Մայիսի 5-ին, ժամը 1։45-ին Հայկական ատոմակայանի թիվ 2 էներգաբլոկը կանգնեց ամենամյա պլանային նախազգուշական վերանորոգման։ ՊՆՎ-2023-ը 75 օր կտեւի։
ՀԱԷԿ ՓԲԸ գլխավոր տնօրենի առաջին տեղակալ, Հայկական ատոմակայանի տնօրեն Մովսես Վարդանյանը մեզ հետ զրույցում տեղեկացրեց, որ կայանի դադարի ընթացքում շատ կարեւոր աշխատանքներից է ռեակտորի միջին վերանորոգումը՝ ակտիվ գոտու լրիվ բեռնաթափմամբ։ Իրականացվելու են նաեւ հետեւյալ աշխատանքները՝ թիվ 2 եւ 3 գլխավոր շրջանառու պոմպերի հիմնանորոգում, թիվ 2 եւ 3 շոգեգեներատորների հիմնանորոգում, տուրբոգեներատորների ընթացիկ վերանորոգում, շոգետուրբինների ընթացիկ վերանորոգում: Այս ամենից զատ իրականացվելու են անվտանգային որոշ համակարգերի արդիականացմանն ուղղված աշխատանքներ, ինչպես, օրինակ, պատասխանատու սպառիչների հովացման համակարգի խողովակաշարերի փոխարինումը:
Ըստ Մ. Վարդանյանի, նախատեսվող աշխատանքներում, ՀԱԷԿ-ի հիմնական արտադրամասերի աշխատակիցներից բացի, ներգրավված են ատոմակայանների համակարգերի եւ սարքավորումների վերանորոգման հարուստ փորձ ունեցող մասնագետներ Ռուսաստանից, Խորվաթիայից, Չեխիայից, Սլովակիայից, Ուկրաինայից եւ այլ երկրներից: Ռուսաստանից գործընթացին մի քանի ընկերություններ են մասնակցելու։ Մասնագետների ամեն խումբ կայանում կլինի ըստ իր կատարելիք աշխատանքի գրաֆիկի։ Կան համապատասխան պայմանագրերը, նշված են ժամկետները։
ՀԱԷԿ-ի տնօրենը շեշտեց. վերանորոգման ամբողջ գործընթացը ՀՀ միջուկային անվտանգության կարգավորման կոմիտեի մասնագետների վերահսկողության ներքո է լինելու: ՀԱԷԿ-ի թիվ 2 էներգաբլոկի գործարկումը նախատեսվում է այս տարվա հուլիսի 18-ին:
Ընդհանրապես՝ ատոմակայանի թիվ 2 էներգաբլոկի տարեկան ՊՆՎ-ները շատ կարեւոր են ռազմավարական նշանակություն ունեցող եւ Հայաստանի էներգետիկ ինքնավարությունն ապահովող օբյեկտի հուսալիության ու անվտանգ գործունեության համար։ Ավելին՝ նաեւ կայանի շահագործման ժամկետի կրկնակի երկարաձգման տեսանկյունից։ Տարիներ առաջ, երբ դեռ քննարկվում էր Հայկական ատոմակայանի շահագործման երկարացման հարցը, եւ դրա hետ կապված ստուգումներ էին արվում, մեր ատոմային անվտանգության խորհրդի անդամները եւ նրանց թվում՝ արտերկրից տարբեր մասնագետներ նշում էին, որ մեր ռեակտորի տիպի ռեակտոր ունեցող ատոմակայանների շահագործման երկարացման հաջողված փորձեր կան: Եվ որպեսզի կարողանանք 2026-ից հետո էլ աշխատելու մասին մտածել, անհրաժեշտ էր ռեակտորի թրծում: Դրա համար էլ, օրինակ, 2021 թ. ՊՆՎ-ն երկար տեւեց՝ 141 օր, եւ դա անհրաժեշտ էր ռեակտորի հետ կապված ստուգումների, միանգամից թրծման եւ կրկին ստուգումների համար: Ամբողջ գործընթացը միջազգային մասնագիտացված կառույցի՝ ԱԷՄԳ-ի թույլտվությամբ եղավ, եւ այդ ընթացքում ՀԱԷԿ-ը հաջողությամբ համագործակցել է միջազգային գործընկերների հետ։ Եվ համալիր ամբողջական գիտատար աշխատանքներից, ստուգումներից, փորձարկումներից հետո մասնագիտական հատվածը խնդիր չէր տեսել այն բանի հետ կապված, որ ՀԱԷԿ-ի շահագործման ժամկետը կարող է կրկնակի երկարաձգվել, այսինքն՝ մինչեւ 2030-ականներ։ Հայկական ԱԷԿ-ի 2-րդ էներգաբլոկի արդիականացումն ու շահագործան ժամկետի երկարաձգումը ատոմային էներգետիկայի բնագավառում Հայաստանի եւ Ռուսաստանի առանցքային նախագիծն էին:
Ընդգծենք, որ հայկական եւ ռուսական կողմերի համագործակցությունը միջուկային էներգետիկայի ոլորտում չափազանց անհրաժեշտ է ոչ միայն թիվ 2 էներգաբլոկի շահագործման կրկնակի երկարաձգման, այլեւ ՀՀ-ում նոր ատոմակայան ունենալու տեսանկյունից։ Մանավանդ այն համապատկերում, ինչ այսօր տարածաշրջանում է կատարվում. տեսնում ենք թուրքական արձանագրումները միջուկային էներգետիկայի ոլորտում։ Եվ ինչու միայն մեր տարածաշրջանում, չնայած հայտարարված «կանաչ» էներգետիկայի շարժին, աշխարհում ատոմային բլոկների թիվը ոչ միայն չի պակասում, այլեւ ավելանում է։ Իսկ ռուս-ուկրաինական ծավալումներն այդ նույն աշխարհին հուշեցին, որ միջուկային էներգետիկայից հրաժարվելը ճիշտ չէ, ավելին՝ այն շատ ավելի «կանաչ» է, քան, օրինակ` ՋԷԿ-երի աշխատանքի հետեւանքը։
Ինչ վերաբերում է մեզ, ապա ՀՀ-ն մի բան պետք է հստակ ամրագրի իր էներգետիկ քաղաքականությունում, այն է՝ Հայաստանն էներգետիկան չպետք է դիտարկի միայն սպառողական տիրույթում եւ միայն այս պահի դրությամբ։ Մենք պարտավոր ենք էներգետիկ ոլորտը դիտարկել աշխարհաքաղաքականության տեսանկյունից՝ հաշվի առնելով միջազգային շուկայում դիվանագիտական տեղաշարժերը, ռիսկերը, հեռանկարները։ Նույն ռուս-ուկրաինական ճգնաժամը եւ, իբրեւ հետեւանք, Ռուսաստան-Արեւմուտք ծավալումները լավագույնս են ապացուցում էներգետիկ քաղաքականության կարեւորությունը։ Հայաստանը հետանկախական շրջանում մշտապես կարեւորել է էներգետիկ անվտանգությունը, հիմա այդ առումով մեր դիրքերը թուլացել են, բայց հարկ է, որ շտկվի անհապաղ։ Իսկ էներգետիկ անվտանգության մասին անհնար է խոսել առանց նոր ատոմակայանի։
«Հայաստանում նոր միջուկային էներգաբլոկի կառուցման մասով պետք է նշեմ, որ ուսումնասիրման փուլում է նախնական տեխնիկատնտեսական հիմնավորումը»,- մեզ հետ զրույցում ասաց Մովսես Վարդանյանը՝ նշելով, որ ռուսական կողմի առաջարկը 1200 ՄՎտ-անոց բլոկին է վերաբերում։ Ընդհանուր միջազգային շուկան, դրա հնարավորություններն ուսումնասիրվում են այս պահին։ Մի բան հաստատ է՝ ՀՀ-ի համար նոր ատոմակայան ունենալը ռազմավարական անհրաժեշտություն է։
Մեկ հավելում եւս. այդ ռազմավարական ու կենսական անհրաժեշտությունը չպետք է ստվերվի ֆինանսական միջոցների մասին խոսակցություններով (պատճառների մասին խոսել ենք, այստեղ չենք ծավալվի)։ Միջուկային էներգետիկայի ոլորտի հանդեպ քսանհինգամյա լրագրողական ուշադրությունս ցույց է տվել (ի դեպ, դա նաեւ ատոմային ոլորտի մասնագետներն են բացատրում). որպեսզի նոր ատոմակայանի գինը ձեռնտու լինի, առնվազն երկու բլոկ պետք է լինի (հիշենք ռուսական կողմից Թուրքիայում կառուցվող ատոմային բլոկների քննարկումները)։ Օրինակ՝ ընդհանուր կայանային սարքավորումներ կան, որոնք, մի բլոկի վրա դրվելով, ավելի թանկ են արժենում, բոլորովին այլ պատկեր է երկու բլոկի պարագայում՝ թե՛ ձեռնտու է եւ թե՛ տնտեսապես հիմնավորված։ Եվ այն տիպի ատոմակայանը, որ հայկական կողմն է ուզում ունենալ, ձեռնտու է նաեւ մեկ այլ առումով։ Այդ տեսակը շուկայում կոչվում է «բլոկներ՝ 100 տարվա համար»՝ նախագծայինով եւ շահագործման ժամկետի երկարաձգման հնարավորությամբ։ Այս բլոկների մասին դեռ կխոսենք, երբ հայկական կողմը հստակեցնի իր ընտրությունը։
Բայց մի բան հաստատ է՝ էներգետիկ անվտանգության ու անկախության մասին խոսելիս մենք պետք է առաջադրենք ոչ թե սպառողական, այլ՝ դիվանագիտական, քաղաքական ու տնտեսական լրջագույն հարցեր։
