Իսպանական հեղինակավոր «El Pais» պարբերականը հարցազրույց է հրապարակել Հայաստանի Հանրապետության նախագահ Արմեն Սարգսյանի հետ, ով կարծում է, որ Լեռնային Ղարաբաղի պատերազմում կրած պարտությունից հետո երկիրը պետք է նաեւ աշխատի արտաքին կապերի ամրապնդման ուղղությամբ:
-Խորհրդարանական ընտրություններից հետո թեկնածուներից մեկը հայտարարեց, որ չի ընդունում դրանց արդյունքները: Ինչ եք կարծում, լո՞ւրջ լարվածություն կլինի:
-Այդ հարցն ամբողջ քարոզարշավի ընթացքում ինձ շատ է հուզել: Լեզուն, որն օգտագործել են քաղաքական գործիչները, կոպիտ, անհանդուրժող, իմպուլսիվ էր, եւ դա անընդունելի է: Ես անհանգստանում էի, որովհետեւ կարծում էի, թե կարող ենք հնարավոր առճակատումների բախվել, սակայն, ամենայն հավանականությամբ, կխուսափենք դրանցից:
-Կան մարդիկ, որոնք մտավախություն ունեն, թե Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտությունը կարող է վերսկսվել: Դուք դա հավանական համարո՞ւմ եք, թե՞ ձեռք բերված պայմանավորվածությունները կպահպանվեն:
-Դա խաղաղության համաձայնագիր չէ, հրադադարի մասին հայտարարություն է, որում կա երրորդ կողմ ՝ Ռուսաստանը, որն այդ հրադադարի երաշխավորն է: Ռուսաստանի դերն այստեղ շատ կարեւոր է: Ռուս խաղաղապահներն այնտեղ կլինեն առնվազն հինգ տարի:
-Եվ ինչ եք կարծում՝ Ռուսաստանը լա՞վ գործ է անում:
-Եթե Ռուսաստանն այնտեղ չլինի, ապա իրավիճակը բոլորովին այլ կլինի: Կա՞ մեկը, ով կարող է ինձ երաշխիք տալ, որ Ադրբեջանը, Թուրքիայի հետ միասին, չի համարձակվի մուտք գործել այդ տարածք: Պարզ է, որ այս հրադադարը համաձայնեցված է երեք կողմերի միջեւ, միգուցե հետնաբեմում ներգրավված է չորրորդը՝ Թուրքիան, որը ինչպես եւ Ձեր երկիրը՝ Իսպանիան, ՆԱՏՕ-ի անդամ է եւ որը Հայաստանի դեմ օգտագործում էր ՆԱՏՕ-ի զենքերը:
-Ինչ եք կարծում՝ ԵՄ-ի հետ հարաբերությունները պե՞տք է ամրապնդել:
-Լեռնային Ղարաբաղի այս երկրորդ պատերազմի ընթացքում Եվրոպական միության ձայնը լսելի չհնչեց: Սակայն այստեղ խոսքը ավելի շատ մեր մասին է. մենք պետք է սովորենք ավելի ակտիվ լինել այն միության շրջանակներում, որտեղ արդեն իսկ գտնվում ենք: Դա Եվրասիական տնտեսական միությունն է: Ապա պետք է կառուցենք մեր հարաբերությունները ԵՄ-ի հետ, քանի որ հատուկ հարաբերությունների եւ հատուկ համաձայնագրերի մաս ենք կազմում, եւ դա բավականին խորը կապ է:
Բայց համաձայնագրերը համաձայնագրեր են: Եթե դրանք կյանքի չեն կոչվում, ապա ոչ մի արժեք չունեն: Մենք պետք է կայունացնենք իրավիճակը Հայաստանում եւ կենտրոնանանք բազմաթիվ ներքին խնդիրների լուծման վրա: Մի երկիր ենք, որը պատերազմի ընթացքում հազարավոր երիտասարդների է կորցրել: Հայ-ադրբեջանական սահմաններում լարվածություն կա: Առկա են շատ հուզական խնդիրներ, քանի որ չնայած Հայաստանը վերադարձրել է ադրբեջանցի բոլոր գերիներին, Ադրբեջանը հրաժարվում է դա անել: Բաքուն նրանց օգտագործում է սակարկությունների նպատակով: Դա սխալ է: Դուք չեք կարող օգտագործել մարդկային կյանքն առեւտրի համար:
-Իսկ ի՞նչ կասեք Ռուսաստանի հետ հարաբերությունների մասին:
-Կարծում եմ, որ մենք պետք է շատ խորը հարաբերություններ ունենանք Եվրամիության եւ արեւմտյան այլ երկրների հետ: Ռուսաստանի հետ ունենք երկար, շատ սերտ, պատմական հարաբերություններ: Եթե դուք ազգ եք, որը ցեղասպանության պատմություն է ունեցել հարեւանի՝ Թուրքիայի կողմից, ապա պետք է շատ զգույշ լինեք: Ձեզ բարեկամ է պետք: Երկար տարիներ Ռուսաստանը այդ բարեկամն է, եւ մյուսները դա հասկանում են: Մենք Ռուսաստանի հետ ունեցել ենք խորը եւ ամուր հարաբերություններ եւ կշարունակենք ունենալ, բայց դրանում ոչ մի հակասություն չկա, քանի որ Հայաստանը լավ եւ խորը հարաբերություններ ունի նաեւ ԵՄ-ի հետ:
-Նշեցիք, որ Ռուսաստանը Հայաստանին պետք է որպես բարեկամ: Շարունակո՞ւմ եք լինել նույնքան լավ բարեկամ, որքան նախկինում:
-Ովքեր կարող են դա գնահատել: Նախագահները՝ նախագահների հետ քննարկումներո՞ւմ: Մարդիկ՝ մարդկանց հե՞տ… Բարեկամության, նույնիսկ ընտանեկան հարաբերությունների մասին պետք է հոգ տանել: Յուրաքանչյուր հարաբերություն պահանջում է ժամանակ, ջանք եւ քրտնաջան աշխատանք՝ այն կենդանի, արդյունավետ եւ օգտակար պահելու համար:
-Ինչ եք կարծում, բավարա՞ր չափով եք հոգ տարել:
-Մենք կարող ենք անել ավելին մեր հարաբերություններում՝ ոչ միայն Ռուսաստանի հետ: Կարող ենք եւ պետք է անենք ավելին նաեւ Եվրոպայի հետ: Հատկապես Հայաստանի պարագայում, որը փոքր երկիր է, բայց համաշխարհային ազգ, միլիոնավոր հայրենակիցներ ունի սփյուռքում: Պետք է ավելի ակտիվ աշխատենք: Սա հենց այն է, ինչ խորհուրդ եմ տալու հաջորդ կառավարությանը՝ լինել ավելի ակտիվ եւ լսել բարեկամներին՝ նրանց հետ ավելի արդյունավետ աշխատելու նպատակով: Ակնհայտ է, որ Լեռնային Ղարաբաղի պատերազմի ժամանակ Հայաստանին ուղղված միջազգային աջակցությունը նվազել էր՝ համեմատած 1990-ականների սկզբին տեղի ունեցած ղարաբաղյան առաջին պատերազմի հետ, որտեղ հայկական բանակը հաղթանակ տարավ:
-Դուք խոսում եք շատ խնդիրների ու բարեփոխումներ անցկացնելու անհրաժեշտության մասին: Ինչպե՞ս ավելի ճիշտ կլինի դա անել:
-Փոխելով սահմանադրությունը: Մեր շատ խնդիրներ կապված են ոչ ճիշտ սահմանադրության հետ: 2015 թվականին բարեփոխված սահմանադրությամբ երկիրը դարձավ ոչ թե խորհրդարանական, այլ վարչապետական: Իսկ ճիշտ որոշում կայացնելու համար պետք է պատասխանատվություն կրել: Գործող սահմանադրությամբ վարչապետն ունի բոլոր իրավունքները, սակայն հիմնականում որեւէ մեկի առաջ հաշվետու չէ, նա հաշվետու է միայն խորհրդարանին, այսինքն՝ ինքն իրեն, քանի որ խորհրդարանական մեծամասնություն ունի: Երբ չկա խորհրդարանական ինստիտուտների մշակույթը, իսկ մեզ մոտ այն չկա, դա չի կարող արդյունավետ աշխատել:
-Ինչպիսի՞ փոփոխություն պետք է լինի:
-Հայաստանը եղել է Ռուսական կայսրության, այնուհետեւ Խորհրդային Միության մաս: Հետո մենք դարձանք նախագահական հանրապետություն: Կա նախագահի ինստիտուտի մշակույթը: Բացի այդ, քրիստոնյաներ ենք, մենք միշտ ուզում ենք ունենալ փրկիչ: Սա դրսեւորվում է նաեւ քաղաքական գործիչների նկատմամբ մեր վերաբերմունքում: Մենք ասում ենք. «Եկեք եւ փրկեք մեզ, տվեք լավագույն խոստումները, մենք կհավատանք ձեզ՝ անգամ գիտակցելով, որ դրանք չեք իրականացնելու»: Կուլտուրայի տեսանկյունից երկիրն ավելի լավ հասկանում է ուղղահայաց՝ նախագահական իշխանությունը, քան խորհրդարանականը: Եվրոպական ինստիտուտները մեզ հորդորում էին զարգացնել խորհրդարանական ժողովրդավարությունը, սակայն իրականում մարդկանց մեծամասնությունը դա չի հասկանում: Սա լինելու է առաջիկա տարիների իմ առաքելությունը:
Սակայն անգամ նախագահական համակարգի պարագայում պետք է այն հավասարակշռենք ուժեղ խորհրդարանով, ինչը հիմա չենք անում: Մեր խորհրդարանը ներկայացուցչական չէ: Պետք է ունենանք այնպիսի խորհրդարան, որի անդամները կներկայացնեն կոնկրետ մարդկանց, կոնկրետ վայրեր, կոնկրետ քաղաքներ: Իսկ դրանից հետո պետք է լուծել մյուս առանցքային հարցը՝ ինչպես աշխատել սփյուռքի հետ:
-Ի՞նչ իմաստով:
-Մենք հայկական սփյուռք անվանում ենք այն հայերին, ովքեր բնակվում են արտերկրում: Այն մեր ազգային արժեքն է, եւ մենք նրանից չենք օգտվում: Պատնեշներ ենք կառուցել՝ թույլ չտալով սփյուռքի մեր հայրենակիցներին մուտք գործել մեր երկիր քաղաքական տեսանկյունից: Պատգամավոր դառնալու համար պետք է վերջին չորս տարին բնակվես Հայաստանում, պետք է ունենաս միայն Հայաստանի անձնագիր, ինչն անհեթեթ է: Նույնը նաեւ նախագահի պարագայում՝ պետք է վերջին վեց տարին բնակվես Հայաստանում եւ ունենաս միայն մեկ անձնագիր՝ հայկականը: Սակայն երբ քո ուժը մարդկային արժեքն է, քեզ պետք է մեկը, ով ունի կյանքի մեծ փորձառություն, ով ճանապարհորդել է, ապրել ու աշխատել ողջ աշխարհում: Ողջ աշխարհում մեծ թվով հայեր են ներգրավված քաղաքականության, բիզնեսի ոլորտներում: Նրանցից եւ ոչ ոք այսօր չի կարող իր քաղաքական ներդրումն ունենալ Հայաստանում: Միայն բարեգործությամբ երկրին չես կարող օգնել: Համաշխարհային փորձառությունը, գիտելիքներն են իրական հարստությունը: Պատկերացրեք, որ ներկայիս 3.5 մլն հայերի փոխարեն լինի 15 միլիոնը:
-Վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանի, նրա ղեկավարած կառավարության հասցեին հնչող ամենալուրջ մեղադրանքներից մեկն այն է, որ Լեռնային Ղարաբաղի շուրջ համաձայնության վերաբերյալ բանակցությունները կարող էին միանգամայն այլ կերպ լինել: Դա այդպե՞ս է:
-Ես չեմ սիրում ենթադրություններ անել: Ես եւ վարչապետը տարբեր մարդիկ ենք, տարբեր սերունդներ, տարբեր փորձառություն: Անգամ թշնամուն՝ Ադրբեջանին ենք տարբեր կերպ ճանաչում: Հետեւաբար, ամենայն հավանականությամբ, արդյունքները կարող էին լինել տարբեր: Ես չեմ կարող ասել, թե՝ հստակ ինչպիսին, քանի որ այստեղ դերակատարում ունեն ոչ միայն բանակցող անձինք, այլեւ արտաքին գործոնները եւ այն, թե ինչպես են դրանք ազդում քեզ ու քո հակառակորդի վրա: Սակայն կարծում եմ, որ տվյալ դեպքում մենք պետք է մոռանանք այդ մասին եւ կենտրոնանանք ապագայի վրա: Մեր պատմության ընթացքում եղել են դրվագներ, որոնք երբեք չենք մոռանա, ինչպես ցեղասպանությունը: Շատ կարեւոր է, որ մյուս կողմը եւս հասկանա, որ եթե չես հանդուրժում ուրիշի արժեքները, մշակույթը, պատմությունը, ապա չես կարող հարաբերություններ կառուցել: Մեր հարեւանների հետ հարաբերությունները չեն կառուցվելու ոչ սահմանների ու ոչ էլ զինվորների թվաքանակի հիման վրա: 26 տարի առաջ նույն երկրները պատերազմեցին, եւ հայերը հաղթանակ տարան: Ի՞նչ գիտեք, թե ինչ կլինի վաղը: Հիմա Ադրբեջանը կարող է մի պարզ քայլ կատարել՝ տուն վերադարձնել հայ ռազմագերիներին: Դա կլինի փոքր, սակայն կարեւոր քայլ կործանված հարաբերությունների կառուցման ճանապարհին: Թուրքիան ցանկանում է հարաբերությունները կարգավորել Հայաստանի հետ, եւ դա նորմալ է: Էրդողանը չէր 106 տարի առաջ տեղի ունեցած ցեղասպանության կազմակերպիչը: Բայց պետք է ուժեղ լինես ներողություն խնդրելու համար: Ներում հայցելը ուժ է, այլ ոչ թե թուլություն:
