Վերջին օրերին ԱՄՆ դոլարի նկատմամբ հայկական դրամը զգալի արժեւորվել է: Հունիսի 30-ի ժամը 10:50-ի դրությամբ ՀՀ բանկերի սահմանած ՀՀ դրամի փոխարժեքները հետեւյալն էին. ԱՄՆ դոլարի առքի ամենաբարձր փոխարժեքը` 493.00, վաճառքի ամենացածր փոխարժեքը՝ 497.00 դրամ: Տնտեսական ի՞նչ հիմքեր ունի սա, ինչ գործոններ են ազդել դոլարի էժանացման ու դրամի արժեւորման վրա, եւ ի՞նչ չափով է այս ամենին ազդել ներգրավված պետական պարտքը: Այս հարցերի պատասխանը «ՀՀ»-ն փորձեց ստանալ Հայաստանի պետական տնտեսագիտական համալսարանի «Ինովացիոն եւ ինստիտուցիոնալ հետազոտություններ» լաբորատորիայի ղեկավար, տնտեսագիտության թեկնածու, դոցենտ Ատոմ Մարգարյանից:
Ըստ նրա՝ փոխարժեքի նման վարքագիծն ունի օբյեկտիվ գործոններ: Դրամն արժեւորվել է, եւ ինչ-որ տեղ դա արձագանքն է այս փուլում ավարտված քաղաքական շրջափուլի: Թերեւս, կարելի է համաձայնել այն տեսակետին, որ շուկա մտել է մեծ քանակությամբ դոլար նաեւ որոշակի քաղաքական շրջանակներից, եւ ԿԲ-ն այս իմաստով լրջորեն չի միջամտել: «Երկրորդը սեզոնային գործոններն են: Տարվա այս շրջանում հատկապես գյուղատնտեսական մթերքի արտահանման ծավալները մեծ են, եւ հետադարձ արժութային հոսքեր են ապահովվում, որն էլ որոշակիորեն ազդել է փոխարժեքի վրա: Մյուսը, իհարկե, պղնձի գներն են: Եթե նայենք, թե միջազգային շուկայում պղինձն ինչ գնային սեգմենտում է, ապա կտեսնենք, որ գրեթե մոտենում է պատմական մաքսիմումին»,- ասաց տնտեսագետը:
Բայց, անշուշտ, մասնագետի խոսքերով, ավելի ծանրակշիռ գործոն է պետական պարտքի ներգրավումը, նաեւ մասնավոր կառույցների կորպորատիվ սեկտորի ու բանկային շրջանակների կողմից արժութային հսկայական միջոցների ներգրավումը. «Նկատի ունեմ այս տարեսկզբին եվրոբոնդերի թողարկումն ու տեղաբաշխումը, նաեւ տպավորիչ ծավալների արժութային միջոցներ են ներգրավում, որպես լիկվիդայնության ռեսուրսներ, մասնավոր բանկերը՝ օգտվելով ներքին եւ արտաքին շուկաների տոկոսադրույքների տարբերություններից, եւ դա, բնականաբար, ազդում է այս շուկայի իրավիճակի վրա: Մեծ հաշվով սպեկուլյատիվ բերողներ չկան եւ չեն էլ կարող լինել, որովհետեւ ռեզերվները նույնպես մեծ ծավալների են հասել՝ նաեւ շնորհիվ հենց այս եվրոբոնդերի տեղաբաշխման: Նայենք նաեւ աշխարհի ֆոնը, դոլարի վարքագիծը: Դոլարը որոշ չափով արժեզրկվել է: Չնայած արդեն խոսակցություններ կան, որ ֆեդերալ ռեզերվային համակարգը կվերանայի իր մոտեցումները քանակական խստացման ուղղությամբ: Բայց առայժմ այդպիսի քայլեր չեն արվում: Ընդամենը հայտարարություններ են»:
Ատոմ Մարգարյանը, իբրեւ մեկ այլ գործոն, մեջբերեց մասնավոր տրանսֆերտների հոսքի պարագան. «Այս տարվա 5 ամիսների տվյալներով՝ հատկապես շատ մեծ հոսք կա ոչ այնքան ավանդական ուղղությունից՝ ԱՄՆ-ից, գրեթե 3 անգամ ավելացել են արտարժույթի փոխանցումները մեր հայրենակիցներին: Ռուսաստանից եւս ավելացել է տրանսֆերտների ծավալը»:
Ինչ վերաբերում է այն գնահատականներին, որ դրամի արժեւորումը տնտեսական ակտիվացման արդյունք է, ապա, ըստ մեր զրուցակցի, այո, որոշ ակտիվացում կա շինարարության ոլորտում, գյուղատնտեսության բնագավառում. «Բայց մեր տնտեսության մեջ լուրջ որակական, կառուցվածքային փոփոխություններ վերստին չկան: Եվ սա խնդիր է: Նկատի ունեմ այն ոլորտները, որոնք պետք է գեներացնեին ավելացված արժեքի մեծ մասնաբաժին եւ մրցունակ արտադրանք ստեղծեին ու դուրս բերեին արտաքին շուկաներ: Լուրջ ներդրումային ակտիվություն նույնպես չկա ռեալ սեկտորում»:
Սա է ընդհանուր պատկերը, եւ փոխարժեքի նման վարքագիծը պետք է համարել օբյեկտիվ, բնականոն եւ ԿԲ-ի չմիջամտելու արդյունք: Բայց այս ամենով հանդերձ՝ մեր պարտքն ավելացել է, եւ դա ենթադրում է նաեւ հետադարձ հոսքեր՝ պարտքի սպասարկում: «ՀՀ»-ի դիտարկմանն ի պատասխան Ատոմ Մարգարյանը պարզաբանեց. «Այո, այս տարի աննախադեպ ծավալի, մոտավորապես 400 մլրդ դրամի վարկային պարտավորություններ պետք է մարվեն: Ու դրա երեք քառորդը արտաքին պարտքի գծով է: Ու, բնականաբար, էժան դոլար է հարկավոր կառավարությանը, որպեսզի սպասարկի այդ պարտքը: Այնպես որ, կարելի է անուղղակիորեն նաեւ այդպիսի ենթադրություն անել, թե ինչու է դոլարն էժանացել, եթե իրերը կոչենք իրենց անուններով: Մի խոսքով՝ Էժան դոլար է պետք, պարտքը սպասարկել է պետք»:
Հարցի մյուս կողմն էլ կա՝ դա դեմ է մեր արտադրող-արտահանողների շահերին, որովհետեւ դեւալվացիան, որ, թերեւս, 7-8 տոկոսի է հասնում, այդքան լուրջ բացասական երեւույթ չէ, բայց եթե միտումը շարունակվի, այլ պատկեր կունենանք: «ՀՀ»-ի այս դիտարկմանն էլ տնտեսագետը պատասխանեց, թե՝ ինքն էլ այդպիսի տենդենց տեսնում է, հնարավոր է փոխարժեքի՝ մինչեւ 460-465-ի սահմաններում դրամի արժեւորում լինի, դա կարող է բացասաբար ազդել արտահանման ծավալների վրա. «Առայժմ փոխարժեքային գործոնի ազդեցությունն ըստ էության մեծ չէ, որովհետեւ ինչպես ասացի, պահանջարկը մեծ է եւ՛ գյուղատնտեսական ապրանքի, եւ՛ պղնձի նկատմամբ»:
Հարցին մեկ այլ կողմից էլ անդրադառնանք. դրամի արժեւորումը մեծ հաշվով գնաճը զսպող գործոն է: Այլ հավասար պայմաններում պետք է ենթադրել, որ ներմուծողները շահույթներ են ստանում այս փոփոխությունների հետեւանքով: «Եվ հարկային գերատեսչության խնդիրն է ֆիքսել այդ ամենը՝ հատկապես ներմուծման ժամանակային լագերի ազդեցությունների մասով, որպեսզի չհիմնավորված գերշահույթները հարկվեն հավուր պատշաճի: Եվ դա զսպող գործոն կլինի նաեւ գների աճի: Տեսնում ենք, որ գնաճը այս վերջին ամիսներին բավական լուրջ խնդիր է, եւ կենտրոնական բանկի քաղաքականությունը՝ խստացնել դրամավարկային պայմանները, հատկապես վերաֆինանսավորման տոկոսադրույքի բարձրացումը, հենց նման նպատակներ է հետապնդում: Եվ սա էլ ինչ-որ տեղ դրամի ամրապնդման գործոն է: Չի բացառվում նաեւ, որ փոխարժեքի փոփոխությունը հենց նաեւ նման քաղաքականության հետեւանք լինի, որովհետեւ մեծ հաշվով այսպիսի գործիքակազմի կիրառումը ԿԲ-ի կողմից ինֆլյացիոն սպասումները խարսխելու, կայունությունը ապահովելու եւ գնաճային ռիսկերը որոշակիորեն չեզոքացնելու նպատակ ունի»,-եզրափակեց Ատոմ Մարգարյանը:
