Վախն ու տագնապը, անորոշությունն ու բացասական հույզերի մշտական առկայությունը՝ առանց դրանցից համապատասխան «լիցքաթափման» կամ «ազատագրման», դարձել են մեր կյանքի անբաժան մասը, հատկապես 2020 թ. պատերազմից հետո։ Դեռ չհաղթահարած պատերազմի արդյունքում կրած մարդկային կյանքերի անդառնալի, ինչպես նաեւ հայրենիքի մի հատվածի կորստի ցավը, ազգային արժանապատվությանը հասցված հարվածները, շարունակում ենք նորանոր կորուստներ կրել։
Հունվարի 19-ին, ժամը 01:30-ի սահմաններում հրդեհ է բռնկվել Գեղարքունիքի մարզի Ազատ գյուղի տարածքում տեղակայված զորամասի ինժեներասակրավորային վաշտի կացարանում: ՀՀ ՊՆ տարածած հաղորդագրության համաձայն, նախնական տվյալներով՝ հրդեհի հետեւանքով զոհվել է 15 զինծառայող, 3 զինծառայողի վիճակը գնահատվում է ծանր: Նույն օրը, ժամը 10:50-ի սահմաններում «Երասխի ուղղությամբ տեղակայված մարտական դիրքում հակառակորդի կրակոցից հրազենային վիրավորում է ստացել ՀՀ ՊՆ N զորամասի զինծառայող Ե. Շ.-ն»:
Ժամկետային զինծառայողների մահը ընտանիքների եւ հարազատների համար ողբերգություն է անձնական մակարդակում, իսկ հանրային մակարդակում ծնվում է ապագայի նկատմամբ անորոշության ու տագնապի զգացողություն։ Հուզվել, լացել, բողոքել, իսկ հետո «մոռանալ» պարբերաբար կրկնվող կորուստները, հարմարվելն արդյունքում դուռ է բացում էլ ավելի մեծ ողբերգությունների համար։ Մեր պարագայում ծանր ազդեցություն է թողնում նաեւ «տեղեկատվական աղմուկը», որն առաջացնում է ուժեղ հուզական ֆոն, սակայն լուծումներ եւ ելքեր չի առաջարկում, ինչն էլ չափազանց վտանգավոր եւ քայքայիչ ազդեցություն է ունենում ինչպես անհատի, այնպես էլ՝ հանրության մոտ, թուլացնելով պաշտպանական իմունիտետն ու գործելու կարողությունը։
Հոգեբանության տեսանկյունից մարդկանց անհրաժեշտ է անընդհատության զգացումը, երբ պատկերացնում են իրենց վաղվա օրը, երբ վստահ են, որ այդ օրը լինելու է գրեթե այնպիսին, ինչպես երեկ էր, եւ դրան հաջորդող օրը նույնպես պատված չէ անորոշության շղարշով։ Այդ հոգեբանական դիրքորոշման բացակայությունը մարդուն գցում է ներքին տագնապների, հուզական ցնցումների մեջ, եւ անհատը չի կարողանում ապրել հանգիստ, իր սովորական կյանքով։ Խնդիրը, սակայն, միայն անհատներին չի առնչվում, դրա հետեւանքները զգալի են նաեւ հանրույթների, ժողովուրդների ու ազգերի համար։ Աղետալի, ողբերգական իրավիճակները, ինչպիսիք են՝ պատերազմը, դժբախտ պատահարները եւ այլն, միանգամից կոտրում են անընդհատության, ապահովության զգացողությունը, եւ մարդը հայտնվում է իր համար բացարձակապես նոր, անհասկանալի իրավիճակում։ Այդ ամենը հանգեցնում է մարդու հուզական, էներգետիկ եւ անձնական ռեսուրսների սպառման, իմունիտետի թուլացման։
Երբ այդ ամենին գումարվում են Թուրքիայի եւ Ադրբեջանի կողմից մշտապես հնչող սպառնալիքներն ու հայատյաց հայտարարությունները, ավելին՝ նաեւ դրանցից բխող ահաբեկչական բնույթի գործողությունները, ամբողջանում է մեր դեմ տարվող հարձակումների խորությունը։ Հայաստանի կողմից խաղաղության ուղղությամբ «անկեղծ քայլերի» սպասող Թուրքիան չի հրաժարվում ուժի սպառնալիքի դիրքերից խոսել։ Օրեր առաջ Էրդողանը նշել էր, որ Արցախում «փորձել են իրենց հիասթափեցնել, բայց իրենք իրենց զինանոցի զենքերով խայտառակել են նրանց։ «Բայրաքթար-2»-ն ամենուր ասել է իր խոսքը՝ Լիբիայից մինչեւ Ղարաբաղ»։ Ապա նաեւ հավելել, որ աշխատանքը շարունակվում է եւ հերթում «Qızıl Elma»-ն ու «ազգային կործանիչներն» են։ Ահա՛, այսպիսի «խաղաղասեր հարեւան»։ Հայաստանը պատերազմի մեջ գտնվող երկիր է շուրջ երեք տասնամյակ, եւ զինադադարը, որ բավականին երկար տեւեց, ստեղծել էր խաղաղության պատրանք եւ թուլացրել մեր զգոնությունը։ Երբ բարեկամը ներկայացվում է թշնամի, իսկ իրական թշնամին՝ բարեկամ ու գործընկեր, խախտվում են ոչ միայն իրականության առողջ ընկալումն ու համարժեք քայլերի ձեռնարկումը, այլեւ խեղվում է «բարու եւ չարի», «յուրայինի եւ օտարի» արժեքային հենքը։
Պատերազմներում շատ մեծ դեր է կատարում, եթե ոչ՝ առաջնային, հոգեբանական գործոնը։ Իսկ հայի դեմ պատերազմ է՝ անողոք, հետեւողական, նպատակային, սողացող։ Խնդիրն այն է, որ հասարակական ընկալումներում տեղի ունեցողի վերաբերյալ այդպես էլ չկա հստակ գիտակցում, ամբողջական պատկերի ընկալում։ Առօրյա, կենցաղային խնդիրները քողարկում են իրական վտանգներն ու մարտահրավերները, որոշներն իսկապես չեն տեսնում, չեն հասկանում, թե ինչ է կատարվում, որոշները փախուստի են դիմում իրականությունից, քանի որ անզորության զգացում ունեն, որոշները պարզապես անտարբեր են, չէ՞ որ տարիներ շարունակ մեզ համոզել են, թե «կյանքը միայն սեփական հաճույքների եւ ցանկությունների բավարարման համար է», որ հայրենիքն ու արժանապատվությունը «կեղծ» հասկացություններ են, իսկ այդ արժեքներին նվիրվածները՝ «միամիտ» կամ «հիմար»։
Չի կարող մարդը երկարատեւ եւ շարունակաբար մնալ տագնապի, վախի հոգեվիճակում, դրանք խիստ վտանգավոր են, եթե մնում են զգացմունքային հարթությունում։ «Բուժման» տարբերակներից մեկն էլ իրավիճակի հուզական բաղադրիչից զերծ գնահատական տալն է, ապա նաեւ կառուցողական եւ նպատակային գործողության դիմելը։ Միայն այդպես է հնարավոր դուրս գալ վախի մթնոլորտից, անտարբերության ու անզորության թմբիրից՝ սեփական ուժերի եւ արդար նպատակի հանդեպ հավատով լի։
