Եվրասիական տնտեսական հանձնաժողովի նախագահը հույս ունի, որ Եվրասիական տնտեսական միության մասնակիցներին կհաջողվի մինչեւ այս տարեվերջ համաձայնեցնել գազի միասնական շուկայի մասին համաձայնագրի նախագիծը: Այս մասին տեղեկացրել է «Արմենպրեսը»՝ հղում անելով «ԲելՏԱ» գործակալությանը։ Հանձնաժողովի նախագահը նկատել է, որ գազի ընդհանուր շուկայի վերաբերյալ առայժմ երեք վիճելի հարց է մնացել՝ գազի մղման տարիֆների ձեւավորման, երրորդ երկրներից գազի ներմուծման եւ ԵԱՏՄ երկրների միջեւ արդեն կնքված երկարաժամկետ պայմանագրերի։
Գազի միասնական շուկան ինչ է տալու Հայաստանին, ինչ խնդիրներ կարող են ծագել։ Նախ տեսնենք, թե ինչ է ասում Հայաստանի էներգետիկայի բնագավառի զարգացման երկարաժամկետ (2040 թ.) ծրագիրը։ Այստեղ նշվում է, որ 2025 թ. նախատեսվում է գործարկել Եվրասիական տնտեսական միության գազի ընդհանուր շուկան: Այդ նպատակով արդեն իսկ ընդունվել են գազի ընդհանուր շուկայի ձեւավորման հայեցակարգն ու դրա իրականացման ծրագիրը: Ընդհանուր շուկայի լիարժեք գործարկման նպատակով անդամ երկրների միջեւ կստորագրվի միջազգային պայմանագիր: Հայաստանի գազամատակարարման ոլորտը կարգավորող օրենսդրությունը մշակվել է դեռ 2000-ականներին եւ ինչպես օրենքների, այնպես էլ ենթաօրենսդրական ակտերի մակարդակում արդիականացման կարիք ունի։ Այդ նպատակով Հայաստանի կառավարությունը մինչեւ 2022 թ. ավարտը ձեռնամուխ կլինի «Գազամատակարարման մասին» առանձին եւ ժամանակակից սկզբունքների վրա հիմնված նոր օրենքի մշակման աշխատանքներին, իսկ մինչեւ 2024 թ. ավարտը՝ ենթաօրենսդրական, այդ թվում կարգավորման դաշտի ամբողջական վերանայմանը։ Նույն ժամանակ, գազափոխադրման եւ գազաբաշխման համակարգերի զարգացման հեռանկարի ու ներդրումային առաջնահերթությունների հստակեցման նպատակով, ինչպես էլեկտրաէներգետիկական համակարգի պարագայում, այնպես էլ գազամատակարարման համակարգի դեպքում կմշակվեն գազափոխադրման եւ գազի բաշխման ցանցերի նվազագույն ծախսերով զարգացման տասնամյա ծրագրեր, որոնք պարբերաբար կթարմացվեն։
Ինչեւէ, չնայած կարգավորման դաշտն ամբողջապես վերանայված չէ, այնուամենայնիվ, փորձենք հասկանալ ԵԱՏՄ գազի ընդհանուր շուկա մտնելու արդյունքները։ Հիշեցնենք, որ դեռ 2020 թ. դեկտեմբերի 11-ին էին ԵԱՏՄ երկրների ղեկավարները Եվրասիական տնտեսական Բարձրագույն խորհրդի նիստին որոշում ընդունել ապահովել միության գազի ընդհանուր շուկայի ձեւավորման առաջին փուլի միջոցառումների կատարման ավարտը, մշակել եւ համաձայնեցնել անդամ պետությունների տարածքներում տեղակայված գազափոխադրման համակարգերի հասանելիության միասնական կանոնները, հաստատել միության երկրների լիազորված մարմինների կողմից համաձայնեցված գազի բորսայական աճուրդների իրականացման կարգը։ Գազի ընդհանուր շուկայի ձեւավորման առաջին փուլի միջոցառումների իրականացումն ավարտելուց հետո պլանավորվում էր իրագործել միության գազի ընդհանուր շուկայի ձեւավորման երկրորդ փուլի միջոցառումները, որոնց շրջանակներում էլ կնախապատրաստվեր միության գազի ընդհանուր շուկայի ձեւավորման մասին միջազգային պայմանագրի նախագիծը, որով էլ կսահմանվեին նրա գազի ընդհանուր շուկայի գործունեության եւ կարգավորման սկզբունքները։ Գաղտնիք չէ, որ Հայաստանում գազը, բացի բնակչության կողմից սպառումից, նաեւ թողարկվող արտադրանքի գնագոյացման կարեւորագույն գործոններից է։ Հետեւաբար, դրա գնի փոփոխությունն ազդելու է ապրանքների ինքնարժեքի վրա։ Այսինքն՝ գազի գնի բարենպաստ փոփոխությունը բարենպաստ էլ կանդրադառնա, եւ ճիշտ հակառակը՝ ոչ բարենպաստ փոփոխությունը այդպիսի ազդեցություն էլ կբերի։
Կա նաեւ մեկ այլ գործոն։ Հայաստանը, ԵԱՏՄ երկրների հետ միասնական սահման չունենալով, գազի տարանցիկ տեղափոխումը Վրաստանի տարածքով է անում։ Իսկ Վրաստանը ԵԱՏՄ անդամ չէ։ Սա նշանակում է, որ գազի գնագոյացման ընդհանուր սկզբունքը որոշակիորեն կարող է ի վնաս մեզ փոխվել։ Հասկանալիորեն պատկերը կփոխվի, եթե հետագայում Իրանն անդամակցի ԵԱՏՄ-ին կամ գոնե գազային համաձայնագրին։
Ի դեպ, «Parstoday»-ը երեկ տեղեկացրել է, որ Իրանի առեւտրի զարգացման կազմակերպության գլխավոր տնօրենը հայտարարել է, թե առաջիկայում կստորագրվի Իրան-ԵԱՏՄ ազատ առեւտրի համաձայնագիրը: Ակնկալվում է, որ բանակցությունների արդյունքում այն կստորագրվի այս տարվա աշնանը։
