Նախորդ շաբաթ լուր տարածվեց Հյուսիս-Հարավ ճանապարհի կառուցման 3-րդ տրանշի հետ կապված խնդրի մասին. ֆինանսավորումը պետք է իրականացվեր Եվրոպական ներդրումային բանկի միջոցներով, սակայն բանկը փոխանցումներ չի արել…
12 տարի առաջ էր, երբ «Հյուսիս-Հարավ» ծրագիրը միս ու արյուն ստացավ, երբ կառավարության տարեսկզբյան նիստում ազդարարվեց մեկնարկը ֆինանսավորման հետ կապված համապատասխան փաստաթղթի նախագծի քննարկման ժամանակ։ Հստակ խոսվեց 1. ծրագրի արդյունքների մասին, այն է՝ կունենանք միջազգային չափանիշներին համապատասխան ճանապարհային ամբողջական շղթա, Երեւան-Գյումրի հատվածում քառուղի առաջին կարգի ճանապարհ, Հյուսիս-Հարավի մյուս հատվածներում առաջին կարգին բավարարող ճանապարհներ` հետագայում 4-րդ ուղու ընդլայնման հնարավորությամբ, ժամանակակից սահմանային եւ մաքսային ենթակառուցվածքներ, ճանապարհի արդյունավետ կառավարման համակարգ: 2. Արձանագրվեց, որ Ասիական զարգացման բանկը, որ կլինի ծրագրի հիմնական ֆինանսավորողներից մեկը, որը ՀՀ-ի կառավարությանը կհատկացնի 500 միլիոն դոլարի վարկ, որից 60 մլն-ն՝ արտոնյալ պայմաններով: Գրեթե ամենօրյա պարբերականությամբ 556 կմ երկարությամբ Հյուսիս-Հարավի ծրագրի փուլերի եւ ենթափուլերի մասին էր խոսվում։ Մանրամասն ներկայացվում էին նաեւ անուղղակի արդյունքները՝ զբոսաշրջության եւ տնտեսության զարգացում, գյուղական համայնքների բնակչության դյուրին տեղաշարժ, միմյանց հետ կապ, 2500-3000 աշխատատեղեր, որի 45-50 տոկոսը կկազմեր ոչ մասնագիտական աշխատանքը։ Նույնիսկ հաշվարկված էին ուղեւորների համար տնտեսական օգուտները՝ 2.5 ԱՄՆ դոլար մեկ ժամի համար, իսկ բեռանփոխադրումների դեպքում խնայված ժամանակը գնահատված է 1 ԱՄՆ դոլար յուրաքանչյուր տոննայի հաշվով 1 ժամում: Հավելենք, որ «Հյուսիս-Հարավ» ճանապարհային հատվածի` այդ պահի դրությամբ գնահատված արժեքը 962 մլն դոլար էր, որից 500 մլն դոլարն էր Ասիական զարգացման բանկի միջոցը, իսկ մնացյալ 462 մլն-ը ՀՀ կառավարության եւ այլ դոնորների մասնակցությունն էր: Այդ 462 մլն դոլարից մեր կառավարության մասնաբաժինը միայն հարկերի չափով էր:
Ի դեպ, այդ օրերին տրանսպորտի եւ կապի նախարարությունը ճիշտ քայլ ձեռնարկեց. պատկան այս կառույցը գործում ներառել էր ճարտապետաշինարարական համալսարանի ուսանողներին: Վերջիններս «Հյուսիս-Հարավի» շինարարությանն ականատես պետք է լինեին սկզբից մինչեւ վերջ: Ասել է թե` կգա մի սերունդ, որը տեսած կլինի հենց նորի մշակույթը, եւ այդպես էլ կկառուցի: Շինարարությունը պետք է ավարտվեր 2019 թ.։ Այսօր, սակայն, պետք է ցավով փաստենք, որ ճանապարհային այս շղթայի մեծ մասը կառուցված չէ։ Հիմա էլ վերոնշյալ՝ Եվրոպական ներդրումային բանկի կողմից ֆինանսավորման դադարեցման հետ կապված խնդիրը։ Փորձենք հասկանալ իրավիճակը։
Ըստ տարածքային կառավարման եւ ենթակառուցվածքների նախարարության՝ Եվրոպական ներդրումային բանկի աջակցությամբ իրականացվող «Հյուսիս-հարավ» միջանցքի զարգացման վարկային ծրագրի (տրանշ 3) շրջանակներում Լանջիկ-Գյումրի` կմ 90+200-ից կմ 117+670 հատվածում 2021 թ. ընթացքում շինարարական աշխատանքներն ընթացել են մեծ տեմպերով, եւ արդյունքում աջակողմյան հատվածը բացվել է երթեւեկության համար, իրականացվել է հողային աշխատանքների ընդհանուր ծավալի շուրջ 70 տոկոսը, բետոնե կառուցվածքների ընդհանուր ծավալի շուրջ 45 տոկոսը, ասֆալտապատման աշխատանքների 40 տոկոսը։ Համաձայն պայմանագրի դրույթների՝ կապալառուն ներկայացրել է միջանկյալ կատարողական ակտեր, որոնց դիմաց պետք է իրականացվեն համապատասխան վճարումներ, սակայն 2021 թ սեպտեմբեր, հոկտեմբեր, նոյեմբեր եւ դեկտեմբեր ամիսների համար կապալառուի ներկայացրած եւ հաստատած կատարողականների դիմաց վճարումներ չեն իրականացվել ֆինանսավորման բացակայության պատճառով (առկա է 2,257,918.7 եվրո պարտք վարկային եւ դրամաշնորհային միջոցների մասով, համաֆինանսավորման մասով հարկերի գծով պարտավորություններ առկա չեն), որի հետեւանքով, համաձայն կապալի պայմանագրի 16.1 կետի դրույթների, կապալառուն ներկայացրել է պաշտոնական գրություն աշխատանքների դադարեցման վերաբերյալ: Միաժամանակ, համաձայն պայմանագրի 14.8 կետի, վճարումների ուշացման դեպքում սահմանված է տույժ տարեկան 3 տոկոսի չափով, որի չափն օրեցօր ավելանում է:
Համաձայնագրերի շրջանակներում ներկայացվել են վարկային եւ դրամաշնորհային հաշիվների համալրման ֆինանսավորման հայտեր, որոնք սահմանված կարգով ուղարկվել են Եվրոպական ներդրումային բանկ դեռ 2021 թ. օգոստոսի 16-ին, սակայն մինչ օրս բանկի կողմից հաշիվների համալրում (ֆինանսավորում) չի իրականացվել:
Մինչդեռ ծրագրի անխափան ընթացքն ապահովելու համար անհրաժեշտ է մարել առկա պարտավորությունները եւ սկսել շինարարությունը։ Դրա համար էլ, ըստ տարածքային եւ ենթակառուցվածքների նախարարության, անհրաժեշտություն է առաջացել 2022 թ. պետբյուջեում կատարել վերաբաշխումներ, որն էլ ՏԿԵՆ-ն առաջարկել է իրականացնել կայունացման դեպոզիտային հաշվից՝ բյուջեի ազատ միջոցներից 3 մլրդ ՀՀ դրամն ուղղել ծրագրի համաֆինանսավորման մասին՝ առկա պարտքների մարման եւ հետագա կատարողականների դիմաց վճարումների համար, մինչեւ վարկային միջոցների հասանելի դառնալը: Վարկային միջոցների հասանելի դառնալուն պես, ռետրոակտիվ ֆինանսավորմամբ վարկային միջոցների հաշվին կիրականացվի հատկացված միջոցների վերականգնումը կայունացման դեպոզիտային հաշվում: Այսպիսով, ՏԿԵՆ-ի պնդմամբ, առավել արդյունավետ կօգտագործվեն վարկային եւ համաֆինանսավորման միջոցները՝ ապահովելով ժամանակին եւ անհրաժեշտ որակով հիմնանորոգված ճանապարհային հատված։
