«…Իմ սրտին ոչ պակաս մոտ է եղել նաեւ գրելը, գրել ճարտարապետության մասին, փորձել մեկնաբանել այս կամ այն երեւույթը, նախագիծը, ուսումնասիրության եւ գիտական ընդհանրացումների միջոցով պարզել ու վերլուծել մեզ հուզող պրոբլեմը: Այս մտորումները որոշ չափով ամփոփված են իմ գիտական աշխատանքներում, հոդվածներում, ելույթներում…»:
Մարտին ՄԻՔԱՅԵԼՅԱՆ
Առաջին անգամ նրա գեղանկարչական աշխատանքներին ծանոթացող ցանկացած մեկի կարող է այնպես թվալ, թե գործ ունի ճակատագրով վրձնի նվիրյալ անհատականության հետ, ով իր ողջ կյանքն անցկացրել է մոլբերտի ու կտավի առջեւ՝ երկնելով վարպետորեն կերտած հայրենի չքնաղ բնապատկերներ, վաղնջական ժամանակներում հառնած եկեղեցիներ ու պատմական հուշարձաններ, քաղաքային տեսարաններ ու առանձին շենքեր, նատյուրմորտներ, խոսուն դիմանկարներ: Իսկ դրանց թիվը բնավ քիչ չէ՝ շուրջ երեք հարյուր: Իհարկե, նա կարող էր հայտնի դառնալ նաեւ որպես տաղանդավոր նկարիչ, եթե բնատուր տաղանդը չտաներ մեկ այլ ասպարեզ՝ ճարտարապետության խտաբնակ աշխարհը, որտեղ իր վրանն էր խփելու իբրեւ երախտավոր՝ Մարտին Միքայելյան անուն-ազգանունով:
Հայկական բարձր մոդեռնիզմի գիտահենք ճարտարապետության վարպետներից ու հենասյուներից մեկը. այսպես են բնութագրել նրան այս արվեստի խորագիտակ մասնագետները՝ նկատի ունենալով ճարտարապետի բազմաշերտ ստեղծագործության ինքնատիպ ոճն ու տասնամյակների ստեղծագործական առատ հունձքը:
Երեւանում է ծնվել ապագա անվանի ճարտարապետը, դպրոցը գերազանցությամբ ավարտելուց հետո ընդունվել պոլիտեխնիկական ինստիտուտի շինարարական ֆակուլտետի ճարտարապետական բաժին: Տակավին երիտասարդ էր, երբ հոր եւ հորեղբոր հետ կյանքի են կոչում իր նախագծով կառուցվող հարազատ տունը: Հետո այդ նախագիծն ընդունվելու էր որպես դիպլոմային աշխատանք, եւ սկսնակ ճարտարապետն սկսելու էր լավագույն նախագծերով մասնակցել ու հաղթել տարբեր մրցույթներում:
Մարտին Միքայելյանը 29 տարեկանում աշխատում է արվեստի ինստիտուտում, ապա դառնում արվեստանոցի ղեկավար: Նրա նախագծերով Հայաստանում կառուցվել են վարչական շենքեր, հյուրանոցներ, ինքնատիպ լուծումներով առողջարաններ Արզնիում, Հանքավանում, Սեւանում, Ջերմուկում, հանրապետության այլ քաղաքներում: Բնակելի շենքեր, մշակութային օջախներ, «Հայճարտշին» գիտահետազոտական ինստիտուտի համալիրը մայրաքաղաքում, Եղեռնի զոհերի հուշարձանը Նոր Խարբերդում: Մանավանդ այս հուշարձանի ստեղծումը ոչ այլ ինչ էր, քան չափազանց համարձակ ձեռնարկում՝ եթե չմոռանանք ժամանակի պատուհաս «կարմիր գաղափարախոսության» զսպաշապիկը եւ Հայոց եղեռնը բարձրաձայնելու արգելանքն ու քարացած տաբուն:
Մշակութային, մարզական, հանգստի բազմաթիվ կենտրոններ նախագծած ճարտարապետը հեղինակ է Մեծամոր ավանի, Հրազդանի կենտրոնի, 1988-ի աշխարհացունց երկրաշարժից հետո՝ Նոր Ախուրյանի ու նշյալ քաղաքների գլխավոր հատակագծերի: Նա զբաղվել է Հայաստանի առողջավայրերի կառուցապատման տեսական եւ գործնական խնդիրներով, բնակելի շենքերի տիպաբանությամբ՝ մշակել է մեր երկրի շոգ-ցամաքային կլիմայի համար բնակարանի «մուտք-պատշգամբ» կոչված տիպը: Նա այն «անհանգիստ» ճարտարապետներից էր, առանց որի շինարար վարպետները չէին սկսում իրենց աշխատանքը՝ գիտեին, որ ամեն քարը տեղադրելիս նախագծի հեղինակի ներկայությունը պարտադիր է: Նա հետեւում էր շինարարության ընթացքին մեկնարկից մինչեւ ավարտը: Անցնում էր երկրի տարածքով մեկ եւ վերահսկում իր կառույցները, որպեսզի դրանք հառնեն ճշգրիտ եւ ամենափայլուն տեսքով: Ճարտարապետի ճշգրտությանը ոչ ոք չէր կասկածում: «Եթե մի բան գիտի,- ասում էին,- ուրեմն անառարկելի է ու ճիշտ»: Երբեմնի իր սան- արվեստագետին բարձր էր գնահատում հայ նոր ճարտարապետության նահապետ Վարազդատ Հարությունյանը, որին հայ եւ համաշխարհային դասական ճարտարապետության գաղտնիքներն էր ուսուցանել ինքը: Իսկ իր անվանի գործընկերները պատեհ առիթներով բարձրաձայնում էին. «Նա անսահման նվիրված էր հայկական ճարտարապետությանը եւ թամանյանական ժառանգությանը: Մարտին Միքայելյանն իր յուրաքանչյուր աշխատանքում արտահայտել է այդ ժառանգության պահպանման եւ շարունակելիության գաղափարն ու տարրերը: Եվ չնայած նրա յուրաքանչյուր աշխատանքում զգացվում էր թամանյանական ընկալումը, ոճի պահպանումը, նա նաեւ փորձում էր հասնել «օրգանիզմի» ֆունկցիոնալ կատարելագործմանը, ինչը, անկասկած, հաջողվում էր նրան»:
Բազմակողմանի հետաքրքրություններ ունեցող ճարտարապետը, որ հեղինակ է նաեւ մի շարք գիտական աշխատությունների ու 200-ի հասնող բանաստեղծությունների, մեծ վաստակ ունի սերնդակրթման գործում. եղել է խստապահանջ դասախոս, տանել չի կարողացել ծուլությունը, ճարտարապետների սերունդներ է կրթել: Գերազանցապես տիրապետել է համաշխարհային արվեստի պատմությանը, եղել է նկարչության, քանդակագործության ու երաժշտության խորագիտակ անձնավորություն: Եվ այդ ամբողջով սնուցել իր սաների հոգին: Նախանձելի աշխատասիրությամբ իր անձը զարդարած նորարար արվեստագետը ստեղծագործել է հայկական ավանդական ճարտարապետությանը բնորոշ էսթետիկայի տոնայնության մեջ եւ ջանացել խիստ ու լակոնիկ մոդեռնիստական կառույցներին հաղորդել ավանդականի արդիականացված ոգով արված գեղարվեստական մոտիվներ: Եվ հաջողել է՝ դաջելով սեփական ոճն ու անշփոթելի ձեռագիրը հայոց բազմադարյա ու բազմահարուստ ճարտարապետական արվեստի պատմության չխամրող էջերում:
