Որտեղ է ծնվել հայրենիքդ

1968 թ. ֆիլմի համար գրված «Ինչից է սկսվում հայրենիքը» երգի բառերը խորհրդային սերնդից շատերն անգիր գիտեն։ Ես ճամփաբաժան սերնդից եմ՝ դպրոցական տարիներիս կեսը՝ խորհրդային համակարգի «բաժինն» էր, կեսը՝ անկախ Հայաստանի։ Բայց երկու համակարգերի դպրոցներում էլ ուսուցիչները դասաժամերին, արտադասարանական պարապմունքներին, էքսկուրսիաների ընթացքում հաճախ էին մեզ հետ խոսում այս թեմայով՝ ինչ է հայրենիքը, ինչու ենք սիրում, հայրենիք ասելիս ինչ զգացողություն ենք ամենաառաջինն ունենում… Պատասխանները տարբեր տարիքում տարբեր էին. ճանաչողական ու ինքնաճանաչողական դրսեւորումներից ելնելով՝ ավելի հստակ, գիտելիքի հետ՝ ավելի խորքային։

Բայց անփոփոխ են մնում առաջին զգացողությունները։ Այդ ժամանակ, իհարկե, չես  հասկանում, որ ա՛յն առաջին թրթիռը, որ ունենում ես հայրենիքի հանդեպ, հենց ա՛յն պատասխանատու հիմնաքարն է, որի վրա նախ կառուցում ես քո հոգու, քո ներսի հայրենիքը։ Հետո… հետո տեսնում ես, որ չկա ներսի ու դրսի հայրենիք, այն մեկն է։ Ու առանց հայրենիքի հոգիդ էլ չկա։

Մի ժամանակ հաճախ էի մեկնում արտերկիր՝ գործողումների։ Լինում էր՝ մեկ ամսում երեքից չորս անգամ։ Ու աշխատանքային արագընթաց՝ բառիս բուն իմաստով վազքի ընթացքում առաջին բանը, որ ուզում էի, «Զվարթնոց» վայրէջքից անմիջապես հետո մեր գյուղ գնալն էր։ Հաճախ այդպես էլ անում էի։ Խմբագիրը գիտեր՝ գիշերն աշխատելու եմ եւ հաջորդ օրը գործի չեմ գալու։ Մեկ օր հետո վերադառնում էի, ծիծաղում էր. «Լիցքավորվեցի՞ր, դե անցիր գործի»։ 

Իհարկե, լիցքավորվել էի։ Որովհետեւ գնացել էի իմ այն առաջին՝ ամենասկզբի թրթիռի հետեւից։ Բարեկամներս հաճախ չէին էլ իմանում, որ գյուղ եմ գնացել։ Գիտեին մանկությանս ընկերները միայն, որ ինձ պիտի ուղեկցեին ու հետո ճիշտ պահին մենակ թողնեին իմ սարի ու քարի հետ։ Օձի նման պիտի փարվեի քարին ու քնեի վառող արեւի տակ։ Իրիկունը պիտի մածնապատվեի ու լայնաբերան ժպտայի։ Լիցքավորվել էի։

Թե բախտս բերեր, դիմացը շաբաթ-կիրակի լիներ, գիշերն անպայման պիտի սարից Սեւան իջնեի։ Ընկերներս պիտի հեռվից հսկեին, որ չխեղդվեմ։ Որովհետեւ չնայած վազելով ինձ տալիս էի Սեւանի սեւ թվացող ջրերին, մանավանդ երբ լուսին չէր լինում, բայց լողալ չգիտեի։ Միայն 1-2 րոպե ջրի վրա պիտի պառկեի, հետո ափամերձ չոփչոփս տայի, ցրտից ու վախից սրթսրթայի ու լայնաբերան ժպտայի։ Լիցքավորվել էի։

Առավոտյան ընկերներս ինձ պիտի ափին ման գային ու չգտնեին, որովհետեւ  ծեգին որեւէ մեքենայով էլի սար էի հասնելու։ Ընկերներս պիտի վազեին գյուղ, ճշտեին՝ առավոտն ով է սար քաղի գնացել ու գային իմ հետեւից՝ մինչեւ սարեսար արձագանքելով քաղվորների ու հովիվների հետ, գտնեին էդ օրվա պուճախս։ Ո՜նց էի սիրում էդ երգեցիկ արձագանքները, բջջային հեռախոսները դեռ չկային։ Ինձ կգտնեին, կզայրանային ու կտանեին սարում ապրողների հետ թել պանիր գցելու, քաղ անելու, սովետական մեխանիկական «Զենիթով» լուսանկարելու ու ամեն դեպքում վրան խփելու։

Արեւը մայր մտնելուն պես ինձ էլի մենակ կթողնեին։ Գիտեին՝ սիրում եմ, բայց ամաչում եմ բարձրաձայն երգել, նույնիսկ երբ ինքս ինձ հետ եմ։ Մարխը փայտին փաթաթած կրակը ձեռքս կտային, մի գավաթ սառը գինի ու կգնային խարույկ վառելու։ Իմ երգի ժամն էր։ Գինին գլուխս կքաշեի, ոտքերս կդնեի սառցաջուր առվի մեջ ու կծորար «Քելե լաոն»։ Հետո մի պահի հեռվից կլսեի սարվորների զուսպ ձայնակցումը ու արցունքներս թաքցնելու համար կգոռայի. «Սովա՜ծ եմ, գալի՜ս եմ, հաց կա՞»։

Իհարկե, կար։ Նախ, եթե սեզոնն էր, բալասութից (կրակի վրա թեթեւ խանձված ցորեն) կսկսեի։ Եթե սեզոնը չէր, աթարի փռան կարտոֆիլն ու աղը բավական էր։ Առանց լվացվելու կքնեի, արեւի ծագելուն պես մրոտ դեմքս արեւի առաջին շողին կտայի ու լայնաբերան կժպտայի։ Լիցքավորվել էի։

Հետո կիջնեի պապիս սարը, որտեղ խորհրդային տարիներին ջրագծեր քաշողներին էր ղեկավարում ու զայրանում էր, երբ առվում բուրդ լվացող ու չփխող կանայք շեղում էին բանվորների ուշադրությունը։ Էն առվում, որտեղ ես, փոքրահասակ մի աղջնակ, լվացի իմ առաջին բուրդը, ու որտեղ առուն քշեց-տարավ իմ գեղեցիկ վարդագույն կոշիկները։ Կոշիկներս փրկել, իհարկե, չկարողացա, մի քիչ թնկթնկացի, բայց ոտաբոբիկ այս ու այն կողմ վազվզելու խինդը մոռացրեց ամեն ինչ։ Սնձաշատ ու ուրցով լի էդ սարում ես միշտ եմ ոտաբոբիկ քայլել, հանկարծ ինչո՞ւ էի որոշել լեհական կոշիկներս ի ցույց դնել։ Առուն քշեց իմ թիթիզությունն ու ինձ իմ բնական վիճակին վերադարձրեց։ Հենց էդ առուն ու իմ առաջին բուրդլվան էին իմ նախաթրթիռը։ Իմ հայրենիքն էստեղից  պիտի սկսվեր։ Առաջին անգամ էստեղ պիտի զգայի, որ առանց էդ առվի ու առանց էդ լիաուրց սարի չեմ կարող։ Առաջին անգամ լայնաբերան ժպիտս էստեղ պիտի ծնվեր ու առաջին լիցքավորումս՝ էստեղ։

Եվ ապագայում էլ պիտի չփոխվեին այս զգացողությունները։ Թրթիռ, որ պիտի տար կյանքի համար ամենակարեւոր հարցի պատասխանը՝ որտե՛ղ է ծնվել հայրենիքդ, որտե՛ղ է դրվել այն հիմնաքարը, որ քեզ պատմել է՝ ով ես դու։ Որ կառուցել է քեզ, եւ որ իրեն կառուցել ես դու։ Ահա՛ ամենագլխավոր դասը, որ երեխային պիտի օգնեն հասկանալ ծնողն ու ուսուցիչը…