«Ո՞վ ես դու, ի՞նչ ես դու… Այս հարցերին պատասխանեմ Շեքսպիրի խոսքերով՝ մի դերասան, որ բեմի վրա փքվում, բորբոքվում է… Է՛հ… Մի դերասան, որ իր ամբողջ կյանքը նվիրել է այսպես կոչված՝ փոքր մարդկանց կյանքին, նրանց ապրումներին, նրանց ուրախ, տխուր պահերին: Հավատացեք ինձ, ես էլ եմ պատկանում այդ կարգի մարդկանց…»:
Մուրադ ԿՈՍՏԱՆՅԱՆ
Իր մասին այսպես համեստորեն արտահայտված դերասանին արվեստասերն այսօր հիշում է հատկապես հայ կինոյում նրա կերտած մեծ ու փոքր դերակատարումներով: Սակայն մինչ կինոյում հայտնվելը, նա խաղացել է թատրոնում՝ դառնալով խաղընկերն այնպիսի փառահեղ դերասանների, ինչպիսիք են Վահրամ Փափազյանը, Հովհաննես Աբելյանը, Հրաչյա Ներսիսյանը, Ավետ Ավետիսյանը, այլ երեւելիներ, որոնք զարդարել են բեմական ու կինոարվեստը մեզանում:
Իսկ որտեղի՞ց էին սերվում դերասանի արմատները. ծնվել է 1902 թ. սեպտեմբերի 7-ին՝ Իրանի Ատրպատականի նահանգի Սալմաստ գավառի Հավթվան հայաբնակ գյուղում: Այստեղ, թեեւ չունենալով կրթություն ստանալու հնարավորություն, մանուկ հասակից տարվել է փահլեւանների խաղով, ազգային ծեսերով ու տոներով: Սակայն, ճակատագրի բերումով, նրանց ընտանիքը տեղափոխվում է Ռուսաստան՝ հանգրվանելով Ցարիցին քաղաքում: Ժամանակի ընթացքում տիրապետելով ռուսերենին, իր բեմելն սկսում է Պյատիգորսկի եւ Կիսլովոդսկի սիրողական խմբերի ներկայացումներում: Երբ արդեն վճռել էր իր անցնելիք ճանապարհը, մասնագիտական կրթություն ստանալու նպատակով մեկնում է Մոսկվա՝ սովորելու տեղի հայկական դրամատիկական ստուդիայում եւ ծանոթանալու, իր խոսքերով, «նոր սքանչելի աշխարհի» հետ: Այդ սքանչելի աշխարհում ուսանելիս՝ անժխտելի դերակատարում են ունենում այստեղ դասավանդող երկու մեծանուն արվեստագետներ՝ Կոնստանդին Ստանիսլավսկին եւ Եվգենի Վախթանգովը: Մոսկովյան այս շրջանի մասին դերասանը գրել է. «Ինձ թվում է, թե ես մի գեղեցիկ երազի մեջ եմ եւ ուզում եմ, որ այդ երազը վերջ չունենա…»:
Այդ երազային աշխարհին հաջորդում է դերասանական գործունեությունը Հարավային Կովկասի հայ մշակութային կենտրոն հանդիսացող Թիֆլիսում: Այստեղ նրա բեմական գործընկերներից էր Վարդան Աճեմյանը, որի հետ էլ վճռում եւ մեկնում է Լենինական, 1928 թ. հիմնում հայկական երկրորդ պետական՝ Գյումրիի այսօրվա ՝ Վարդան Աճեմյանի անվան դրամատիկականը: Այս թատրոնում Մուրադ Կոստանյանն աշխատում է երկու տարի՝ տարբեր ներկայացումներում կերտելով 10 դեր: Սակայն որքան էլ միջավայրը հարազատ եւ ինքն իր տարերքում՝ Երեւանի մայր թատրոնից գայթակղիչ ու ճակատագրորեն վճռորոշ հրավերը նրան բերում է մայրաքաղաք: Սունդուկյանական բեմում հիսուն տարի անընդմեջ մարմնավորում է թե՛ դրական, թե՛ բացասական, թե՛ կատակերգային, թե՛ դրամատիկական դերեր: Բոլորն էլ ապրված ու ինքնատիպ, անթերի: Ու թեեւ բախտ չի վիճակվում մեծ ու գլխավոր դերակատարումների, այնուամենայնիվ, նրա խաղացած դերերն այնքան հուզիչ էին ու համոզիչ, որ դերասանին բնութագրում են որպես փոքր դերերի մեծ վարպետի: Իսկ բեմական այդ դերակատարումները հասնում էին շուրջ 50-ի: Նմանատիպ դերերով Մուրադ Կոստանյանը փայլելու էր նաեւ հայկական շատ ու շատ ֆիլմերում, առավել սիրված ու հայտնի է դառնում հենց դրանց շնորհիվ: «Ես խարակտերային կոմիկ դերասան եմ,- գրել է տարիներ անց,- եւ անչափ գոհ եմ, որ այդպիսին եմ, քանի որ այդ կարգի դերերը անսահման հնարավորություն են տալիս դերասանին: Գույներն առատ են, գունապատկերը՝ հարուստ, փնտրիր ինչքան կարող ես: Հենց սկզբից, ամենաառաջին քայլերից սկսած, ես իմ տարերքի մեջ եմ եղել…»:
Հիրավի. նա իր տարերքի մեջ է նաեւ ֆիլմային բոլոր կերպավորումներում՝ «Ձախորդ Փանոս»-ում, «01-99»-ում, «Երջանկության մեխանիկա»-ում, իսկ «Հարսնացուն հյուսիսից» կինոնկարում նրա խաղը պարզապես անգերազանցելի է: Փորձենք պատկերացնել այս սքանչելի ֆիլմը՝ առանց Մուրադի… Կարծում եմ՝ անհնար է: Ավելին. այս ֆիլմից հետո դերասանին ճանաչում էին ոչ միայն բոլորը, այլեւ ընդօրինակում էին նրա կերպարն ու բազմաթիվ արտահայտություններ՝ թեւավոր խոսքեր դարձրած, կիրառում պատեհ առիթներով. «Ուզում ա ես կատաղեմ…», «Ջրի գող էլ դառանք…», «Եթե ասում եմ ե՛ս, ուրեմն Արուսը հետս ա…», «Ուրեմն ես՝ Փարսադանի տղա Մուրադս, գամ հասնեմ էստեղ, ու ինձ ասեն նե՛տ…»: Կարելի է այսպես երկար վերհիշել:
Չթվարկենք փոքր դերերի մեծ վարպետի խաղացած բոլոր դերերը հայկական կինոժապավեններում: Դրանք 15-ն են՝ մեկը մեկից տպավորիչ ու հիշվող կերպավորումներով: Միայն ափսոսանք, որ ժողովրդական սեր վաստակած տաղանդավոր դերասանը կյանքից հեռացավ գրեթե աննկատ: Հեռացավ մեր երկրի համար ծանրագույն դժվարին տարում՝ 1992-ին: Հեռացավ՝ մեզ թողնելով իր արվեստի խինդաբեր ու անանց թովչանքը…
Հակոբ ՍՐԱՊՅԱՆ
