Նախկին հասարակարգին բնորոշ երեւույթ էր, երբ այլախոհ մտավորականի, արվեստագետի կամ քաղաքական այլ կողմնորոշում ունեցող մեկի գլխին պիտի շառաչեր պետական պատժիչ խարազանը՝ մերժելով ու հալածելով նրան կամ դարձնելով վտարանդի: Այդպիսի ճակատագիր էր վերապահված նաեւ Սերգեյ Դովլաթովին, որին ԽՍՀՄ-ում գիտեին ոչ օրինական հրատարակություններից եւ «Ազատություն» ռադիոկայանի հեղինակային հաղորդումների շնորհիվ:
Տաղանդավոր գրողը ծնվել է 1941 թ. Ուֆա քաղաքում: Մայրը հայուհի, գրականության սրբագրիչ Նորա Դովլաթյանն է, հայրը՝ ազգությամբ հրեա, թատերական ռեժիսոր Դոնաթ Մեչիկը: Չորս տարեկանից ապրել է Լենինգրադում: 1959 թ. ընդունվել եւ երկուսուկես տարի ուսանել է Ժդանովի անվան պետհամալսարանի լեզվաբանական ֆակուլտետում, որտեղ էլ մոտիկից շփվել է ժամանակի հանրաճանաչ գրողների եւ նկարիչների հետ՝ Իոսիֆ Բրոդսկի, Եվգենի Ռեյն, Սերգեյ Վոլֆ, այլք: Համալսարանից հեռացվել է վատ սովորելու պատրվակով:
Վերադառնալով զինվորական ծառայությունից, սկսել է զբաղվել լրագրությամբ, ընդունվել ԼՊՀ ժուռնալիստիկայի ֆակուլտետը, աշխատել Լենինգրադի նավաշինական ինստիտուտի հրատարակած պարբերականում, գրել առաջին պատմվածքները, անդամակցել «Քաղաքացիներ» գրական խմբակին: Այնուհետեւ ճակատագիրը նրան հասցնում է Էստոնիա, որտեղ Տալին քաղաքի գրանցում ստանալու համար մի քանի ամիս աշխատում է կաթսայատան հնոցապան՝ միաժամանակ հանդիսանալով «Սովետսկայա Էստոնիա» թերթի արտահաստիքային թղթակից: Հետագայում աշխատանքի է անցնում էստոնական ծովային նավագնացության «Մորյակ Էստոնի» շաբաթաթերթում՝ որպես պատասխանատու քարտուղար, թղթակցում «Երեկոյան Տալլին» քաղաքային թերթին, որպես հաստիքային աշխատող անդամակցում «Սովետսկայա Էստոնիա»-ի լրագրողական ընտանիքին: Տարիներ անց իր «Փոխզիջում» գրքում անդրադառնալու էր այդ շրջանի իր գործունեությանն ու լրագրող ընկերներին: Իսկ առաջին՝ «Հինգ անկյուններ» պատմվածքների ժողովածուն ոչնչացվելու էր «Էէստի Ռաամատ» հրատարակչությունում՝ էստոնական ՊԱԿ-ի հրամանով:
Հալածանքն սկսված էր, եւ անսովոր գրողը որոշ ժամանակ էքսկուրսավար է աշխատում Պսկովի մոտակայքում գտնվող Պուշկինյան արգելոցում: 1975-ին վերադառնում է Լենինգրադ, աշխատում «Կաստյոռ» ամսագրում, ստեղծում արձակ գործեր, որոնք մերժում են հրատարակել: Հեղինակն ստիպված իր ստեղծագործությունները տպագրում է ոչ օրինական ճանապարհով, ինչպես նաեւ տարագրության մեջ հրատարակվող «Կոնտինենտ», «Վրեմյա ի մի» ամսագրերում: 1976 թ. առաջին անգամ Սերգեյ Դովլաթովի գործերը տպագրվում են արեւմտյան մի քանի ռուսալեզու թերթերում ու ամսագրերում, որի հետեւանքը լինում է նրա հեռացումը ԽՍՀՄ լրագրողների միությունից: Երկու տարի անց, իշխանությունների հետապնդումների պատճառով, գրողն ստիպված արտագաղթում է ԱՄՆ՝ հաստատվելով Նյու Յորքի Ֆորեստ Հիլս շրջանում: Այստեղ նա ստանձնում է ռուս վտարանդի մտավորականների ստեղծած «Նոր ամերիկացի» շաբաթաթերթի գլխավոր խմբագրի պաշտոնը: Այս ամսագրի խմբագրակազմի անդամներն էին Բորիս Մետերը, Ալեքսանդր Գենիսը, Պյոտր Վայլը, պոետ եւ էսսեիստ Գրիգորի Ռիսկինը, այլ հալածյալ մտավորականներ: Թերթում հաջորդաբար լույս են տեսնում Դովլաթովի արձակ ստեղծագործությունները: 1980-ականներին նա արդեն մեծ ճանաչում ունեցող հեղինակ էր, որին սիրով էին տպագրում հեղինակավոր պարբերականները: Տարագրության 12 տարիների ընթացքում ԱՄՆ-ում եւ Եվրոպայում հրատարակվում են նրա 12 գրքերը՝ «Անտեսանելի գիրք», «Կոմպրոմիս», «Արգելոց», «Մերոնք», «Միայնակների քայլերթ», «Արտասահմանցին», «Պատկերացում», «Մասնաճյուղ», «Գրառումների գիրք»… Վտարանդի գրողի գրքերը թարգմանվել են աշխարհի ավելի քան 30 լեզուներով: Եզակիներին բնորոշ իրողություն…
Սերգեյ Դովլաթովն իր հայկական արմատներին անդրադարձել է «Մերոնք» գրքում: Որքանո՞վ է ծանոթ հայ ընթերցողը նրա գրչին՝ դժվարանում եմ ասել: Իսկ նրա աճյունն ամփոփված է այնտեղ՝ Նյու Յորքի Քվինս թաղամասի Մաունթ Հեբրոն հրեական գերեզմանոցի հայկական մասում: 1914 թ. Նյու Յորքի քաղաքային իշխանությունների որոշմամբ նրա անունով փողոց է անվանակոչվել՝ ի հարգանս տաղանդավոր գրողի: Փողոց, որտեղ նա բնակվել է 10 տարի…
