2019-2024 թթ. տավարաբուծության զարգացման պետական աջակցության ծրագիր կա, ըստ որի խրախուսվում է խոշոր եղջերավոր տոհմային կենդանիների ձեռք բերումը, եւ այդ նպատակով նախատեսվում էր տրամադրել սուբսիդավորվող տոկոսադրույքով վարկեր (առավելագույնը 12 տոկոս վարկի մինչեւ 10 տոկոսային կետի սուբսիդավորում)։ Այժմ այդ ծրագրում փոփոխություններ են եղել, եւ գործադիրը դրանք հաստատել է։ Փոփոխություններից մեկը, օրինակ, այն է, որ 12-ը դարձել է 14։
Էկոնոմիկայի նախարարությունը դրա անհրաժեշտությունը պայմանավորում է ֆինանսական շուկայում տոկոսադրույքների փոփոխության հետեւանքով նշված ծրագրի պայմանները վերանայելու գործոնով։ Ծրագիրը մեկնարկել է 2019 թ. սեպտեմբերից, որի հիմնական նպատակը տավարաբուծության ոլորտի տնտեսավարողներին, մասնավորապես՝ վարկի տոկոսադրույքի սուբսիդավորման մեխանիզմի կիրառմամբ խոշոր եղջերավոր տոհմային կենդանիների ձեռքբերման աջակցությունն է: Ըստ պետական այս գերատեսչության՝ ծրագրի մեկնարկից սկսած մինչեւ 2020 թ. մարտ վարկերը տրամադրվել են տարեկան մինչեւ 12 տոկոս տոկոսադրույքով, որի 10 տոկոսային կետը սուբսիդավորվել է։ 2020 թ. մարտից մինչեւ 2021 թ. դեկտեմբերը, սակայն, վարկերը տրամադրվել են տարեկան մինչեւ 14 տոկոս տոկոսադրույքով, որն ամբողջությամբ սուբսիդավորվել է։
Ֆինանսական շուկայում տոկոսադրույքների փոփոխությամբ պայմանավորված՝ ծրագրին մասնակից ֆինանսական կառույցների կողմից 12 տոկոսով վարկի տրամադրումը դարձել է ոչ շահավետ (կառավարության որոշման հիմնավորման համաձայն), եւ դրա համար էլ վարկի տրամադրման տոկոսադրույքը վերանայվել է։ Դարձյալ ըստ էկոնոմիկայի նախարարության՝ ծրագրի մեկնարկից մինչ օրս դրա շրջանակներում ձեռք բերված կենդանիների ընդհանուր գլխաքանակից ընդամենը 18 տոկոսը կամ 262 գլուխն է աճեցվել ՀՀ-ում։
Ինչեւէ, փոփոխություններից հետո վարկն այլեւս կտրամադրվի 14 տոկոս տոկոսադրույքով։ Եվ տրամադրվող վարկերի տոկոսադրույքը կսուբսիդավորվի այն չափաքանակով, որ «Հայաստանում աճեցված տոհմային ԽԵԿ (խոշոր եղջերավոր կենդանի) ձեռք բերելու դեպքում տնտեսավարողներին վարկը կտրամադրվի 2 տոկոս, իսկ ներկրված տոհմային ԽԵԿ ձեռք բերելու դեպքում՝ 3 տոկոս տոկոսադրույքով»։ Իսկ կառավարության 2014 թ. դեկտեմբերի 18-ի որոշմամբ հաստատված ցանկում ընդգրկված սահմանամերձ համայնքների տնտեսավարողներին կամ գյուղատնտեսության ոլորտում գործունեություն իրականացնող կոոպերատիվներին՝ 0 տոկոս տոկոսադրույքով։
Ծրագրի գծով պետական բյուջեից էկոնոմիկայի նախարարությանը լրացուցիչ ֆինանսական միջոցներ հատկացնելու անհրաժեշտություն չկա, քանի որ այն ներառված է 2022-2024 թթ. միջնաժամկետ ծախսային ծրագրում։
Ի դեպ, տեղեկացնենք, որ մենք նման ծրագիր ունեցել ենք 2007-2015 թթ. համար, որի շրջանակներում ներկրվել է 2.506 գլուխ տոհմային երինջ, որից հոլշտին ցեղի՝ 981 գլուխ, շվից ցեղի՝ 932 գլուխ եւ սիմենթալ ցեղի՝ 593 գլուխ: Ժամանակին ծավալուն անդրադարձել էինք այս ցեղերի որակական հատկանիշներին, Հայաստանում դրանց հարմարվողականությանը եւ այլն: Պատճառները հասկանալի էին. տավարաբուծությունը գյուղատնտեսության առանցքային ճյուղերից է, եւ այս ճյուղի արդյունավետությամբ էլ էր մեծապես պայմանավորված երկրի պարենային անվտանգությունը (կաթով եւ մսով ապահովվածություն, նաեւ կաշեգործության ոլորտի զարգացում), ուստի պետությունը որոշել էր առավել գործուն մեխանիզմներ կիրառել ոլորտի առաջխաղացման նպատակով:
Մեկ այլ փաստ էլ ներկայացնենք: Ըստ սննդամթերքի անվտանգության տեսչական մարմնի տվյալների՝ 2017 թ. հանրապետություն են ներկրվել 484 գլուխ, իսկ արտահանվել՝ 13.590 գլուխ խոշոր եղջերավոր կենդանիներ, իսկ 2018 թ. ներմուծվել է 2.439 գլուխ եւ արտահանվել 3.292 գլուխ։ Այսպիսով՝ 2017 թ. խոշոր եղջերավոր կենդանիների զուտ արտահանումը կազմել է 13.106 գլուխ, իսկ 2018 թ.՝ 853 գլուխ կամ նախորդ տարվա համեմատ շուրջ 15 անգամ պակաս։ Եվ 2018 թ. ներկրված ու չարտահանված խոշոր եղջերավոր կենդանիների միայն 25 տոկոսն է (214 գլուխ) օգտագործվել հետագա բուծման նպատակով, իսկ 75 տոկոսն իրացվել էր որպես միս:
Այդ տարիներին՝ դեռ սկզբնական՝ 2007 թ. ծրագրից սկսած, պետությունը որոշել էր՝ անասնաբուծության ներուժը կա, ուրեմն պետք է աջակցել: Առանձին՝ գյուղոլորտին առնչվող սուբսիդավորման ծրագրեր կային: Դիտարկում էինք պայմանները այլ երկրներում՝ առաջարկներ ներկայացնելու եւ համանման ծրագրերը բարելավելու նպատակով: Օրինակ՝ ՌԴ-ում 2012 թ. կար «Դաշնային բյուջեից տոհմային անասնաբուծության աջակցության նպատակով ՌԴ սուբյեկտների բյուջե հատկացվող սուբսիդիաների տրամադրման եւ բաշխման կանոնները», Ղազախստանում՝ տոհմային անասնաբուծության աջակցությանն ուղղված սուբսիդավորման կանոնները: Բայց այս ծրագրերի շրջանակներում մասնակի փոխհատուցվում էին ինչպես ձեռք բերվող տոհմային կենդանիների արժեքը, այնպես էլ դրանց պահպանման ու կերակրման ծախսերը։
Այս տարիների ընթացքում եւ ցայսօր էլ ափսոսանքով պետք է մի փաստ արձանագրենք. ոլորտային աշխատանքի անընդհատության կապը չկա: Եվ չկա նույնիսկ այն դեպքում, երբ ծրագրերն իրականում կան՝ ըստ տարիների: Թեկուզ եւ հենց ա՛յս ծրագրի մասով: Տարիներ շարունակ իրականացվում է, բայց երբ փորձենք հանրագումարի բերել, թե, ասենք, հենց ԽԵԿ ծրագրի մասով ինչ հստակ տեղաշարժ կա, չենք գտնի. փոփոխություններն աննշան են: Դրանք կարող են լինել առանձին տնտեսավարողների մոտ, բայց բնագավառը տեղից չի շարժվում: Եվ ոչ միայն անասնաբուծությունը, գյուղատնտեսության մյուս ճյուղերում էլ նույն վիճակն է: Ու դրա համար, երբ հաճախ բարձրաձայնվում է, թե գյուղատնտեսությունը որակական նոր աստիճանի չենք կարողանում բերել, թե գյուղացին դեռ բահով է եւ այլն, պետք է հասկանանք խորքային պատճառները: Որոնցից մեկը եւ աշխատանքի անընդհատության կապի բացակայությունն է: Նաեւ՝ ընդհանրապես գյուղոլորտին առնչվող ծրագրեր մշակելիս հարկ է լսել մասնագետներին՝ գյուղն իմացող մասնագետներին, ոչ թե ֆինանսական կազմակերպություններին: Ու չբավարարվել միայն ցածր տոկոսադրույքով վարկեր տալով: Դա լրջագույն աջակցություն չէ: Եվ ամեն անգամ, երբ մեր սիրած «միջազգային փորձը» թմբկահարում ենք, չխուսափենք գյուղոլորտում այդ նույն միջազգային փորձի դիտարկումից: Կարող ենք հետաքրքիր բաներ բացահայտել եւ հասկանալ՝ ինչ ասել է, ի վերջո, գյուղոլորտին աջակցությունը: Իրապես մեծածավալ ու լրջագույն աջակցությունը: Ինչը մեզ համար կենսական ու ռազմավարական նշանակություն ունի. մեր գյուղերը մեզ համար միայն պարենային խնդիր չէ, որ լուծում են:
