«Կինոն ինձ միշտ գրավել է իր անկրկնելի մթնոլորտով եւ համարձակ նորարարությունների դիմելու հնարավորությամբ: Ես համոզված եմ, որ եթե Մոցարտն այսօր ողջ լիներ, նա անպայման կգրեր կինոերաժշտություն…»:
Միքայել ԹԱՐԻՎԵՐԴԻԵՎ
Նախկին միության կոմպոզիտորական դպրոցի ամենաինքնատիպ ու առեղծվածային կոմպոզիտորն արմատներով Արցախից է. նրա նախնիները հայոց հռչակավոր բերդաքաղաք Շուշիից էին, իսկ բանկային աշխատող հայրը ծնվել էր Բաքվում, հետո տեղափոխվել Թիֆլիս: Մայր Սաթենիկը վրաց մայրաքաղաքի ամենանշանավոր հայկական տոհմերից մեկի շառավիղն էր: Ցարական իշխանությունների օրոք նրա հորեղբայրը եղել է Թիֆլիսի քաղաքագլուխ, որի տունը քաղաքը կիսող Քուռ գետի ափին էր:
1931-ին լույսաշխարհ եկած ապագա կոմպոզիտորը դեռ մանուկ հասակից էր ինքնամփոփ, արկածախնդիր ու տարօրնակ բնավորությամբ: Ինչպես իր ինքնակենսագրական «Ես ուղղակի ապրում եմ» գրքում է հիշում՝ 4-5 տարեկանում, երբ առաջին անգամ ոտք է դնում մանկապարտեզ, իրեն են մոտենում քիչ ավելի մեծ երկու տղաներ՝ ասելով, որ մանկապարտեզում տղաները բաժանված են երկու խմբի եւ ամեն օր կռվում են իրար հետ, իսկ իրենք այդ խմբերի «առաջնորդներն» են եւ հարցնում են, թե ում կողմից է նորեկ Միքայելը: «Ոչ մեկի,- լինում է պատասխանը,- ես ինքս ինձ հետ եմ»: Եվ բռունցքների հարվածներ է ստանում դեմքին:
Այս փաստն հիշատակելի է այն առումով, որ հետագա իր ողջ կյանքի ընթացքում էլ կոմպոզիտորը հավատարիմ է մնացել բնատուր իր եսին՝ չի հարել ոչ մի ուղղության, ոչ էլ միացել է իրար հակադիր որեւէ ուղղության: Այդպիսին է եղել նաեւ դպրոցում՝ մեկուսի, ինքնուրույն, խմբակային խաղերին անմասն: Ավելին՝ այս իրողությամբ մտահոգ մայրը անընդմեջ փորձել է ներշնչել որդուն, որ ինքը ոչնչով առավել չէ մյուսներից, որ սովորական մեկն է, միջակ ընդունակություններով օժտված դպրոցական: Սակայն միջակ այդ աշակերտը փայլուն ընդունակություններով է աչքի ընկնում եւ իր ասպետական վարքով. տնօրենի կողմից ծեծված աշակերտի իրավունքները պաշտպանելու համար հեռացվում է դպրոցից եւ ստիպված կրթությունը շարունակում երեկոյան ուսուցմամբ: Այնուհետեւ սովորում է Թբիլիսիի երաժշտական տասնամյա դպրոցում, ապա՝ ուսումնարանում: Սակայն գալու էին դառն ժամանակներ. ստալինյան բռնությունները հասնում են Թարիվերդիեւների ընտանիք. անհիմն մեղադրանքներով ընտանիքի հայրը 1948-ին հայտնվում է բանտում, մորը եւ որդուն զրկում են մեկ սենյականոց բնակարանից: Նրանք ստիպված են լինում ապաստանել այս կամ այն բարեկամի տանը: Մորն օգնելու նպատակով պատանի Միքայելը երաժշտության մասնավոր դասեր է տալիս: Նույն՝ հոր բանտարկման թվականին, Թբիլիսիի Պալիաշվիլու անվան օպերայի եւ բալետի թատրոնում ներկայացվում է Թարիվերդիեւի բալետային երկու մինիատուրաների առաջնախաղը:
Երիտասարդ կոմպոզիտորը թեեւ ստացել էր մասնագիտական կրթություն, սակայն դա բավարար չէր: Եվ ճանապարհը նրան բերում է Երեւան: Ընդունվում է կոնսերվատորիայի կոմպոզիցիայի բաժինը, Գրիգոր Եղիազարյանի դասարան: Այստեղ, սակայն, նրան դառնացնելու էին՝ անվանարկելով ոչ հայկական վերջավորությամբ իր ազգանունը, հայերենին կատարելապես չտիրապետելը՝ համարելով երկրորդական կարգի հայ, պարտադրելով ստեղծագործական իրենց սկզբունքները: Հիասթափված այդ ամենից, մանավանդ դասարանի ղեկավարի անսիրտ ու վանող վերաբերմունքից, երկու տարի կոնսերվատորիայում ուսանելուց հետո, երբ արդեն հայացրել էր ազգանունը՝ Թարիվերդյան, դառնացած սրտով հեռանում է Մոսկվա, 1953-ին փայլուն քննություններով ընդունվում Գնեսինների անվան երաժշտական մանկավարժական ինստիտուտ: Այստեղ բախտը ժպտալու էր նրան՝ իր ղեկավարն էր լինելու Արամ Խաչատրյանը: Այդուհետ հանճարեղ կոմպոզիտորը պաշտամունք էր մնալու Թարիվերդիեւի ողջ կյանքի ընթացքում, նա, ով ոչ միայն օգնում էր իր ուսանողներին, այլեւ խրախուսում, որ երաժշտության մեջ ընտրեն սեփական ձեռագիրը, ուղղությունն ու ոճը: Նման մոտեցումը ճիշտ հակառակն էր եղիազարյանական պարտադրանքի:
Մոսկովյան ուսումնառության առաջին իսկ ամիսներին, վիրավորանքից ազգանվան նախկին գրության կերպը վերականգնած Թարիվերդիեւը ձեռք է բերում տաղանդավոր ուսանողի համբավ: Ամենուր հիացմունքով են խոսում նրա հեղինակած երաժշտական գործերի, մանավանդ ռոմանսների մասին: Դեռեւս ուսանող՝ դառնում է կոմպոզիտորների միության անդամ, ինչը նախանձի, չարակամության մթնոլորտ է ստեղծում իր անձի շուրջ: Բայց ճակատագիրը, պատահական դիպվածով, նրան ուղղորդելու էր դեպի գործունեության մեկ այլ՝ կինոաշխարհի ոլորտ. համամիութենական կինոինստիտուտի ուսանողներ Էլդար Շենգելայան, Թդուարդ Աբալովը եւ Միխայիլ Գալիկը այցելել էին Գնեսինների ինստիտուտուտ՝ համախոհ կոմպոզիտոր գտնելու, միասին աշխատելու համար: Եվ հանդիպում են իրենց ցանկալի արվեստագետին, միասին աշխատում: Կոմպոզիտորն այնպես է տարվում կինոարվեստով, որից հրաժարվելն արդեն անհնարին է դառնում: Մասնակցում է կինոնկարահանումներին, նկարահանող խմբի հետ մեկնում արշավների: Հետո նաեւ հնչյունային ռեժիսուրայի հատուկ դասընթացների է մասնակցում, որպեսզի ձայնագրվող երաժշտության հնչյունավորումն իր սրտով լինի: Մասնակցում է կինոարտադրության բոլոր աշխատանքներին՝ սցենարի քննարկումից մինչեւ մոնտաժ ու ձայնագրություն:
Տաղանդավոր կոմպոզիտորը ստեղծագործել է երաժշտության գրեթե բոլոր ժանրերում: Գրել է «Ո՞վ ես», «Կոմս Կալիոստրո», «Սպասում» օպերաները, «Ստվեր», «Երջանկության պոեմ», «Աղջիկը եւ մահը», «Աղջիկը գնդի վրա» բալետները, «Չեռնոբիլ» երգեհոնային սիմֆոնիան, կոնցերտներ ձայնի եւ նվագախմբի, ջութակի եւ նվագախմբի, երգեհոնի համար, 24 դաշնամուրային պիեսներ, 15 ռոմանս, դրանց թվում՝ «Տխուր երգեր»՝ Ավետիք Իսահակյանի խոսքերով, երգեր ճապոնացի միջնադարյան բանաստեղծների, Վիլյամ Շեքսպիրի, Բելլա Ախմադուլինայի, Մարինա Ցվետաեւայի, Սերգեյ Եսենինի, Վլադիմիր Մայակովսկու, այլ հեղինակների խոսքերով:
Այդուհանդերձ, նրա փառքը ղողանջելու էր իր կինոերաժշտությամբ. հեղինակ է շուրջ 132 ֆիլմի երաժշտության, որոնց բնորոշ է հոգիներ հմայող մեղեդայնությունը: Լավագույններից են «Եղջերու արքան»,«Գարնան տասնյոթ ակնթարթ», «Տասնհինգերորդ գարունը», «Ճակատագրի հեգնանքը կամ Բաղնիքդ անուշ»: Որքան էլ նեղսրտած հայրենիքից՝ երաժշտություն է գրել նաեւ «Հայֆիլմի» նկարահանած «Հե՜յ, ո՞վ կա այդտեղ» կինոնկարի համար: Չի շրջանցել թատերական ներկայացումներն ու ռադիոբեմադրությունները:
Թարիվերդիեւի վաստակը գնահատվել է ՌԴ «Նիկա» կինոմրցանակով՝ երեք անգամ, Ամերիկյան երաժշտական ակադեմիայի մրցանակով, Ռուսաստանի ժողովրդական արտիստի կոչման շնորհումով: Իսկ ամենամեծ նվաճումը համաժողովրդական այն մեծ սերն է իր արվեստի հանդեպ, որին կյանքը նվիրաբերեց արմատներով շուշեցի մեծ կոմպոզիտորը: Նա կյանքից հեռացավ 65 տարեկան հասակում՝ իր հետ տանելով մայրական պատգամը. «Հայ ծնվելը երջանկություն է, հայ մեռնելը՝ հերոսություն…»:
