1375 թ. Կիլիկիայի հայկական թագավորության մայրաքաղաք Սիսի անկումից հետո հայ ժողովուրդը 6 դար շարունակ չուներ դասական իմաստով ինստիտուցիոնալ միասնական պետականություն։ Կիլիկիո լեռներում ինքնուրույնություն պահպանող կիսանկախ հայ իշխանների տիրույթները վերջնականապես զավթվեցին 1515 թ. օսմանյան թուրքերի կողմից, իսկ հայապահպանության առաքելությունը հիմնականում մնաց Հայ առաքելական եկեղեցու վրա։
1918 թ. մայիսյան հերոսամարտերի օրինաչափ հանգրվանը պետք է լիներ hայ ժողովրդի հազարամյակների պատմության խորքից եկած եւ տեւական ժամանակ դադարած պետականության վերականգնման իրադարձությունը: Մայիսի 28-ին նախորդել էին Սարդարապատի եւ Բաշ-Ապարանի, Ղարաքիլիսայի պատմական հաղթանակները Հայաստանը զավթել ցանկացող թուրքական զորքերի նկատմամբ: Բոլշեւիկյան Ռուսաստանի ուշադրությունից դուրս մնացած Անդրկովկասում, թուրքերի դեմ տարած հաղթանակներով, հայ ժողովուրդը ստեղծել էր անհրաժեշտ բոլոր նախադրյալներն իր պետականությունը վերականգնելու համար: Մայիսի 26-ին Սարդարապատում հայ ժողովրդի տարած պատմական հաղթանակից հետո գիշերը Անդրկովկասյան սեյմը լուծարվեց, եւ նույն օրը Վրաստանը հռչակեց իր անկախությունը: Ադրբեջանը հասկանալով, որ իր «ավագ եղբայրը»՝ Թուրքիան չի կարողանա հաղթահարել Հայաստանի բերդը եւ հասնել Բաքու, մայիսի 27-ին ստիպված էր հայտարարել իր անկախության մասին:
Անդրկովկասը Թուրքիայի զավթումից պաշտպանելու գործին լծված հայ ժողովրդի ճակատագիրը տնօրինող «Հայկական ազգային խորհուրդը» միայն մայիսի 28-ին կարողացավ հռչակել Հայաստանի Հանրապետությունը: Մայիսի 29-ին ՀՅԴ արեւմտյան եւ արեւելյան բյուրոյի նիստը Հովհաննես Քաջազնունուն նշանակեց անկախ Հայաստանի առաջին վարչապետ, մայրաքաղաքը դարձավ Երեւանը: Հայաստանի Հանրապետությունը գոյություն ունեցավ ընդամենը երկու տարի, մինչեւ 1920 թ. դեկտեմբերի 2-ը, երբ Երեւան մտան 11-րդ Կարմիր բանակի զորամիավորումները եւ հանրապետությունը խորհրդայնացրին:
Հայ ժողովուրդը 6 դար սպասել էր պետականության վերականգնման պատմական պահին եւ Առաջին հանրապետության գոյության կարճ ժամանակահատվածում կարողացավ ձեւավորել պետականության բոլոր ատրիբուտները: Լիովին օրինաչափ էր, որ Առաջին հանրապետության տարածքի մեջ էր մտնում նաեւ Կարսի նահանգը, որը Թուրքիային հաջողվեց գրավել միայն 1920 թ. հոկտեմբերի 30-ին:
1918 թ. հուլիսի 24-ին հրապարակվեց Հայաստանի Հանրապետության անդրանիկ կառավարության կազմը, եռագույնը հաստատվեց որպես Հայաստանի ազգային դրոշ։ Նույն տարվա օգոստոսի 1-ին Երեւանի քաղաքային ակումբի դահլիճում տեղի ունեցավ Հայաստանի խորհրդի անդրանիկ նիստի հանդիսավոր բացումը: 1919 թ. մայիսի 16-ին ՀՀ նախարարների խորհուրդը Երեւանում համալսարան հիմնելու վերաբերյալ որոշում ընդունեց, իսկ հունիսի 21-23-ը Հայաստանում կայացան առաջին խորհրդարանական ընտրությունները։ Ընտրվեցին խորհրդարանի 80 անդամներ, որոնցից 72-ը ՀՅԴ անդամներ էին, 4-ը՝ էսեռներ, 1-ը՝ անկուսակցական, 2-ը՝ թուրք-թաթարներ եւ 1-ը՝ եզդի։ 1920 թ. հունվարի 19-ին Անտանտի Գերագույն խորհուրդը փաստացիորեն ճանաչեց Հայաստանի անկախությունը։ Առաջին հանրապետության կառավարությունը 1920 թ. մարտին ստեղծեց երդվյալ ատենակալների դատարանը, իսկ մեկ ամիս անց՝ ազգային դրամը։
Պետական ինստիտուտների ստեղծումը, պետականության վերագտնման կարճ ժամանակահատվածն այն նախադրյալներն էին, որոնք հիմք դարձան, որպեսզի Խորհրդային Միությունից առաջին անկախացման գործընթացը մեկնարկի հենց Հայաստանից, որն առաջիններից մեկը հռչակեց իր որոշումը: Լիովին օրինաչափ էր նաեւ, որ ԽՍՀՄ կազմից դուրս եկած առաջին միավորներից էր նաեւ ԼՂ-ն:
1918 թ. Հայաստանի Հանրապետության հռչակմամբ դրվեց հայկական պետականության վերականգնման անշրջելի գործընթացների մեկնարկը: Մեր ժողովրդի համար լիովին կանխատեսվում էր, որ ինչպես 20-րդ դարի սկզբին, այնպես էլ մեր օրերում Թուրքիան փորձեր է անելու խաթարելու հայկական պետականության գոյությունը: Այս ընթացքում հայ ժողովրդին պարտադրված յուրաքանչյուր պատերազմ ավելի է ամրապնդում հազարամյակների մեր բնօրրանից՝ առայժմ միայն այս փոքր անկյունում ուժեղ պետականություն կառուցելու ձգտումը: Պետականության պահպանման պայքարում պարբերաբար զոհելով ազգի ընտրյալներին՝ հայ ժողովրդի սերունդները պատասխանատվության ահռելի բեռ են ստաձնում իրենց ուսերին՝ սրբությամբ տանելու պետականապահպանի իրենց առաքելությունը: Իսկ հայկական պետականությունը չի կարող գոյություն ունենալ անկլավի կարգավիճակում, եւ Առաջին հանրապետության գոյությունից ի վեր ու հատկապես մեր օրերում հենց այդ պայքարն է տանում մեր ժողովուրդը՝ իր կողքին կանգնած բարեկամների հետ:
Հետեւաբար՝ Մայիսի 28-ը շարքային տոն չէ, այն հայ ժողովրդի եւ նրա պետականության վերածննդի խորհրդանիշն է, որը հազարամյակների խորքից քայլող հայի համար ճանապարհ է հարթում դեպի ապագայի հազարամյակները:
