Ջուրն աստիճանաբար վերածվում է աշխարհաքաղաքական զարգացումների գործոնի, բախումների եւ պատերազմների պատճառ դառնում: Արցախի ժողովրդի դեմ հրահրված ագրեսիայում ջրի գործոնը ծանրակշիռներից է եղել, ինչը փաստում են գործընթացները, որոնք այսօր իրականացնում է Ադրբեջանն օկուպացված տարածքներում: Հրադադարից ամիսներ անց այս երկիրը մեծ ծավալի աշխատանքներ է տանում ջրային ռեսուրսների եւ դրանց ենթակառուցվածքների ուղղությամբ, այն դեպքում, երբ կարծես թե Բաքվի համար առաջնային խնդիրը պետք է լիներ ադրբեջանաբնակ գյուղերի վերականգնումը: Ադրբեջանցիներն առաջին հերթին օկուպացված տարածքներում սկսեցին փոքր հիդրոէլեկտրակայանների կառուցումը եւ գետերի հուների վրա լայնածավալ աշխատանքը: Վերջին օրերին էլ ծանր տեխնիկայով շինարարական աշխատանքներ են սկսել Թարթառ գետի վրա:
Ադրբեջանը չի էլ թաքցնում տարածաշրջանի ջրային ռեսուրսների կառավարումն իր ձեռքը վերցնելու ձգտումը: Պատերազմի օրերին վերջինիս զինված ուժերը փորձում էին ամեն կերպ հասնել Սարսանգի ջրամբար, ինչը չհաջողվեց: Հայաստանի սահմանի գործողություններն էլ ունեն նույն տրամաբանությունը եւ դրդապատճառը: Սյունիքի եւ Գեղարքունիքի սահմանախախտման երկու դեպքում էլ թշնամու թիրախը ջրային ռեսուրսներն են: Սյունիքում փորձ է արվում վերահսկողության տակ վերցնել ամբողջ Սեւ լիճը, իսկ Գեղարքունիքում սահմանախախտման տարածքներում են հայտնվել մարզի սահմանամերձ գյուղերը ջրով ապահովող ամբարները:
Բնակավայրերը վերականգնելու փոխարեն Քարվաճառում Թարթառ գետի հունի վրա մեծածավալ աշխատանքներ կատարելն արցախցիների մտահոգությունն առաջացրեց: Խոսակցություններ եղան, որ ադրբեջանցիները ցանկանում են գետի հունը փոխել եւ ցամաքեցնել Արցախի Հանրապետության ամենամեծ ջրամբարը՝ Սարսանգը: Սակայն աշխարհագրական քարտեզն ուսումնասիրելիս այդ մտահոգությունները որոշակիորեն փարատվում են:
Թարթառը Կուր գետի ավազանին պատկանող ամենաերկար՝ 200 կմ երկարությամբ եւ ջրառատ գետն է, որի տարեկան հոսքը կազմում է մոտ 750 մլն խմ, եւ ունի մեծ ջրահավաք ավազան (2650 քառ. կմ): Գետի միջին հոսանքները Լեռնային Արցախում են: Այն սկիզբ է առնում 3120 մ բարձրության վրա եւ Կուր գետ թափվում 523 կմ հոսելուց հետո: Գետի հարթավայրային շրջանն սկսվում է Մատաղիս գյուղից: Թարթառի վրա կառուցված է մոտ 560 մլն խմ ջրատարողությամբ Սարսանգի ջրամբարը եւ 50 հազար կՎտ հզորությամբ ՀԷԿ-ը։
Բանն այն է, որ նույն Սարսանգից ջուրը հոսում է նաեւ Ադրբեջանի տարածք, եթե Թարթառի հունը փոխվի, ապա կջրազրկվեն նաեւ ադրբեջանական բնակավայրերը, իսկ գետի ջուրն այլ ճանապարհով Ադրբեջան տանելն ահռելի գումարներ է պահանջում, քանի որ տասնյակ կիլոմետրերի թունելներ պետք է կառուցվեն: Չի բացառվում, որ գետի հունի վրա կառուցվում է ջրամբար կամ պատնեշ՝ հերթական ՓՀԷԿ-ի համար: Ենթադրյալ կառույցն Ադրբեջանին հնարավորություն կտա կառավարել դեպի Սարսանգ գնացող ջրերի հոսքը, ինչը լրացուցիչ լծակ կլինի այդ ջրամբարից Ադրբեջան հոսող ջրերի բացթողնման վրա ազդելու համար:
Այսօր Ադրբեջանի վերահսկողության տակ են անցել նաեւ Արփա եւ Որոտան գետերի ակունքները, ինչով պոտենցիալ վտանգ է ստեղծվում Հայաստանի ռազմավարական ջրային պաշարի՝ Սեւանա լճի համար, որը խոշորագույնն է տարածաշրջանում: Հայաստանի արեւելյան հատվածում էլ Թուրքիան է սահմանափակում Արաքսի ամենախոշոր վտակ Ախուրյանի ջրային հոսքերը՝ նրա հունի վրա կառուցելով ջրամբարներ:
Աշխարհում եւ, մասնավորապես, տարածաշրջանում ջրային ռեսուրսների գործոնի մեծացումը մեզ համար հրամայական են դարձնում դրանց արդյունավետ կառավարման ռազմավարության մշակումը եւ կյանքի կոչումը: Այն առաջին հերթին պետք է ուղղված լինի Հայաստանի տարածքում տարվա ընթացքում ձեւավորվող 6-7 մլրդ խմ ջրի արդյունավետ օգտագործմանը: Այսօրվա դրությամբ Հայաստանը կարողանում է իր տարածքում պահել այդ ջրի ծավալի առավելագույնը 2 մլրդ խմ-ն, իսկ մնացածը հոսում է նույն Թուրքիա եւ Ադրբեջան: Այս ռազմավարական խնդրի լուծման առաջին քայլը ջրամբարների կառուցումն է, երկրորդը՝ ոռոգման համակարգի արդիականացումը:
Արմեն ՎԱՐԴԱՆՅԱՆ
