ քննադատվեցին: Շատ բաներ կցկտուր էր արված ու մինչեւ վերջ մտածված չէր: Այնպիսի տպավորություն էր, որ արված էր ինչ-որ մեկին հաշվետվություն տալու համար: Եթե սրտացավություն չկա ստեղծված նախագծի մեջ, ապա «ցրտահարություն» հաստատ կլինի:
-Երբեւէ ունեցե՞լ եք առաջարկներ Ձեր գրվածքների հիման վրա ներկայացում բեմադրել կամ երաժշտություն գրել` մանուկների համար ավելի պատկերավոր դարձնելու նպատակով:
-Ներկայացում բեմադրելու առաջարկ չեմ ստացել, սակայն, իմ տասնհինգ բանաստեղծությունների հիման վրա Արեգ Լուսինյանը երաժշտություն ստեղծեց: Դրանք պետք էր գործիքավորել ու կյանքի կոչել, սակայն, ցավոք, ֆինանսների բացակայության պատճառով չկարողացանք: Մոտավորապես տասը երգ էլ գրեց ընկերս` Ներսես Մարգարյանը («Հրաշք մեղեդի» խմբի ղեկավար): Այդ երգերը շատ մեծ տարածում գտան: Դրանք երգվում են թե՛ սեպտեմբերի 1-ին, թե՛ այբբենարանի հանդեսներին, թե՛ ուսումնական տարվա ավարտական հանդեսներին: Մտադիր ենք Ներսես Մարգարյանի հետ ստեղծել մի երաժշտական կատակային երգախաղ: Հուսանք` մոտ ապագայում այդ միտքն էլ կիրագործենք:
