Մինչ պատերազմը մենք Սեւանա լճի ճակատագրով մտահոգ էինք, որովհետեւ լճի բնական հավասարակշռությունը խախտված է՝ դրանից բխող բոլոր հետեւանքներով: Քննարկում էինք մասնագետների հետ, առաջարկներ ներկայացնում: Պատերազմից հետո մի խնդիր էլ ավելացավ. առիթով ասել ենք, հիմա կրկնվենք. չգիտես ինչպես գծվող նոր սահմանները ստիպում են անհանգստանալ Սեւանի ճակատագրով արդեն բոլորովին այլ տեսանկյունից. սահմանը մոտեցել է, եւ գետաբերանների անվտանգությունն այլեւս վտանգված է։ Հաշվի առնելով թշնամու՝ մեր հանդեպ պետական մակարդակով վարվող մոլի հայատյաց քաղաքականությունը, ընդհանրապես թունավորման դեպքերը բացառել չենք կարող։ Սեւանի, այսպես ասենք այս՝ արտաքին խնդրի մասին խոսել ենք, հիմա խոսենք ներքին խնդրից:
Նախորդ շաբաթ կրկին դիտարկման էի դուրս եկել: Երեք օր շրջել եմ Երեւանի փողոցներով (մասնավորապես՝ Ավան, Նոր Նորք, Շենգավիթ վարչական շրջաններ): Սիգի մանրաձկներ դարձյալ վաճառվում են: Մեր համայնքում՝ Ավանում նկատեցի, որ հիմնականում միջին չափի ձկներ են, ուրախացա, բայց ստուգել փորձեցի: Փնտրում եմ անծանոթ ձկնավաճառի, ով չիմանալով իմ լրագրող լինելը, անկեղծ կխոսի: Հարցնում եմ. «Մանր ձկներ չունե՞ք»: «Մանդրն ի՞նչ պիտի անես, հեսա՝ թարմը, սիրուն ձկներ, պաչելու»,- պատասխանում է: Ասում եմ՝ «չէ, ինձ համար պաչելունը մանրն է, մանրն են սիրում»: Վրայի արկղը մի կողմ տանելով ցույց է տալիս տակի արկղը՝ մանրաձկներով լիքը, սառույցն էլ մեջը: «Վայ, ինչ լավ է,- մի կերպ եմ թաքցնում զայրույթս,- բա ինչի՞ էիր տակով արել»: «Եսիմ, էս տարածքին անծանոթ եմ, քուրս»… Շենգավիթում մեկին մոտեցա, ով ազատ էր վաճառում մանրաձուկը. «Բայց էս չափի ձկներ որսալն արգելված չի՞, ո՞նց եք բերում»: «Տո չէ հա,- շվշվացնելով տոպրակն է բացում,- քանի՞ հատ, ինչի ա արգելված, բա որ արգելված ա, ո՞նց եմ բերում»: Ի դեպ, օրեր առաջ ՀՀ բնապահպանության եւ ընդերքի տեսչական մարմինը հաղորդագրություն էր տարածել, որ առգրավվել է 115 հատ սիգի մանրաձուկ՝ ընդհանուր 19.8 կգ քաշով: Պարզ հաշվարկը ցույց կտա, թե քանի գրամանոց են եղել այդ մանրաձկները: Սա ոչ այլ ինչ է, քան հոշոտում:
Մենք կեղեքում ենք մի լիճ, որ մեզ կերակրում է՝ թույլ չտալով վերականգնել ձկան ռազմավարական պաշարը, ինչի վտանգավոր հեռանկարներից «ՀՀ»-ն մեկ անգամ չէ, որ խոսել է: Մեկ փաստ մեջբերենք: ԳԱԱ կենդանաբանության եւ հիդրոէկոլոգիայի գիտական կենտրոնի հաշվարկների համաձայն, որ արվել է շրջակա միջավայրի նախարարության հետ կնքած պայմանագրի շրջանակներում, 2018 թ. Սեւանա լճում սիգի արդյունագործական պաշարը կազմել է 740 տ, 2019 թ.՝ արդեն 667 տոննա, իսկ 2020-ին հասել է 586 տոննայի: Կենտրոնի տնօրեն Բարդուխ Գաբրիելյանը այլ թվեր էլ է ներկայացնում: Դատելով դրանցից՝ լճում էականորեն նվազել է ձկան պաշարը: 2013-2018 թթ. ընթացքում ձկան ընդհանուր կենսազանգվածը տարեցտարի աճել է, 1296 տոննայից դարձել է 2948 տոննա: 2019 թ. այս թիվը նվազել է՝ հասնելով 2668 տոննայի: 2020 թ. համապատասխան ցուցանիշն արդեն 2345 տոննա էր: Մասնագետի գնահատմամբ, նվազումը հիմնականում պայմանավորված է ոչ կառավարելի որսով եւ բազմացման վատ պայմաններով:
Մինչդեռ պետք է հասկանալ, որ Սեւանի կենսառեսուրսը միայն սնունդ չէ, այն վերին օղակն է լճի բնապահպանական համակարգի: Այսինքն՝ եթե մենք այդ համակարգը ճիշտ կառավարենք, որոշակիորեն կկարողանանք բարելավել ջրի որակը: Իսկ ի՞նչ ենք անում: Չնայած պաշարների ծավալի նվազմանը, արդյունագործական որսի ծրագրի երկրորդ փուլը սկսեցինք՝ ընդ որում ավելացնելով որսի ծավալը՝ դարձնելով 250 տ նախկին 200 տ-ի փոխարեն: Ձկների քաշը պետք է լինի 400 գրամից ոչ պակաս՝ նախկին 500 գրամի փոխարեն: Որսն իրականացվելու է մինչեւ սեպտեմբերի 1-ը: Դեկտեմբեր-հունվարին սահմանվելու է խիստ հսկողության ռեժիմ՝ ձվադրման գործընթացն ապահովելու համար: Արդյո՞ք կլինի այս խիստ հսկողությունը: Անշուշտ, կարող ենք այս հարցադրումը հնչեցնել, որովհետեւ միշտ էլ արգելված շրջաններում ձուկ վաճառվել է՝ ընդ որում բացօթյա, ազատ, փողոցներում, բոլորի աչքի առաջ: Այնպես, ինչպես խախտվում էր 500 գրամի եւ այսօր էլ 400 գրամի սահմանը: Ինչ է, ձկնորսներն ու ձկնավաճառներն այնքան աճպարար են, որ պետությունը չի՞ կարողանում նրանց դեմն առնել:
Պետությունը պետք է ցույց տա իր ուժեղ ձեռքը: Սեւանը ազգային խնդիր է, իսկ ազգային խնդրի լուծումը ձկնորսների, ձկնավաճառների հույսին չէ, որ թողնում են: Ձկնորսներին հարցնես՝ «Սեւան լիք, ծով ձուկ: Մեզ էն մութ տարիներին կերակրեց, հիմի էլ կկերակրի»: Ձկնորսներին լսելո՞վ պիտի Սեւանի ռազմավարական պաշարի հարցը լուծենք: Այո, Սեւանը մեզ 90-ականների էներգետիկ ճգնաժամի ու պատերազմի տարիներին կերակրել է, որովհետեւ լճում 30 հազ. տոննա ձուկ է եղել: Իսկ այսօ՞ր ինչքան է, արդեն ասացինք: Պետությունը պետք է ամեն ինչ անի Սեւանի ձկան ռազմավարական պաշարը վերականգնելու համար, որովհետեւ Սեւանը մեզ ձուկ տվող ավտոնոմ համակարգ է եւ դարձյալ կարող է մեզ փրկել վերահաս վտանգներից: Բայց որպեսզի Սեւանը մեզ վաղը կարողանա կերակրել, մենք պետք է այսօր ձեռք մեկնենք Սեւանին: Ի դեպ, Բ. Գաբրիելյանն ասում է, որ ձկան ռազմավարական պաշարը վերականգնելով եւ, որ կարեւոր է, պահպանելով, հնարավորություն կունենանք նաեւ կերակրել մեր բանակը:
Սեւանի նկատմամբ պետք է խստագույն վերահսկողություն լինի: Որովհետեւ Սեւանը մեզ համար միայն սննդի պաշար չէ: Սեւանը մեր քաղցրահամ ու թարմ ջրի շտեմարանն է: Հաշվի առնելով, որ 21-րդ դարը նաեւ ջրային պատերազմների դար է, Սեւանը մեզ համար գեոքաղաքական նշանակություն է ստանում: Հավելենք նաեւ լճի՝ տարածաշրջանի մակարդակով կլիմայագոյացնող դերի փաստը: Այս բոլոր փաստերի գիտակցումը թողնել ձկնորսներին, որ չորսան ու ձկնավաճառներին, որ չվաճառեն եւ սպառողներին, որ չգնեն, մեղմ ասած, ճիշտ չէ: Այո, սա համազգային նշանակության խնդիր է, բայց այդ խնդրի լուծումը պետությունը պետք է տա՝ ուժեղ վերահսկողությամբ ու ճշգրիտ քայլերով:
