Ազգային կորպուսի ստեղծումը կախված է յուրաքանչյուրիցս

Մեր ժամանակների ամենավտանգավոր միֆերից մեկն այն է, որ իբր միայն ֆինանսապես հզոր ազգերը կամ վերազգային կորպորացիաները կարող են զարգացնել տեխնոլոգիաներ։ Նման մտայնությունն արմատավորված է նաեւ Հայաստանում, ինչը զրկում է մեզ բնատուր արարչագործական ընդունակություններն օգտագործելու ցանկությունից, եւ սովորական հայ մարդը կարծես թե մոռանում է իր տեսակի արարման փառավոր էջերը։

Ձեւավորված այդ կարծրատիպը կոտրելու եւ գործնական քայլերով դրա սին լինելն ապացուցելու նպատակով ազգային արագացման հանրային նախաձեռնությունը սկսել է մեքենայական թարգմանության կատարելագործման «Թարգմանչաց 5.0» շարժումը։ Նախաձեռնության հայերենի թվայնացման նախագծերի ղեկավար Արտակ Հովսեփյանը «Հայաստանի Հանրապետություն» օրաթերթի հետ զրույցում նշեց, որ թարգմանչաց շարժման ռեալ արդյունքներով նախատեսում են կառուցել զուտ ազգային, առավելագույնս պաշտպանված, ամբողջապես հայաստանակենտրոն, զարգացման ծրագրերի մշակման աշխատանքային միջավայր հանդիսացող ցանց։ Վերջնական նպատակն է հավաքական բանականության մշակումը: «Արագացման, տեխնոլոգիական առաջադիմության, համընդհանուր մեքենայացման այս դարաշրջանում, երբ անհատը դարձել է չափից դուրս խոցելի տեխնոլոգիաների առջեւ, պետք է օգնի մեզ հավաքական մոդելով դիմակայել այսօրվա՝ անհատի մակարդակով անմարդկային փորձություններին եւ կանգնել արժանապատիվ զարգացման ռելսերի վրա»,- ասաց զրուցակիցս՝ նշելով, որ հատուկ այս նպատակով ստեղծել են կայք, որտեղ Հայաստանի եւ Արցախի բոլոր ուսումնական հաստատությունների սովորողներն ու շրջանավարտները առավելագույնս ադապտացված գործիքներով կարող են խմբագրել մեքենայական թարգմանության նյութերը՝ հայերեն նախադասությունները։

Մեքենայական թարգմանության կատարելագործումը ազգային արագացման հանրային նախաձեռնության վերջին թվային գործիքն է, որը թույլ կտա շատ արագացված ու մեքենայական ճանապարհով իրականացնել «Թարգմանչաց 5.0» շարժումը։ «Նեյրոցանցերի օգնությամբ մենք սինթեզել ենք հայերենով արհեստական ձայն, խոսքի ճանաչում եւ մեքենայական թարգմանություն, որն իր որակով չի զիջում մեր օրերում աշխարհի տեխնոլոգիական հսկաների կողմից տրամադրված պրոդուկտներին։ Մենք ամենեւին միայնակ չենք։ Աշխարհում կան բազմաթիվ տեղական ոչ «ակադեմիական» կառույցներ եւ նախաձեռնություններ, որոնք ապացուցել են իրենց մրցակցային առավելությունը հեգեմոն ուժերի դեմ պայքարում։ Լավագույն օրինակները մեր տարածաշրջանում են. պաղեստինյան, լիբանանյան, սիրիական, իրաքյան եւ անգամ եմենյան արտադրության նորագույն տեխնոլոգիական սարքերը պակաս մրցունակ չեն, քան հակառակորդ տերությունների միլիոնավոր ու միլիարդանոց արժեք ունեցող տեխնոլոգիական տեսականին»,- մանրամասնեց նա։

Նշենք, որ ազգային արագացման հանրային նախաձեռնությունը միակ հայկական տեխնոլոգիական կառույցն է, որը նեյրոցանցերի եւ խորը մեքենայական ուսուցման միջոցով իրականացնում է հայերենով մեքենայական սարքերի հետ հաղորդակցության գործիքների՝ արհեստական ձայնի սինթեզի TTS (Text To Speech), խոսքի ճանաչման ASR (Automatic Speech Recognition), մեքենայական թարգմանության NMT (Neural Machine Translation) մշակումը։ Նախաձեռնությունը նաեւ ձեւավորում է հայկական Big Data։

Ներկա դրությամբ օգտագործվել են անգլերենից հայերեն թարգմանված եւ զույգավորված 920 հազար նախադասություններ, որտեղ հայերենն անմշակ է։ Այն խմբագրվել է զուտ մեքենայական գործիքներով, ինչն անբավարար է որակի տեսանկյունից։ Հովսեփյանի խոսքով, մաքուր, որակյալ ու հուսալի արդյունք ստանալու համար մեքենայական գործիքների հետ համատեղ անհրաժեշտ է նաեւ իրականացնել կասկածելի կամ թերի հատվածների խմբագրում ավանդական ճանապարհով, այսինքն՝ ձեռքով։ «Հուսով ենք, որ մեր հանրության մասնագիտական եւ ակտիվ շրջանակները հիանալի հասկանում են, թե որքան կարեւոր է այս գործիքի նշանակությունը 21-րդ դարում ինքնուրույն եւ արժանապատիվ զարգացման տեսանկյունից։ Որպես հին քաղաքակրթություններ կերտող ազգ կրկին կկարողանանք հանդես գալ որպես ինքնուրույն տեխնոլոգիաներ մշակող եւ դուրս կգանք զուտ օտարների արտադրանքի սպառողի անպատվաբեր ու նվաստացուցիչ կարգավիճակից»,- ասաց զրուցակիցս։

Կամավորական աշխատանքներում այս պահին առաջատարը Արցախի ուսումնական հաստատություններն են։ Վերջին պատերազմից հետո արցախցիները չափազանց լավ գիտակցում են նորագույն տեխնոլոգիաների գինը։ Նախաձեռնության հայերենի թվայնացման նախագծերի ղեկավարն ակնկալում է, որ մեր երկրի ուսումնական ոլորտի մասնագետները, հայերենին ու անգլերենին բավարար տիրապետող անձինք կարձագանքեն այս կոչին եւ կդարձնեն կամավորական այս նախաձեռնությունը համաժողովրդական ու զանգվածային։ «Յուրաքանչյուրն իր մասնակցությամբ կօգնի արագացված տեմպերով լրամշակել տեխնոլոգիական առաջադիմության այս չափազանց կարեւոր գործիքը, որպեսզի կարողանանք օր առաջ ձեռնամուխ լինել ազգային ցանցի կառուցմանը հայտարարված նպատակներով։ Դա միակ ձեւն է դուրս գալու այս ճահճից ու կործանարար տեղապտույտից»,- նշեց Հովսեփյանը՝ հավելելով, որ նախաձեռնությունը մտադիր է անվճար հիմունքներով կամավորներին, իսկ հետագայում՝ ազգային ցանցի բոլոր օգտատերերին տրամադրել բոլոր թվային գործիքները տարատեսակ անձնական հավելվածների տեսքով։ Այդ գործիքները ոչ միայն էապես կթեթեւացնեն առօրյա գործնական եւ անձնական հաղորդակցությունը, այլեւ լինելով համակարգաստեղծ՝ հնարավորություն կտան կառուցել նոր՝ էլ ավելի արդյունավետ ու արդար տնտեսական, հասարակական, կրթական ու մշակութային համակարգ։

Ազգային արագացման հանրային նախաձեռնության կոչին արդեն իսկ միացել է Արցախի Մեսրոպ Մաշտոցի անվան համալսարանը, որը օտար լեզուների ամբիոնի «Կորպուս հետազոտություններ եւ թվայնացում» նախագծի շրջանակում համակարգվող աշխատանքի շնորհիվ խմբագրել է 17 հազար նախադասություն։ Համալսարանի օտար լեզուների ամբիոնի ասիստենտ, բ.գ.թ. Դիանա Մովսիսյանը մեզ հետ զրույցում նշեց, որ սեպտեմբերի 6-20-ը հայտարարվել են հայերենի մեքենայական թարգմանության դատասեթի խմբագրման օրեր, որին ներգրավված են ինչպես դասախոսները (որոնք նաեւ խմբագրի եւ սրբագրիչի աշխատանքներ են կատարում), այնպես էլ՝ ուսանողները։ «Համալսարանը միացել է նախաձեռնությանը, արժեւորելով այս գործիքի անվտանգային բաղադրիչը՝ ազգային նպատակների իրականացման, ինչպես նաեւ գիտական հենքի տեսանկյունից։ Մեր բնական լեզվի մշակման գործիքները ծրագրավորման, լեզվաբանության եւ ազգային գաղափարախոսության համադրության արդյունք են։ Տվյալների բազայի խմբագրումը եւ մշակումը կարող են ծառայել նաեւ որպես լեզվաբանական արդիական ուսումնասիրությունների եւ հետազոտությունների հարթակ»,- ասաց նա։

Համալսարանը միացել էր նաեւ նախաձեռնության կողմից կազմակերպվող մյուս աշխատանքներին դեռ անցած տարվա սեպտեմբերից, որոնք կապված էին ձայնի, խոսքի սինթեզի, բնական լեզվի մշակման գործիքների ստեղծման հետ։ «Ձայնագրություններ էին արվում, դրանք համապատասխանեցվում տեքստի հետ, մասնակցում կամավոր ներազդեցությունների գործընթացին։ Ձայնի սինթեզի գործիքի մշակման համար որոշակի քանակով ստուգաբանում էինք կատարում, որի հիման վրա էլ ծրագրավորողների կողմից մշակվում էին ալգորիթմներ։ Հետեւաբար երբ նախաձեռնությունը հայտարարեց երրորդ՝ մեքենայական թարգմանության գործիքի ստեղծման մասին, այս անգամ եւս որոշեցինք աջակցել նախաձեռնությանը, առավել եւս, որ այն համահունչ էր մեր համալսարանի որդեգրած ռազմավարությանը»,- ասաց Մովսիսյանը՝ ուրախությամբ նշելով, որ ուսանողների շրջանում եւս այս նախաձեռնությունը լայն արձագանք է ստացել, որի արդյունքում աշխատանքները մեծ ոգեւորությամբ եւ խանդավառությամբ է ընթանում։ Ինչ-որ առումով անգամ մրցակցություն է նկատվում ուսանողների եւ դասախոսների միջեւ. առաջատարներից մեկը դասախոս է, մյուսները՝ ուսանողներ։

Խոսելով թարգմանական աշխատանքների դժվարությունների մասին, զրուցակիցս նշեց, որ դրանք կապված են եզրույթների թարգմանության հետ, երբեմն հանդիպում են տաբու բառերի։ Նման դեպքերում խորհրդակցում են նաեւ հայոց լեզվի ամբիոնի հետ իմաստային համարժեքներ գտնելու, շարահյուսական ճիշտ կառուցվածքներ ընտրելու հետ կապված։ «Պետք է հնարավորինս որակյալ պրոդուկտ տանք, եւ դա կախված է մեզանից յուրաքանչյուրի պատասխանատու վերաբերմունքից, թե ինչպես կվերաբերվենք խմբագրական եւ սրբագրման աշխատանքներին։ Չափազանց մեծ, ծավալուն գործ է, եւ բոլորի մասնակցությունն ու աջակցությունն այս ընդհանուր գործին մեծ նշանակություն կունենան, քանի որ սա համահայկական արշավ է, եւ օր առաջ պետք է մեքենայական թարգմանության գործիքը պատրաստ լինի»,- շեշտեց լեզվաբանը։