Էներգետիկայի հարցերը կարեւոր նշանակություն ունեն ցանկացած երկրի, այդ թվում՝ ՀՀ-ի համար: Ինչպիսի էներգետիկ տնտեսություն ունենք, եւ ինչ հեռանկարներ կան բնագավառը զարգացնելու համար: Հայկական էներգետիկական ակադեմիայի հիմնադիր նախագահ, էներգետիկայի բնագավառի ճանաչված գիտնական Ստեփան Պապիկյանի հետ հարցազրույցը ներկայացնում ենք ստորեւ:
-Ինչպեսի՞ն է Հայաստանի էներգետիկայի արդի վիճասկը:
-Հայաստանի տնտեսության զարգացումը մեծապես կապված է նաեւ էներգետիկ ոլորտի զարգացման հետ: Մշակվել եւ ՀՀ կառավարության հավանությանն է արժանացել «Հայաստանի Հանրապետության էներգետիկայի բնագավառի զարգացման ռազմավարական ծրագիր մինչեւ 2040 թ.» փաստաթուղթը: ՀՀ-ում վերջին տարիներին` 2016, 2017, 2018, 2019, արտադրվել է համապատասխանաբար 7.3, 7.8, 7.8 եւ 7.6 մլրդ ԿՎտժ էլեկտրաէներգիա: Արտահանվել է 1.2, 1.4, 1.6, եւ 1.25 մլրդ ԿՎտժ էլեկտրաէներգիա: Հայաստանի էլեկտրաէներգիան հիմնականում արտադրվում է 3 տիպի՝ ատոմային, հիդրո եւ ջերմային կայաններում, որից շուրջ 39 տոկոսը` ԱԷկ-ում, մնացած 60 տոկոսը՝ գրեթե հավասարապես հիդրո եւ ջերմային կայաններում: Մնացած բոլոր կայանների տեսակարար կշիռը էլեկտրաէներգետիկական հաշվեկշռում բավական փոքր է` մինչեւ մեկ տոկոս: Կառավարության նպատակն է մինչեւ 2030 թ. ունենալ 12 մլրդ ԿՎտժ արտադրանք, որից մինչեւ 5 մլրդ ԿՎտժ՝ արտահանում: Ըստ վերջին 5 տարիների վիճակագրական տվյալների՝ Հայաստանի էլեկտրաէներգետիկական համակարգում ձմեռային պիկը կազմում է 1300 ՄՎտ, իսկ ամառայինը`1040 ՄՎտ: Վերջին տարիներին ձմեռային եւ ամառային պիկերի տարբերությունը զգալի կրճատվել է: Էլեկտրաէներգետիկական համակարգում 2020 թ. հուլիսի 1-ի դրությամբ գործում են 2878.7 ՄՎտ հզորությամբ կայաններ:
-Պրն Պապիկյան, ի՞նչ հնարավորություններ կան էներգետիկայի հետագա զարգացման համար:
-Նախագծել եւ կառուցել Շնողի եւ Լոռի բերդի հիդրոէլեկտրակայանները: Տարեկան կարող ենք արտադրել ավելի քան 500 մլն ԿՎտժ էլեկտրաէներգիա: Ընդ որում՝ հնարավոր է ստեղծել խառը տիպի կազմակերպություն պետության ընդգրկմամբ: Այսինքն, պետությունը դառնում է 51 տոկոսի սեփականատերը, իսկ մյուս մասը կառուցվում է բնակչության եւ կազմակերպությունների միջոցներով: Այս ձեւով հնարավոր է կառուցել ոչ միայն էներգետիկ, այլեւ շատ ձեռնարկություններ: Աստիճանաբար կստեղծվի միջին խավ, բնակչությունը խնայողությունները կօգտագործի արդյունավետ ձեւով: Այստեղ իրենց մասնակցությունը կարող են ունենալ նաեւ արտասահմանում բնակվող մեր հայրենակիցները եւ բոլոր ցանկացողները: Տնտեսությունը վերելք կապրի:
-Այսօր շատ է խոսվում էներգետիկ անվտանգության հարցերի մասին:
-Անչափ կարեւոր հարց է: Անհրաժեշտ է Գյումրի քաղաքում ունենալ գազատուրբինային ջեռուցման ջերմային էլեկտրակայան: Այն հնարավորություն կտա միաժամանակ արտադրել էլեկտրական եւ ջերմային էներգիա, լուծել բազմաթիվ տնտեսական հարցեր: ՀՀ-ի բոլոր բնակավայրերի համար կազմել էներգետիկական անձնագրեր, գտնել բոլոր հնարավոր դեպքերի համար (տարերային աղետներ, ոտնձգություններ, պատերազմական իրավիճակներ եւ այլն) լավագույն լուծումներ: Կարեւոր է նաեւ նախագծել եւ կառուցել Հրազդանի հիդրոակումլյացիոն կայանը: Այն հնարավորություն կըընձեռի արդյունավետ օգտագործել գիշերային ժամերին արտադրված էլեկտրաէներգիան, իսկ պիկ ժամերին արտադրել էժան էլեկտրաէներգիա:
-Վերջին տասնամյակներին ՀՀ-ում կառուցվել են բազմաթիվ փոքր հզորությամբ հիդրոէլեկտրակայաններ, որոնք արդյունավետ չեն աշխատում: Կան դժգոհություններ:
-Հիդրոէներգետիկան անհրաժեշտ է զարգացնել գիտականորեն հիմնավորված ձեւով: Մեզ մոտ հիդրոտեխնիկական կառուցվածքները` խողովակներ, հիդրոտուրբինների հիմնական աշխատանքային պարամետրեր, ունեն ցածր արդյունավետություն, որովհետեւ կառուցվել են հախուռն ձեւով: Շատ դեպքերում հաշվի չեն առնվել բնակլիմայական պայմանները եւ այլ հարցեր: Արտադրվում է քիչ քանակությամբ էլեկտրաէներգիա: Անհրաժեշտ է գտնել իրավիճակի ճիշտ գնահատականը: Մասնագիտական մոտեցումները կարեւոր են: Լուրջ ուշադրություն պետք է դարձնել էներգետիկական ճկուն դիվանագիտության մշակմանը եւ իրականացմանը:
-Մի քանի խոսք Արցախի էներգետիկայի մասին:
-Ներկայում Արցախում էլեկտրաէներգիա են արտադրում վեց հիդրոկայաններ, որոնց արտադրած էներգիան բավարար չէ պահանջարկը փակելու համար:Հայաստանին կապող միակ բարձրավոլտ էլեկտրահաղորդման գիծն անցնում է Քաշաթաղի (Լաչին) տարածքով: Անհրաժեշտ է Արցախի էներգետիկան դարձնել ինքնաբավ: Արցախում կառուցվում է մոտ 18 ՄՎտ հզորությամբ «Գետավան-1» ՀԷԿ-ը: Այն կարող է տարեկան արտադրել ավելի քան 90 մլն ԿՎտժ էլեկտրաէներգիա:
-Հայտնի է, որ Դուք այս տարի եւս ճարտարապետության եւ շինարարության Հայաստանի ազգային համալսարանի պետական քննական հանձնաժողովի նախագահն եք: Ապագա մասնագետների հետ կապված ի՞նչ մտորումներ ունեք:
-Ունենք երիտասարդ խոստումնալից ուսանողներ, որոնք հաջողությամբ պաշտպանեցին ավարտական աշխատանքները եւ ստացան համապատասխան դիպլոմներ: Գոհ եմ նրանց մասնագիտական գիտելիքներից: Մեր վաղվա օրը հուսալի ձեռքերում է: Նրանց կարելի է վստահել:
-Առաջիկա ի՞նչ ծրագրեր ունեք:
-Ճիշտ կլիներ ստեղծել Հայաստանի էներգետիկական թանգարան, որտեղ կարող են ներկայացվել Հայաստանի եւ Արցախի Հանրապետությունների շուրջ 120 տարվա էներգետիկայի պատմական նյութերը: Հայկական էներգետիկական հանրագիտարանի կազմումը առաջնահերթ խնդիրներից մեկը կարող է լինել: Շատ եմ կարեւորում էներգետիկայի թեմայով վավերագրական ֆիլմի ստեղծումը, որը հնարավորություն կտա պատկերացում կազմել մեր էներգետիկայի անցած ուղու, ներկա վիճակի եւ զարգացման հնարավոր ուղղությունների մասին: Կարծում եմ՝ կգտնվեն բարեգործական կազմակերպություններ, գործարար մարդիկ, որոնք կնպաստեն մտահղացումը իրականություն դարձնելուն: Այն կարող է նպաստել էներգետիկական տուրիզմի զարգացմանը մեր երկրում, լավ նվեր կարող է լինել էներգետիկներին, քանի որ 2023 թ. լրանում է Հայաստանի էներգետիկայի ոլորտի 120-ամյակը:
