«Ես կոմունիստ չեմ, ոչ էլ հնչակ կամ դաշնակ… Ես զինվորն եմ իմ երկրի: Կոչնչանան բոլոր այն մարդիկ եւ կուսակցությունները, որոնք վնասում են ազգի շահերին:
Հայն իրավունք չունի հնոցապան ու խոհարար դառնալու: Մեզ ռազմագետ զինվորներ են պետք. դարավոր թշնամի ունենք…»:
Դուշման Վարդան
Դարավոր թշնամի ունենալու գիտակցությունն ի սկզբանե էր նրա մեջ: Եվ այդ գիտակցությամբ էր պայմանավորված նրա կամավոր զինվորագրումով մեկնումը պատերազմական բոցերում հայտնված Աֆղանստան: Եվ սա այն դեպքում, երբ շատերը սոսկում էին՝ լսելով, որ դատապարտված են մահվան այդ հովտում ծառայելու: Իսկ Վարդան Ստեփանյանի համար դա ասես պատեհ առիթ էր մարտարվեստի գաղտնիքներին տիրապետելու, փորձառություն ձեռք բերելու, վառոդի ծուխ շնչելով առնականանալու համար: Նրա սիրտն ասես վկայում էր Արցախյան ազատագրական պատերազմի անխուսափելիությունը: Իսկ աֆղանական Կանդահարի զորամասում հրամանատարների համար բացահայտելու էր իր էության ռազմաշունչ հատկանիշները, ցանկությունը՝ ամեն ինչ իմանալու, զգալու, մարտի մեջ առաջինը լինելու:
Արցախյան շարժման բռնկմանը դեռ երկու տարի կար, երբ աֆղանական կռվից տուն դարձած երիտասարդը դառնում է մայր բուհի իրավաբանական ֆակուլտետի ուսանող: Չափազանց կարճ է տեւում ուսանողական ուրախ ու անհոգ կյանքը՝ ընդամենը երկու տարի, երբ փոթորկվում է համազգային շարժման հուժկու ալիքը: Վարդանն անմիջապես կողմնորոշվում է դեպի զինված պայքար՝ դառնալով շարժման ակտիվ մասնակից: Սկսում է զբաղվել ժայռամագլցումով՝ պետք կգա մի օր: Սպիտակի բնավեր երկրաշարժի օրերին շտապում է Լենինական, փլատակներից փրկում մեկ տասնյակից ավելի կյանքեր: Այնուհետեւ ճակատագրի բերումով ծանոթանում է «Հայ դատի» նվիրյալներին եւ նրանց հետ Գորիսից ոտքով զենք ու զինամթերք տեղափոխում Բերդաձոր: Իրադարձությունների ընթացքը պարզ էր, եւ ընկերոջ՝ Արմեն Երիցյանի հետ ստեղծում է «Ասպետ» ռազմականացված դպրոցը, որտեղ պարապում ու մարզվում էին Արցախ մեկնող տղաներ: Հետագայում նույնպիսի դպրոց է ստեղծում նաեւ Արցախում: Իսկ պատերազմն արդեն ծավալվել էր՝ ընթանում էին Երասխի, Ասկերանի, Շահումյանի մարտերը: Վարդանն իր տարերքի մեջ էր: Այդ օրերին են մարտական ընկերները նրան մկրտում Դուշման անունով: Այդ նրան էր վիճակված առաջինը փորձել «Ալազան» ահազդու զենքը: Նրան էր վստահված մի քանի ամսով մեկնել Ռուսաստան՝ զենք, զինամթերք հայթայթելու: Վստահում, հավատում էին նրա այն համոզմունքին, որ հայոց բերդաքաղաք Շուշին շատ շուտով ազատագրվելու է: Ժամանակի ընթացքում լեգենդներ էին հյուսվում Դուշման քաջազնի անվան շուրջ: Այդպես էր, քանի որ, հիրավի, հերոսական էին նրա մտահղացումներն ու դրանց իրագործումները, ակհայտ էր ռազմարվեստին տիրապետելու նրա անուրանալի շնորհը: Շահումյանի հետախուզության պետ եղած ժամանակ, թշնամու շորեր հագած, անցնում է թշնամական սահմանն ու իր գործն արած՝ վերադառնում: Իսկ հաղթարշավով նվաճվելիք մարտերում նա կրկին առաջինների մեջ էր՝ Կրկժան, Մալիբեյլի, Լեսնոյ, Խոջալու, Շուշի, Զառիսլու, Բերդաձոր, Լաչին… Այս հաղթանակներին նախորդել էր Քարին տակի հաղթանակը, երբ Դուշմանն իր 40 զինակիցներով հարձակվել էին թիկունքից եւ անակնկալի բերել ազերի ոսոխին…
Նիկոլ Դումանին ու Նժդեհին իր աստվածներն համարող ազատամարտիկը անտարբեր է եղել փողի, հարստության, շահի, եկամտաբեր գործի հանդեպ: Երբ մի անգամ պաշտոն են առաջարկել, հրաժարվել է՝ ասելով. «Աթոռի ժամանակ չէ, ես զինվոր եմ, ազգս պատերազմի մեջ է, իմ տեղը կռվի դաշտում է, ես այնտեղ ավելի եմ պետք…»:
Իսկ քանի՛-քանի անգամ է վիրավորվել հերոս ֆիդային եւ տառապել ոչ թե ստացած վերքերից, այլ որ մարտադաշտում չէ, ընկերներին թեւութիկունք չէ, որ զենքը չէ ձեռքին: «Ես պատերազմին շատ եմ պետք, ինձ գնդակ չի կպչի, իսկ եթե զոհվեմ, միայն դավադիր ականից կլինի…»: Իր խոսքերն են, իր կանխազգացումը: Մինչդեռ գնդակը հենց քաջերին է գտնում: Այս անգամ՝ դավադիր ականը՝ Մարտունու շրջանի Մյուրիշեն գյուղի մոտակայքում ընկերների հետ մարտական առաջադրանք կատարելիս,1992-ի այս օրը: «Եթե զոհվեմ՝ զինված, մաքուր հագնված կգաք թաղմանս ու գլխիս տակ դաշույն կդնեք, որ էն աշխարհում էլ պայքարեմ…»: Հնչում է որպես պատվիրան: Դուշման Վարդան քաջորդու պատվիրան, ով օժտված էր շռայլ հատկանիշներով՝ բանաստեղծ ու հետախույզ, ուսուցիչ, զինվոր ու հրամանատար, երգիչ ու քանդակագործ…
Իսկ նա ընդամենը 26 տարեկան էր: Փառք ու պատիվ նահատակ Ասպետին…
