Ավետիք Իսահակյանի տուն-թանգարանում երեկ տեղի ունեցավ Վարպետի Երկերի լիակատար ժողովածու տասնչորս հատորով ակադեմական հրատարակության 13-րդ եւ 14-րդ հատորների շնորհանդեսը։ Նորընծա հատորներում ամփոփված են Ավետիք Իսահակյանի նամակները։
ՀՀ ԳԱԱ հայագիտության եւ հասարակական գիտությունների բաժանմունքի վարիչ, ակադեմիկոս Յուրի Սուվարյանի խոսքով՝ նամականին ամփոփող հատորներն ուշագրավ են նրանով, որ ներկայացնում են Իսահակյանի կյանքի բոլոր իրադարձությունները, նրա շփումները հարազատների, հասարակության տարբեր ներկայացուցիչների հետ, նրա արձագանքը հասարակական-քաղաքական իրադարձություններին, գեղարվեստական խնդիրներին։ Հենց դրանով էլ նամակներն առավել կարեւոր նշանակություն են ստանում։ «Իսահակյանի նամակներում զգացվում է նաեւ, թե որքան մարդկայնորեն է վերաբերվում իր շրջապատին։ Նրա նամակները ոչ միայն բարձր գեղարվեստական, սոցիալական, քաղաքական, տնտեսական խնդիրներ են արծարծում, այլեւ առնչվում են սովորական մարդկային հարաբերություններին»,- ասաց ակադեմիկոսը։
Նամակներից մեկում Իսահակյանը խոսել է մարդկային էգոիզմի եւ դրա պատճառով մեր՝ հայերիս շատ դժբախտությունների մասին, որոնց տարիներ շարունակ բախվում ենք, սակայն չենք կարողանում լուծել։ Դրա պատճառը՝ ըստ Վարպետի, այն է, որ մենք չենք դիտարկում պետական, ազգային, համամարդկային խնդիրները մեր անձնական խնդիրներից ավելի բարձր։ Ի դեպ, նամակներում այնպիսի կարեւոր հարցեր են արծարծվում, որոնք արդիական են նաեւ մեր օրերում։
Ոչ միայն գրականության, այլեւ հայ իրականության մեջ, մասնավորապես 19-րդ դարավերջին եւ 20-րդ դարի առաջին տասնամյակներին բացարձակ առումով երկու դեպք կա, որոնք իրենց ապրած կյանքով ներկայացնում են հայ ժողովրդի պատմության ընթացքը. այդպիսիք են Իսահականն ու Թումանյանը։ Դրանում համոզված է Մ. Աբեղյանի անվան գրականության ինստիտուտի տնօրեն, բանասիրական գիտությունների դոկտոր Վարդան Դեւրիկյանը, ով նաեւ հատորների խմբագիրն է։ «Նրանցից յուրաքանչյուրի մասին գրել եւ ներկայացնել նամակներն իրենց պատմական զարգացման ընթացքի մեջ, նշանակում է ներկայացնել հայ ժողովրդի տվյալ ժամանակահատվածը, որն ամենախռովահույզ, հույսերի, ակնկալիքների եւ պատրանքների խորտակման շրջանն էր»,- ասաց նա՝ հավելելով, որ ծանոթագրությունները նույնպես այնպես են կազմված, որ դրանք ընթերցելիս տպավորություն է ստեղծվում, որ կարմիր թելի պես անցնում է տվյալ տասնամյակների հայ ժողովրդի պատմության ընթացքը։ Այդպիսով նամակներում արծարծվում են թե՛ ստեղծագործական բնույթի տարբեր հարցեր, թե՛ Իսահակյանի գործերի ստեղծագործական պատմությունն է բացահայտվում, թե անձնական կյանքի ըմբռնումներն ու գեղարվեստական մտածողությունը։ Նամակներն այն ժանրն է՝ ամենաանկեղծը, որտեղ բացահայտվում է մարդու էությունը։
Հայաստանի գրողների միության նախագահ Էդվարդ Միլիտոնյանն ափսոսանք հայտնեց, որ նամականու ժանրն այսօր չկա, քանի որ նոր տեխնոլոգիաների միջոցով այսօր դրան փոխարինելու է եղել կարճ նամակագրությունների դարը։ Նամականին թեեւ անձնական գրվածք է, սակայն այն մի ուղղություն է, որն ամփոփում է իր մեջ անձնականն ու ժողովրդականը, մասնավորն ու ընդհանուրը։ Իսահակյանի նամականին ներառում է բոլոր մտածումները՝ սիրայինից սկսած մինչեւ հասարակական-քաղաքական մտորումները, տարագիր կյանքը, քաղաքական հոսանքներին տրվելը, մերժելն ու վերլուծելը եւ այն ամենը, որի միջով անցել է հանճարեղ հայորդին։
Վարպետի քաղաքական գնահատականները, վերլուծություններն այսօր մեզ համար ամենակարեւոր դասագրքային արժեքն ունեն, լիովին բացահայտում են նաեւ այսօրվա իրողությունների տրամաբանությունը։ Միլիտոնյանի խոսքով՝ մեր մեծերի խոսքերը, դիտարկումները, վերլուծություններն անպայմանորեն պետք է հաշվի առնենք հայոց ճակատագրի, Հայաստանի տարածաշրջանային հարաբերությունների կամ ընդհանրապես աշխարհի մեջ ունեցած մեր հարաբերությունների, Հայաստանի տեղի եւ նշանակության, ինքնության շուրջ այսօրվա վերլուծությունները կատարելու համար:
Հր. Աճառյանի անվան լեզվի ինստիտուտի տնօրեն, բանասիրական գիտությունների դոկտոր, պրոֆեսոր Վիկտոր Կատվալյանը նկատեց, որ հանճարները գալիս են, բայց չեն գնում, ինչպես եկավ եւ մնաց մեզ հետ Ավետիք Իսահակյանը։ «Հանճարեղ մարդը հանճարեղ է իր բոլոր ստեղծագործական ոլորտներում։ Դա մեկ անգամ եւս հաստատվեց, երբ ծանոթացա այս ժողովածուին եւ մեծագույն բավականություն ստացա ընթերցելիս։ Իսահակյանի հանճարը փայլել է նաեւ նամակի ժանրում, որը նույնպես գեղարվեստական ժանր է։ Նրա նամակներում տեսնում ենք ե՛ւ ժամանակը, ե՛ւ ժամանակի բնութագրումը, ե՛ւ Իսահակյանի աշխարհը, ե՛ւ այդ ժամանակների աշխարհը, նրա ամբողջ կայնքը օր առ օր։ Տարբեր տեսակի ուսումնասիրությունների կարելի է ենթարկել նամականին՝ սկսած ժամանակագրականից մինչեւ գրականագիտական եւ լեզվաբանական»,- ընդգծեց Կատվալյանը։
Ակադեմիական հրատարակության հատորների խմբագիր, գրականության ինստիտուտի բնագրագիտության բաժնի վարիչ, բ.գ.դ., պրոֆեսոր Ավ. Իսահակյանը շնորհակալություն հայտնեց ներկաներին՝ նշելով, որ ելույթ ունեցողներից յուրաքանչյուրը նորովի բացահայտեց թե՛ Իսահակյանին, թե՛ նամականին։ Նա տեղեկացրեց, որ մնացել է տպագրեն Իսահակյանի հոդվածների եւ ելույթների ժողովածուն, նույն այդ հատորում կընդգրկվեն նաեւ աֆորիզմները։ Երկերի լիակատար ժողովածուն կամփոփվի Իսահակյանի հիշատակարանի տպագրությամբ։ Նշենք, որ ՀՀ գիտությունների ազգային ակադեմիայի հայագիտության եւ հասարակական գիտությունների բաժանմունքը գրականության ինսիտուտի հետ միասին վերջին տասնամյակում զբաղված է Ավետիք Իսահակյանի հատորների տպագրությամբ։
Ներկաները բարձր գնահատեցին Ավիկ Իսահակյանի կատարած աշխատանքը, որի շնորհիվ Վարպետի գործերի ակադեմիական հրատարակությունը բարձր որակով է իրականացվում ոչ միայն բովանդակային, այլեւ տեխնիկական առումով՝ սկսած թղթի որակից, գրքերի ձեւավորումից, մինչեւ տպագրության որակը եւ այլն։ Այդ ամենը համապատասխանում է Իսահակյանի պոեզիայի, արձակի բարձրարժեք բովանդակությանը։ Այս հրատարակությունները կարող են դառնալ յուրաքանչյուրիս սեղանի գիրքը՝ հնարավորություն տալով հաղորդակից դառնալ Վարպետի աշխարհին եւ մեզ ժառանգած հարստությանը։
