Դատելով վերջին շրջանում ՀՀ դրամի փոխարժեքներից՝ հարց է ծագում, թե տնտեսական մեր այս վիճակում ինչի՞ հաշվին է արժեւորվում դրամը։ Օրինակ՝ դոլարի անկումը դրամի նկատմամբ ինչի՞ հետեւանք է, դրամի արժեւորման նախադրյալներ կայի՞ն, թե՞ արհեստական միջամտության երեւույթի հետ գործ ունենք։
«Փաստացի կարող եմ ասել, որ դրամի նման արժեւորման համար մի քանի գործոններ կան»,-«ՀՀ»-ի հետ զրույցում նշեց տնտեսագիտության թեկնածու, դոցենտ Կարեն Սարգսյանը։
Որո՞նք են այդ գործոնները։ Ըստ մասնագետի՝ առաջինը ՀՀ ԿԲ կողմից վերաֆինանսավորման տոկոսադրույքի բարձրացումն է, ինչն այլ հավասար պայմաններում, բացի գնաճը զսպելուց, հանգեցնում է ազգային արժույթի արժեւորմանը: Մեր զրուցակիցը հիշեցրեց, որ կենտրոնական բանկը, նախորդ տարվանից սկսած, աստիճանաբար բարձրացրել է վերաֆինանսավորման տոկոսադրույքի մակարդակը, եւ այն այժմ կազմում է 9.25 տոկոս:
Երկրորդ գործոնը, ըստ նրա, Հայաստան ժամանած ոչ ռեզիդենտների մեծ հոսքն է, մոտավոր գնահատմամբ 249 հազար մարդ, հիմնականում Ռուսաստանից, որոնց կողմից բերված արտարժույթի վաճառքն անխուսափելիորեն հանգեցնելու էր դրամի պահանջարկի մեծացմանը եւ, ըստ այդմ, վերջինիս արժեւորմանը:
Երրորդ գործոնը ԵԱՏՄ շրջանակներում ազգային արժույթների կիրառման աստիճանական ընդլայնմանն է առնչվում, ինչը ԱՄՆ դոլարի նկատմամբ պահանջարկի որոշակի անկում է առաջացրել նաեւ Հայաստանում: Մասնավորապես՝ էներգակիրների դիմաց նախկինում դոլարով վճարման փոխարեն ներկայումս կվճարվի ռուսական ռուբլիով, իսկ հետագայում, երբ գնագոյացման մեխանիզմները ներդաշնակեցվեն ու կանոնակարգվեն, արդեն ազգային արժույթով: «Անկախ ռուս-ուկրաինական հակամարտությունից եւ ՌԴ հանդեպ պատժամիջոցների սահմանումից, ԵԱՏՄ շրջանակներում, ըստ նախատեսված ռազմավարության, աստիճանաբար անցում էր կատարվելու ազգային արժույթների կիրառմանը, ինչը բնական է տնտեսական ինտեգրման նման պայմաններում: Ներկայումս ԵԱՏՄ տարածքում հաշվարկների մեծ մասն իրականացվում է ազգային արժույթներով»,-ասաց Կարեն Սարգսյանը (ազգային արժույթներով հաշվարկների տեսակարար կշռի մասին «ՀՀ»-ն խոսել է, ուստի հիմա չենք ծավալվի,-Ա. Մ.)։
Նա միաժամանակ հավելեց, որ, ճիշտ է, այս պահին ռուսական ռուբլին գերակշիռ մասնաբաժին ունի փոխադարձ առեւտրում, ինչը բնական է, բայց աստիճանաբար մյուս երկրների արժույթների տեսակարար կշիռն էլ կմեծանա: Այդ նպատակով պետք է մշակվեն գնագոյացման միասնական մեխանիզմներ՝ ազգային արժույթներով փոխադարձ հաշվարկներն ավելի հեշտացնելու համար. «Հայաստանի համար սա, բնականաբար, դրական ազդեցություն կունենա, քանի որ մինչ այժմ հիմնական ապրանքների՝ այդ թվում բնական գազի դիմաց վճարումներն իրականացվել են դոլարով։ Այժմ հնարավոր կլինի այդ հաշվարկներում կիրառել մեր տնտեսություն մուտք եղած ռուսական ռուբլին, իսկ այնուհետ նաեւ մեր ազգային վճարամիջոցով հաշվարկներն իրականացնել։ Հետեւանքը տնտեսությունում դրական միտումների ձեւավորումը կլինի»։
Չորրորդ գործոնը. ռուսական ռուբլու արժեւորումը նույնպես նպաստել է դրամի արժեւորմանը, քանի որ Հայաստանի եւ Ռուսաստանի թե տնտեսությունները եւ թե ֆինանսական համակարգերը խիստ փոխկապակցված են միմյանց, եւ ռուսական տնտեսությունում ցանկացած միտում, ինչպես դրական, այնպես էլ բացասական, ազդում է մեր երկրի տնտեսության վրա: Իսկ այժմ, ինչպես արդեն արձանագրել ենք, Ռուսաստանի բանկի դրամավարկային քաղաքականության կոշտացման եւ սահմանափակող միջոցառումների արդյունքում ռուսական ռուբլին բավական արժեւորվել է եւ հասել է մինչպատերազմյան մակարդակին: Ինչպես ականատես եղանք վերջին երկու ամիսներին, արեւմտյան երկրների ֆինանսական պատժամիջոցների արդյունքում ռուսական ռուբլու փոխարժեքը կտրուկ արժեզրկվեց համաշխարհային առաջատար արժույթների նկատմամբ, ինչին ի պատասխան՝ Ռուսաստանի բանկը անմիջապես իրավիճակը կայունացնելու նպատակով դիմեց դրամավարկային քաղաքականության մեկ այլ գործիքի՝ վերաֆինանսավորման տոկոսադրույքի բարձրացմանը մինչեւ տարեկան 20 տոկոս: «Հետո ՌԴ ֆիննախի եւ Ռուսաստանի բանկի առաջարկների հիման վրա այլ որոշումներ էլ կայացվեցին, որոնք նպաստեցին ռուսական արժույթի արժեւորմանը։ Հիմա սահմանափակումների մի մասն արդեն իսկ մասամբ հանվել է կամ ավելի բարելավվել: Մասնավորապես՝ վերաֆինանսավորման տոկոսադրույքը նվազեցվել է մինչեւ 17 տոկոս, արտարժույթի վաճառքի արգելքը հանվել է ապրիլի 18-ից»,-նշեց Կ. Սարգսյանը:
«Նշյալ՝ տնտեսությունների ու ֆինանսական համակարգերի փոխկապակցվածությունը հասկանալի է, մյուս գործոնները՝ նույնպես, դատելով Ձեր խոսքից՝ բացառում եք արհեստական միջամտության երեւույթը». «ՀՀ»-ի ճշտող հարցին ի պատասխան՝ Կարեն Սարգսյանը համառոտեց. «Այդ գործոններն օբյեկտիվորեն են հանգեցրել դրամի արժեւորմանը, եւ դրանք չենք կարող համարել արհեստական կամ սուբյեկտիվ, քանի որ այդ գործոններից յուրաքանչյուրի հիմքում այլ առաջնային նպատակներ ու խնդիրներ են առկա, իսկ դրամի արժեւորումն ընդամենն ածանցվում է դրանցից»:
Քանի որ դոլարն արժութային պաշարների կարեւոր բաղադրիչ է, հարց է ծագում՝ ինչպես դոլարի անկումը կանդրադառնա մեր արտահանման, ըստ այդմ՝ տնտեսության վրա։ «Առհասարակ՝ դրամի արժեւորումը բարենպաստ է անդրադառնում ներմուծման եւ բացասաբար՝ արտահանման վրա այլ հավասար պայմաններում: Վերջինս պայմանավորված է նրանով, որ ազգային արժույթի արժեւորման պարագայում արտահանվող ապրանքի գինը բարձրանում է արտաքին այն երկրի շուկայում, որի արժույթի հանդեպ դրամն արժեւորվել է: Դատելով մեր արտահանման կառուցվածքից, որում գերակշիռ մաս է կազմում ռուսական շուկան, պետք է նշեմ, որ հաշվի առնելով նաեւ այն, որ ռուսական ռուբլին եւս արժեւորվում է, ապա սա գրեթե չեզոք ազդեցություն կունենա արտահանման այս մասով: Մյուս երկրների մասով, բնականաբար, կունենանք խնդիրներ, օրինակ՝ ԵՄ շուկայում, որտեղ, ինչպես գիտեք, այս տարվանից չէր գործելու նաեւ GSP+ առեւտրի արտոնյալ ռեժիմը, որն արդեն իսկ բացասաբար էր անդրադառնալու հայկական ապրանքների մրցունակության վրա, քանի որ դրանք ավելի թանկանալու էին մաքսատուրքերի վճարման հաշվին, որոնցից նախկինում ազատված էին, կամ դրանք մասնակի էին գործում: Դրամի արժեւորման պարագայում գնանշումներն ավելի կբարձրանան, ինչն այլ հավասար պայմաններում կնվազեցնի դրանց մրցունակությունը»,-ամփոփեց մասնագետը:
