Արցախցին հերթական անգամ վերահաստատեց, որ անկախությունն ու արժանապատվությունն իր համար լոկ բառեր չեն. ինչպես 34 տարի առաջ, այնպես էլ՝ հիմա Արցախը հավատարիմ է իր ինքնիշխանությունն ու ազատությունն ամեն գնով պահպանելու եւ պաշտպանելու նպատակին։
1988 թ. փետրվարի 20-ին արցախցիները ոտքի կանգնեցին՝ պաշտպանելու իրենց ազատ ապրելու իրավունքը։ Այդ օրը Ստեփանակերտում ԼՂԻՄ Ժողովրդական պատգամավորների խորհրդի արտահերթ նիստում որոշում ընդունվեց «դիմել Ադրբեջանական եւ Հայկական ԽՍՀ-ների Գերագույն խորհուրդներին՝ նրանց միջնորդությամբ ԼՂԻՄ-ը Ադրբեջանական ԽՍՀ-ի կազմից դուրս գալու եւ Հայկական ԽՍՀ-ի կազմ վերադարձնելու պահանջով»։ Նույն օրը Երեւանը նույնպես «ալեկոծված» էր, հայությունը ոտքի էր կանգնել հաջակցություն արցախահայության։ Փետրվարի 20-ին տրվեց ծանր եւ արյունալի պայքարի մեկնարկը, որն առաջին փուլում ավարտվեց հաղթանակով։ Հայ զինվորի բազուկը կերտեց փառահեղ հաղթանակ, քանի որ համայն հայությունն էր միասնական, դարձել էր մեկ բռունցք, մեկ սիրտ։ Ժամանակակիցները պատմում են, որ հեշտ չի եղել մարդկանց համար՝ դուրս գալ հրապարակ եւ բարձրաձայնել արդարացի պահանջը, որի իրականացումը սերունդներ էին երազել։ Ի վերջո, պիտի պոռթկար ցասումը՝ պատմական սխալն ուղղելու համար։ Հետագա վրիպումները, բացթողումներն ու սխալները հանգեցրին մի իրավիճակի, որից օգտվեց թշնամին։
Այնուամենայնիվ, այսօրվա ծանր պայմաններում, երբ թշնամին բռնազավթել է Արցախի Հանրապետության 75 տոկոսից ավելին, եւ վտանգված են անկախությունն ու արցախցիների անվտանգությունը, արցախցին մեկ անգամ եւս վերահաստատեց, որ հավատարիմ է ավելի քան երեք տասնամյակ առաջ ամրագրած նպատակին։ Արցախի Ազգային ժողովը երկրորդ ընթերցմամբ եւ ամբողջությամբ երեկ ընդունեց «Արցախի Հանրապետության բռնազավթված տարածքների մասին» օրենքի նախագիծը՝ դրանով իսկ իրավական ձեւակերպում տալով կատարվածին եւ միաժամանակ տեր կանգելով իր ինքնիշխանությանն ու տարածքային ամբողջականությանը։ Արցախի պետնախարար Արտակ Բեգլարյանը տելեգրամյան իր ալիքում, անդրադառնալով ընդունված օրենքին, գրել էր, որ թեեւ ունեն «սահմանափակ իրավական մեխանիզմներ՝ օրենքում նշված գործառույթներն իրականացնելու եւ նպատակներին հասնելու համար, սակայն պարտավոր են առավելագույնս օգտագործել առկա իրավական եւ քաղաքական մեխանիզմներն այդ ուղղությամբ։ Արցախի Հանրապետության տարածքները պետք է դեօկուպացվեն, եւ մեր քաղաքացիները պետք է վերադառնան իրենց տները»: Այսպիսով՝ օրենքի ընդունումը փաստում է, որ Արցախը չի համակերպվել ներկա իրողությունների հետ եւ ցանկացած հնարավորություն օգտագործելու է այդ մասին բարձրաձայնելու համար։ Այն փաստում է ոչ միայն տարածքների կորստի, այլեւ արցախցիների իրավունքների խախտման մասին։
Ստեղծված իրողությունների հետ չհամակերպվելու պատճառների հիմքում պատմական իրողություններն են։ 1375 թ. Կիլիկիայի հայոց թագավորության անկումից հետո Հայկական լեռնաշխարհի տարբեր անկյուններում, մասնավորապես լեռնային շրջաններում, իրենց կիսաանկախ գոյությունն էին պահպանել մի շարք մանր իշխանություններ։ Դրանցից առավել հզորն Արցախի մելիքություններն էին, որոնց վիճակված էր մեծ դեր խաղալ թե՛ ուշ միջնադարի հայոց պատմության մեջ, թե՛ նոր եւ նորագույն ժամանակներում։ Այդ մելիքությունների շնորհիվ էր, որ ինչ-որ չափով պահպանվեցին եւ հետագա սերունդներին փոխանցվեցին պետականության մասին գիտելիքները, հիշողությունը, եւ արդյունքում վերստին վերականգնվեց հայոց պետականությունը:
Կատարվածից պետք է նաեւ դասեր քաղել, խոսքը վերաբերում է թե՛ երեք հարյուր, թե՛ երեսուն տարվա վաղեմություն ունեցող պատմական իրադարձություններին եւ ճակատագրական դարձած սխալներին ու թերացումներին։ Մենք կարողանում ենք համախմբման միջոցով լուծել մեր առջեւ կանգնած գոյութենական մարտահրավերները, սակայն դրանց ամրապնդման եւ հետագա փուլերին անցնելու միավորող գաղափարներ ու նպատակներ չեն դրվում։ Հայոց զենքը մեր պատմության գրքում փառահեղ էջեր է գրում, սակայն մենք դեռեւս մնում ենք ժողովրդից ազգ դառնալու ճանապարհին։
