«Շարա Տալյանը հայ երգի կոմիտասյան երգեցողության ոճի լավագույն հետեւորդներից է: Նրա երգեցողության ոճն ունի միայն իրեն հատուկ ու եզակի երանգը: Նա կարեւորում էր երկար տեւողությամբ հնչյունների վրա ձայնի սահումներն ու տատանումները, ավելորդ էր համարում գեղգեղանքներն ու կլկլոցները: Նա պնդում էր, որ հայ երգը կատարելիս պետք է փոխել մտածելակերպն ու հոգեբանությունը՝ ելակետ ունենալով ոչ թե ռոմանսը կամ բայաթին, այլ հայ երգի երանգներն ու ոլորտները»:
Աշոտ ՍԱԹՅԱՆ, կոմպոզիտոր
Նրա երգերն այսօր էլ լսելիս ակամայից զուգահեռներ ես անցկացնում նոր ժամանակների ինքնակոչ ու ինքնահավան բազմաթիվ հայտնիների հետ եւ… խղճում վերջիններիս: Լավ, սրանք երբեւէ չե՞ն լսել Տալյանին, Վաղարշակ Սահակյանին, Օֆելյա Համբարձումյանին, Ռուբեն Մաթեւոսյանին, Րաֆֆի Հովհաննիսյանին, Նորայր Մնացականյանին, մեր մյուս ժողովրդական երգիչներին: Եվ չես հասկանում, թե ինչպես են հռչակվել «աստղեր»…
Ինչեւէ, գանք սիրված երգչին. ծնվել է Թիֆլիսում, հայտնի Տալյանների ընտանիքում: Նրա աշուղ հոր՝ Ջամալիի պապը նշանավոր աշուղ Քամալին էր, հոր մոտ ազգականներից էր նաեւ աշուղ Շերամը՝ Գրիգոր Տալյանը: Ասել է թե՝ մանկուց էր հայտնվել աշուղական երգարվեստի միջավայրում, հաճախակի ներկա եղել աշուղական մրցումներին եւ ակամայից սիրով համակվել երաժշտության հանդեպ: Այդ սերն ավելի էր խորանալու Ներսիսյան դպրոցում՝ աշակերտելով կոմպոզիտորներ Գրիգոր Սյունիին եւ Կոմիտասի աշակերտ Սպիրիդոն Մելիքյանին: Հենց այդ տարիներից էլ սկսելու էր երգել դպրոցի երգչախմբում որպես մենակատար:
Դեռ չէր ավարտել դպրոցը, երբ 1912-ին Թիֆլիսում մասնակցում է Տիգրան Չուխաճյանի «ԼեբլեբիջիՀոր-հոր աղա» կոմիկական օպերայի բեմադրությանը՝ ճանաչվելով Հոր-հոր աղայի դերերգով: Նույն տարում կայանում է Արմեն Տիգրանյանի թումանյանական «Անուշի» պրեմիերան՝ Ալեքսանդրապոլում: Սարոյի դերում՝ Շարա Տալյան: Այս կերպավորումով մեր ազգային հիշողության մեջ երգիչը մնալու էր որպես Սարոյի դերի չգերազանցված կատարող:
1913-1916 թթ., որպես երգեցողության ուսուցիչ եւ խմբավար, Շարա Տալյանն աշխատում է Հյուսիսային Կովկասի Սուրբ Խաչ քաղաքում, հայ մանուկներին ուսուցանում երգ ու երաժշտություն, կազմակերպում քառաձայն երգչախումբ, դասավանդում ու տարածում Կարա-Մուրզայի, Մակար Եկմալյանի, Կոմիտասի երգերը: Երգիչը, սակայն, համոզված էր, որ բարձունքների հասնելու համար անհրաժեշտ է կատարելագործել սեփական արվեստը, ուսումնասիրել համաշխարհային երգարվեստի նվաճումները: Այդ նպատակով 1916-1917 թթ. սովորում է Սանկտ Պետերբուրգի կոնսերվատորիայում, զուգահեռաբար տեղի հայկական եկեղեցում հանդես գալիս որպես երգչախմբի մենակատար:
1923 թվական. կարեւոր իրադարձություն Գյումրիում. կազմակերպում եւ ղեկավարում է քաղաքի օպերա-օպերետային խումբը, որի կազմում էին Հայկանուշ Դանիելյանը, Լեւոն Իսեցկի-Հովհաննիսյանը, Հայկ Դանզասը, Ալեքսանդր Մելիք-Փաշայանը, այլք, որոնց հետ բեմադրում է Շառլ Գունոյի «Ֆաուստ», Անտոն Ռուբենշտեյնի «Դեւը», Պյոտր Չայկովսկու «Եվգենի Օնեգին» օպերաները, Իմրե Կալմանի «Սիլվա» եւ այլ օպերետներ:
Երգչին, ի վերջո, կանչելու էր մայրաքաղաքը. 1927-ին հաստատվելով Երեւանում՝ անցնում է գործի ստեղծում է «Հայ աշուղներ» ազգագրական խումբը՝ ամենուր տարածելով մեր տաղերգուների եւ գուսանների երգերն ու տաղերը: Շուրջ 10 տարի անց կազմակերպում է գուսանական երգերի անսամբլը, որում, որպես մեներգիչ, հանդես է գալիս նաեւ Վաղարշակ Սահակյանը՝ «Սայաթ-Նովա» գուսանականի ապագա գեղարվեստական ղեկավարը: Շարա Տալյանը մեծ ջանադրությամբ ունկնդրին է ներկայացնում Բաղդասար Դպիրի, Նաղաշ Հովնաթանի, Գյուրջի-Նավեի, Միսկին-Բուրջիի, Սայաթ-Նովայի, Ջամալու, Շիրինի, Ջիվանու, Շերամի երգերը:
Հայ ժողովրդի երաժշտական կյանքում 1933 թ. նշանավորվելու էր ազգային օպերային թատրոնի հիմնադրումով: Դրա կազմակերպիչներից ու անդամներից մեկն էլ Շարա Տալյանն էր: Մոտ 20 տարի ստեղծագործելով ազգային թատրոնում՝ նա ստեղծում է 30-ից ավելի դերերգեր՝ Սարո, Արշակ 2-րդ, Դավիթ Բեկ, այլ կերպարներ: Որքան էլ արժեքավոր ու բազմաբեղուն էր նրա գործունեությունն այս բնագավառում, այնուամենայնիվ, նրա ստեղծագործության գագաթնակետն ու տարերքը հայ աշուղական երգն էր: Նա «Հայ երգի երեկո» խորագրով բազմաթիվ համերգներ է ունեցել հայրենի տարբեր քաղաքներում ու շեներում, արտասահմանում: Մուշեղ Աղայանի հետ գրի է առել, կազմել ու խմբագրել Սայաթ-Նովայի, հավաքել ու կազմել Ջիվանու երգերի առաջին նոտային ժողովածուները: Ավելին՝ Ջիվանին ունեցել է ունկնդրին անհայտ ու մոռացված երգեր: Շարա Տալյանին ենք պարտական «Սպիտակ մազեր», «Պանդուխտի երգը», «Առ նազելին», «Խեղճ մարդը», «Ինչ կամենաս ընկերիդ», «Հոգսերով լի» երգերի համար, որոնք սիրված երգիչն է դուրս բերել մոռացության անթափանց քողի տակից:
ԽՍՀՄ Պետական մրցանակի արժանացած ժողովրդական երգիչը վերջին անգամ ելույթ է ունեցել 1956-ին՝ Մոսկվայի Մեծ թատրոնում՝ հայկական արվեստի եւ գրականության երկրորդ տասնօրյակի եզրափակիչ համերգում: 1965-ին լռում է երգչի սիրտը, բայց նրա երգը, հայրենի աղբյուրների նման, շարունակում է իր կարկաչը հայ հոգու երկինքներում…
Հակոբ ՍՐԱՊՅԱՆ
