«Հայրս խորհրդային տարիներին Հայաստան այցելեց: Նա եղավ Ծիծեռնակաբերդում եւ այդ ուղեւորությունից վերադարձավ ուրիշ մարդ դարձած: Անշեջ կրակի մոտ նրա սիրտը փուլ էր եկել, ու նա սկսել էր հեկեկալ: Սյուներն ասես սեղմել են նրան ու տապալել: Մինչ օրս արտասվում է այս պատմությունը պատմելիս: Ծիծեռնակաբերդի էությունն ու նշանակությունը հասկացա միայն այն ժամանակ, երբ այցելեցի հուշահամալիր…»:
Ատոմ ԷԳՈՅԱՆ
Հե՞շտ է, արդյոք, կայանալ օտար միջավայրում. բացառիկ տաղանդով օժտվածների համար կայացման ճանապարհը գուցեեւ դժվարին է, բայցեւայնպես, նրանք զորում են հաղթահարել ցանկացած խոչընդոտ եւ վաստակել ոչ միայն իրենց, այլեւ ազգին պատիվ բերող անուն ու համբավ: Նման արվեստագետներից է կանադահայ կինոռեժիսոր Ատոմ Էգոյանը՝ ծնված Կահիրեում, որին ճակատագիրը ամերիկյան մայրցամաք էր հասցնելու: Հայազգի կինոռեժիսորը Կանադայում ճանաչված է որպես այս երկրի «առանձնահատուկ ներկայացուցիչ» եւ արժանացել է Կանադայի գլխավոր նահանգապետի՝ կառավարչի «Perfoming Arts Awards» մրցանակին եւ «Կանադայի շքանշանի ասպետ» կոչման, որն այս տիտղոսի բարձրագույն աստիճանն է:
Իր ֆիլմերի համար Էգոյանը բազմաթիվ մրցանակների եւ խրախուսանքների է արժանացել, որոնց թվում՝ Տորոնտոյի եւ Կաննի հնչեղ կինոփառատոներում: Նրա «Հիշենք» ֆիլմը թողարկվել է 2015-ի հոկտեմբերին Կանադայում, կինոնկար, որը բացառիկ հայացք է Հոլոքոստին: Դեպքերը տեղի են ունենում մեր օրերում. գլխավոր հերոսը, որը վերապրել է Աուշվիցի համակենտրոնացման ճամբարը, համոզված է, որ իր ընտանիքը ոչնչացրած մարդը ողջ է եւ ապրում է կեղծ ինքնության ներքո (հիշենք Հայոց ցեղասպանության գլխավոր հանցագործին՝ Գերմանիա փախած ու կերպարանափոխված հայակեր Թալեաթին, նրա ճակատագիրը): Հերոսն իր առաքելությունն է համարում գտնել ու սպանել այդ ոճրագործին: «Ես կարեւորում եմ արդարության մասին հարցադրումներ հնչեցնելը,- անդրադառնալով այս ֆիլմին, ասել է Էգոյանը,- հաճախ կարծում ենք, որ ժամանակը կբուժի վերքերը: Բայց վերքերը դեռ բաց են… «Հիշենք» ֆիլմը դեռեւս ապրող ականատեսների մասին է: Եվ հենց հանցագործների մասին: Ինչ-որ առումով ֆիլմը սադրիչ է: Այն այժմեական է եւ հրատապ՝ հաշվի առնելով վերապրածների տարիքը: Մարդասպանությունը, հատկապես զանգվածային մարդասպանությունը, չունի վաղեմության ժամկետ, եւ եթե անտարբեր ես, դառնում ես հանցակից…»:
Տորոնտոյի համալսարանում միջազգային հարաբերություններ եւ երաժշտություն ուսանած ռեժիսորի վաղ շրջանի գործերն աչքի են ընկել Սանդենսի անկախ կինոյի փառատոնում, իսկ «Լուսավոր գալիք» ֆիլմը արժանացել է կինոքննադատների ամենաբարձր գնահատանքին: Կաննի եռակի, Տորոնտոյի միջազգային կինո փառատոնի քառակի եւ «Օսկարի» մրցանակակիր Էգոյանը «Օրացույցը» նկարահանելիս վերադարձել է նախնիների հայրենիք, 2002-ին նկարահանել հայտնի «Արարատը», 2004-ին արժանացել «Ոսկե ծիրանի» գլխավոր մրցանակին՝ Երեւանի առաջին միջազգային կինոփառատոնում, 2010-ին եղել է Կաննի «Սինեֆոնդասիոն» եւ կարճամետրաժ ֆիլմերի ԿՓ-ի ժյուրիի նախագահը:
Անվանի կինոռեժիսորն առաջին անգամ Հայաստան է այցելել 1991-ին՝ մոսկովյան կինոփառատոնին մասնակցության առիթով. «Եկել էի մի վայր, որտեղ բոլորը գիտեին մեր պատմությունը, եւ կարիք չկար բացատրելու, թե ինչ է նշանակում լինել հայ: Ինքնության առումով Հայաստանը տուն էր, հայրենիք, եւ տոկունության հրաշալի դրսեւորում է, որ մենք եղել ենք եւ կանք այդտեղ: Բերկրանք էի զգում՝ լինելով մի վայրում, որը ոչ թե մշակութային օազիս է, այլ հնչուն, դինամիկ արտահայտչականության մի ողջ երկիր: Եվ ապշեցնող էր, թե ինչպես է այն Երեւանից տարածվում դեպի փոքր քաղաքներ, գյուղեր՝ ինչպես ես եմ կոչում՝ ինքնության տարբեր մակարդակներ: Շատ հազվագյուտ գոբելեն էր, եւ ես տունդարձի ահռելի զգացում ունեի…»,:
Արմատներով արաբկիրցի արվեստագետը շուրջ չորս տասնյակի հասնող հեռուստաֆիլմերի հեղինակ է: Առաջինը «Ներքինու տարփանք»-ն էր, որին հաջորդում են տարբեր տարիների նկարահանված «Կուպիդոնի կապարճը», «Վերջին ցնցում», «Ֆելիսիայի ուղեւորությունը», «Քարափի վերջին ժապավենը», «Միջնաբերդ», «Երկրպագություն», «Սփյուռք» ու բազմաթիվ այլ կինոժապավեններ: Անկախ անդրօվկիանոսյան հեռավորությունից, անկախ գործունեության միջավայրից, անվանի կինոռեժիսորը հավատարիմ է իր արյան կանչին, եւ մշտապես կանչող հայրենիքն է իր համար սրբության սրբոցը. «Ես իսկապես հավատում եմ Հայաստանին: Հավատում եմ, որ այս երկիրն ավելի ուժեղ դարձնելու եզակի եւ հազվագյուտ հնարավորություն ունենք: Մենք խելացի, հմուտ, ճկուն ժողովուրդ ենք: Պետք է մնալ այստեղ, հույսով, թե ինչպես ենք ապագայում ներկայացնելու երկիրը: Շատ մարդկանց եմ հանդիպում, ովքեր հեռանում են երկրից եւ դրսում կառուցում Հայաստանը: Իսկ դա սխալ մտածելակերպ է, մոլորություն: Մեր Հայաստանն այստեղ է, եւ պետք է օգտագործենք մեր ողջ ներուժը՝ հստակեցնելու այն ամենը, ինչն ունենք: Իսկ դա անելու առաջնային քայլը քաղաքացիական պատասխանատվությունն է…»:
Արդյոք կարողանալո՞ւ ենք լիարժեք օգտագործել մեր հզոր ներուժը: Մանավանդ այսօր՝ այս խելակորույս ու խառնակ ժամանակներում…
