Մայիսի 9-ը շուրջ երեք տասնամյակ մեր բնօրրանում ապրելու իրավունքի վերանվաճումն էր խորհրդանշում։ Հաղթանակ, որի կայացումը պարտադրվել էր մեզ, եւ որը կարողացանք իրականություն դարձնել հազարավոր կյանքերի եւ արյան գնով։ Մեզ համար Շուշիի ինչպես ազատագրումը, այնպես էլ՝ կորուստն ունի ոչ միայն ռազմաքաղաքական, այլեւ հոգեբանական նշանակություն եւ հետեւանքներ։ Ընդունված է համարել, որ պատերազմներում հաղթանակի են հասնում միայն թշնամուն գերազանցող եւ լավ պատրաստված զինված ուժերով։ Արցախյան հերոսամարտը թե ռազմական ուժի, թե հայկական ոգու հաղթանակն էր, միասնականության, սեփական հայրենիքում ապրելու եւ արարելու իրավունքի վերահաստատման։ 2020 թվականի նոյեմբերի 9-ից հետո այն կարծես թե հայտնվել է «որբի» կարգավիճակում. մայիսի 9-ի եւ ընդհանրապես հաղթանակների մասին ավելի շատ խոսելու փոխարեն այն մոռացության մատնվեց։
Հաղթանակի օրը նշելը ոչ միայն հարգանքի տուրք է կռվածների եւ զոհվածների հիշատակին, այլ նաեւ լավ դաս ողջերի ու հատկապես երիտասարդների համար։ Արցախյան առաջին պատերազմի ամբողջ տարեգրությունը հերոսապատում էր, իրական հայրենասիրության, անձնուրացության, արիության, հերոսության գործնական դպրոց, նոր ժամանակների հայ մարդու կերտման դարբնոց։ Այնինչ դպրոցական դասագրքերում մեր սերունդը բավարար չափով ամբողջական պատկերացում չէր կազմում Արցախյան հերոսամարտի մասին, թե ինչու տեղի ունեցավ, ինչպես ընթացավ, եւ որքանով էին կենսական Արցախի ազատագրումն ու Արցախի նշանակությունը նորանկախ Հայաստանի համար։ Դրա փոխարեն հաճախ տուրք էր տրվում միջազգային հարթակներից հնչող դիրքորոշումներին, իսկ մեր շահը հարմարեցվում էր մեզ պարտադրվող մոտեցումներին։
Այն, ինչ ակնկալում է հայը՝ կլինի Արցախում, թե Հայաստանի այլ բնակավայրում, չի ընկալվում միջազգային հանրության կողմից։ Այսօր մեր ձեռքն են տվել հրահանը եւ առաջարկում են կրակել մեր իսկ քունքին՝ հարեւանի անդորրն ապահովելու համար։ Ճանապարհները, առավել եւս միջպետական նշանակություն ունեցողները, պետությունների համար նույնն են, ինչ արյունատար անոթները մարդու օրգանիզմի համար։ Արցախի բռնազավթումը եւ օտարումը դիտարկվում է երեք տասնամյակի կտրվածքով` մոռանալով, որ Արցախյան շարժումը, առաջին պատերազմը պարտադրված էին հայերին ադրբեջանական ագրեսիայի, էթնիկ զտումների, ցեղասպանական գործողությունների հետեւանքով։ Արցախն ու Նախիջեւանը բռնակցելով Խորհրդային Ադրբեջանին, դրանով հիմք դրվեց հայկական տարրի օտարմանն իր բնօրրանից։ Նախիջեւանում այն իրականացվեց ամբողջությամբ, սակայն Արցախը կարողացավ դիմակայել եւ պահպանել իր հայկականությունը։ ՄԱԿ-ի Գլխավոր ասամբլեայի 1948 թվականի դեկտեմբերի 10-ի ընդունած՝ մարդու իրավունքների համընդհանուր հռչակագրի 3-րդ հոդվածում ամրագրված է, որ յուրաքանչյուր ոք ունի կյանքի ազատության եւ սեփական անձի անձեռնմխելիության իրավունք։ Այսօր էլ՝ թշնամու կողմից բզկտված Արցախի սուրբ հողը եւ նրա վրա ապրող հայը շարունակում են դիմակայել եւ պաշտպանել իրենց ապրելու իրավունքը։ Յուրաքանչյուր օր եւ ժամ արցախցին ուժերի ու կամքի գերմարդկային լարման գնով շարունակում է ապրել իր հայրենի հողում։
Այսօրվա իրողությունը դատավճիռ չէ, այն ցուցիչ է, որ ձեռք բերված հաղթանակն ամբողջությամբ չիրացվեց եւ ժողովրդական լայն շրջանակներում այդ հաղթանակի արժեքն ու հետեւանքները լիովին չընկալվեցին, չդարձան ուսանելի եւ նպատակ՝ նորերը կերտելու համար։ Միեւնույն ժամանակ ցանկացած պարտություն, որքան էլ ցավոտ լինի, կարող է լավագույն դասը լինել նոր հաղթանակներ նվաճելու ճանապարհին։ Միայն մեր սխալների ուսումնասիրումը, վերլուծումն ու դրանց պատճառները հասկանալը կարող են ապագայում հաղթանակ ապահովել։ Ամեն ինչ մեր ձեռքերում է, մեր ընտրած նպատակներն են նախանշելու այն ուղին, որով կանցնենք մենք եւ մեր ապագա սերունդները երազանքների պետություն ունենալու համար։ Պարզապես պետք է չհանձնվել եւ մի կողմ չքաշվել պարտվողի կեցվածքով։
