Մենք չենք կարող ունենալ ժամանակին ու աշխարհաքաղաքական մարտահրավերներին համահունչ բանակ, անվտանգություն եւ կայուն պետություն, եթե չունենանք ուժեղ տնտեսություն։ Ավելին՝ առանց տնտեսության չենք կարող ունենալ նաեւ զարգացած կրթական, գիտական, առողջապահական եւ սոցիալական ոլորտներ։ Մեր գործարարներից մեկը, որ ե՛ւ արտադրությամբ, ե՛ւ արտահանմամբ է զբաղված, մի օր մեզ հետ զրույցում ասաց, թե տնտեսությունը գինու պես բան է, իսկ գինին լավ կամ վատ չի լինում, կամ՝ գինի է, կամ՝ ոչ, եւ, ըստ այդմ, տնտեսություն կամ ունենք, կամ՝ ոչ։
Նախորդ տարի Ադրբեջանի մի պաշտոնյա հարցազրույցներից մեկում հպարտացել էր, թե իրենց երկրի ղեկավարն «առանձնահատուկ վերաբերմունք» ունի այն հարցում, որ «Հայաստանին թույլ չի տրվելու վերականգնել իր ռազմական եւ քաղաքական ռեսուրսները»։ «Minval.az»-ը այդ ժամանակ տվյալներ էր հաղորդել, ըստ որի՝ Թուրքիայից պաշտպանական եւ ավիացիոն արտադրանքի արտահանման ծավալը հունվար-ապրիլին (2021 թ.) կազմել էր մոտ 1 մլրդ դոլար: Այդ ժամանակահատվածում էլ Ադրբեջանը 117.315 մլն դոլարի պաշտպանական արտադրանք էր ներկրել Թուրքիայից: Համեմատության համար նշվում է, որ նախորդ տարվա նույն ժամանակահատվածում համապատասխան ցուցանիշը 8.795 մլն դոլար էր: Հայ տնտեսագետները համոզված են՝ մենք կկարողանանք վերականգնել մեր ռեսուրսները, եթե տնտեսությանն արմատական եւ լրջագույն քայլերով շարժ հաղորդենք։
Կարող է հարց ծագել՝ այդ շարժը կարո՞ղ ենք հաղորդել արտաքին պարտքի այս պայմաններում։ Իհարկե՛ կարող ենք։ Փորձենք մասնագիտական տերմինաբանությամբ չբացատրել։ Քաղաքացին բանկից պարտք է վերցնում՝ այլ պարտք մարելու նպատակով՝ հասկանալի պատճառներով՝ տնտեսական այսօրվա վիճակի թելադրանքով։ Բայց ինչպես մեզ հետ զրույցում նկատեց տնտեսագետ Կարեն Սարգսյանը, պետությունը չպետք է առաջնորդվի «պարտքով պարտք» գործելաոճով. «Փոխարենը պետք է կապիտալ ծախսեր անի, հավելյալ արժեք ստեղծի»։ Ավելի պարզ՝ «ընդհանրապես եթե պետությունները պարտքը վերցնում են տնտեսությունների ներարկման համար, ռիսկերը հնարավորինս քիչ են, քանզի նույն այդ տնտեսություններն աշխատեցնելով՝ կարող են պարտքը մարել։ Բայց երբ պարտքը վերցնում են ծախսելու համար, ռիսկերն ավելանում են, եւ իրավիճակը մտահոգիչ է դառնում»։ Նույն այդ իրավիճակը փոխելու հստակ ձեւ կա՝ համակարգված քայլերը, որպեսզի ներգրավված միջոցներն ուղղակիորեն ներարկվեն տնտեսության մեջ, ոչ թե ծախսվեն։ Այս կերպ կկարողանանք պարտքը վերադարձնել տնտեսության գեներացրած ավելացված արժեքի հաշվին։
Կապիտալ ծախսերի տարբեր ուղղություններ կարող են լինել։ Մենք պետք է հասկանանք այն շղթան, որը մեզ կարող է ամուր ոտքերի վրա կանգնեցնել։ Այդ շղթայի օղակներից մեկը միջազգային ենթակառուցվածքներին Հայաստանի ներգրավվածությունն է։ Շեշտենք՝ Հայաստանին ձեռնտու՛ միջազգային ենթակառուցվածքներին։ Այս տարեսկզբից եւ հատկապես վերջին շրջանում ակտիվացել են Թեհրանից հնչող հայտարարությունները թե՛ տարածաշրջանում սահմանների փոփոխության անընդունելիությանը, թե՛ Հայաստանի հետ փոխգործակցության ընդլայնմանը վերաբերող։ Գաղտնիք չէ, որ սա ուղղակիորեն ԵԱՏՄ-ի ու Իրանի միջեւ առետրի մասին (ազատ առեւտրի) փաստաթղթի մշակման տրամաբանության մեջ է տեղավորվում, որովհետեւ Հայաստանը ԵԱՏՄ միակ անդամ-պետությունն է, որ ցամաքային սահման ունի Իրանի հետ։ Այսինքն՝ գալիս ենք այն հարցին, որ սա պետք է կարեւորագույն լոգիստիկ հանգույց դառնա։ Սա էլ, իր հերթին, ենթադրում է Հյուսիս-Հարավ միջանցի գործարկումը՝ ընդ որում՝ ե՛ւ տրանսպորտային, ե՛ւ էներգետիկ միջանցքի մասին է խոսքը։ Մինչդեռ մեզ ամեն կերպ փորձում են ներքաշել Արեւելք-Արեւմուտք հանգույց, որտեղ Ադրբեջանն է ներառված։ Կապիտալ ծախսերի մեկ այլ ուղղություն է ջրային պաշարների կառավարումը։ Չմոռանանք՝ 21-րդ դարը նաեւ ջրային պատերազմների դարաշրջան է, եւ թշնամու՝ մեր հանդեպ հիդրոահաբեկչության փաստերը հայտնի են։
Ելնելով ներկայիս մարտահրավերներից, պետք է հասկանանք կարեւորագույնը՝ տնտեսությունն ու անվտանգությունը մեկ օղակում դիտարկելու հրամայականը։ Պատահական չէ, որ մասնագետները խորհուրդ են տալիս տնտեսությունը ծառայեցնել ռազմարդյունաբերության առաջանցիկ զարգացմանը եւ անցում կատարել պլանային կառավարման։ Եվ որ միայն այս դեպքում կարող ենք բարդ աշխարհաքաղաքական իրավիճակում ապահովել Հայաստանի անվտանգության համար անհրաժեշտ նվազագույն պայմանները։
Թվարկումը կարող ենք շարունակել, բայց տնտեսությանը թափ հաղորդելու նախաքայլերից պետք է սկսենք՝ օրինակ, ինչպես ասացինք, ռազմարդյունաբերությունը առաջատար ոլորտ դարձնելով։ Սա կօգնի մեզ ոչ միայն անվտանգության խնդիրները լուծել, այլեւ կապահովի տնտեսության դիվերսիֆիկացումն ու զարգացումը։ Մեր բոլոր քայլերը պետք է միտված լինեն հենց այս կետին՝ ինչպես տնտեսությունը ոչ միայն զարգացնել, այլեւ առաջանցիկ զարգացնել։ Մնացյալը կարճ ժամանակի հարց է։
