Վերջին 20 տարում Արցախը տարածաշրջանի երկրներում հացահատիկի արտադրությամբ զբաղեցնում էր առաջին հորիզոնականը: Խոպան հողերի մշակման եւ բարձր տեխնոլոգիաների կիրառման շնորհիվ հանրապետությունում տարեցտարի ընդլայնվում էին ցանքատարածությունները, իսկ 2017-ին թե՛ հեկտարի բերքատվության ավելացման եւ թե մթերման տեսանկյունից բացառիկ, ռեկորդային ցուցանիշներ են գրանցվել: Առաջին անգամ գերազանցվել է 100 հազար տոննա հացահատիկի արտադրման բնագիծը: Ըստ որում, հատկանշական է, որ բերքի մեծ մասը ներկրվում էր Հայաստանի Հանրապետություն:
Եթե հաշվի առնենք, որ պետությունը եւս այդ գործում որոշիչ իր դերակատարությունն ուներ եւ աջակցում էր հողագործներին՝ սուբսիդավորելով հացահատիկի սերմացուի, դիզելային վառելիքի եւ պարարտանյութերի ձեռք բերումը, առավել «տեսանելի» կդառնա ծրագրի բովանդակությունը: Կարեւորելով պարենային ապահովման ռազմավարական նշանակությունը, լիզինգային ծրագրով երկիր էին ներկրվում գյուղատնտեսական ժամանակակից մեքենաներ, մասնավորապես գերմանական կոմբայններ, նախատեսվում էր նոր հողերի յուրացման եւ շրջանառման, ինչպես նաեւ բերքատվության շեշտակի ավելացման միջոցով հացահատիկի արտադրությունը հասցնել 120 հազար տոննայի: Ցավոք, 44-օրյա պատերազմը խափանեց հողագործների բոլոր ծրագրերն ու մտահղացումները:
Ագրարային տնտեսության համար մեծ հարված էր հացագործությամբ զբաղվող համայնքներին պատկանող բերրի հողերի զավթումը հակառակորդի կողմից, ինչի պատճառով անհամեմատ նվազել են ցանքատարածքները: Բավական է նշել, որ 2021 թ. բերքի տակ կատարվել է ընդամենը 22 հազար 253 հեկտար հացահատիկի ցանքս, որից 11 հազարը ցորեն է, իսկ մնացածը՝ գարի: Ընդ որում, հաշվի պիտի առնվի այն իրողությունը, որ արտերի մի զգալի մասը պարզապես հայտնվել է թշնամու նշանառության ներքո եւ «ռիսկային գոտում» աշխատելը, մանավանդ բերքահավաքի այս եռուն օրերին, լրացուցիչ լարվածություն է ստեղծում մարդկանց համար:
Արդեն երկրորդ շաբաթն է, ինչ հանրապետությունում մեկնարկել է հացահատիկայինների հունձը: Բերքահավաքին առաջինն են ձեռնամուխ եղել Մարտունու եւ Մարտակերտի շրջանների հարթավայրային գոտու հողագործները: Ըստ գյուղատնտեսության փոխնախարար Վիլեն Ավետիսյանի, առայժմ համեստ են արդյունքները: Հնձվել է 350 հեկտար հացահատիկ, որից 270 հեկտարը գարի է: Ոլորտի պատասխանատուն խոստովանում է, որ հարթավայրային գոտում, բնականաբար, ցածր է մնում բերքատվությունը՝ գլխավորապես երաշտի պատճառով:
Ձմռան եւ գարնան ամիսներին «տեղումների սակավությունը բացասաբար է անդրադարձել հասկերի աճի վրա»: Հեկտարից միջին հաշվով 14 ցենտներ ցորեն եւ շուրջ 10 ցենտներ գարի է հնձվում, ինչը բավարար ցուցանիշ չի կարելի համարել: Առանձին ցանքատարածքներից մինչեւ 25 ցենտներ բերք է ստացվում, բայց Վ. Ավետիսյանը դա էլ հացագործների ակնկալիքներն արդարացնող հանգամանք չի համարում: «Տարին, ընդհանուր առմամբ, հաց արտադրողների համար դժգույն է», եւ բացթողումներից անհրաժեշտ հետեւություններ պիտի արվեն:
Անդրադառնալով բերքի մթերման հետ կապված հարցերին, գյուղնախարարի տեղակալը նշեց, թե այդ առումով մտահոգիչ խնդիրներ չկան, եւ «կառավարությունը ժամանակին կարգավորել է հացահատիկի մթերման գները՝ նպատակ ունենալով շահագրգռել հողի սեփականատերերին»: Պահպանելով ցորենի եւ գարու խոնավության պահանջվող չափանիշները, համապատասխանաբար, կիլոգրամի հաշվով, կմթերվեն 130 եւ 125 դրամով: Նրա համոզմամբ, շատ կարեւոր է, որ դժվարությամբ աճեցված բերքն անկորուստ հավաքվի եւ պահեստավորվի: Իսկ պետությունը հնարավոր բոլոր միջոցները ձեռնարկելու է հացագործությունը երկրում խթանելու համար:
