«Միշտ զայրացել եմ, երբ ինձ ինչ-որ բան են խոսք տվել ու չեն արել: Այդ պահերին շատ եմ զայրանում: Իմ շրջապատում, պարային խմբերում այդպիսի մարդիկ շատ կային մի ժամանակ, բայց հիմա ինձ ճանաչելով, սկսել են փոխվել, որ չզայրանամ: Ես, ընդհանրապես, հանգիստ մարդ եմ, ուշ եմ զայրանում, ու հենց այդ պատճառով էլ զայրույթս ուժգին է լինում: Տարօրինակն այն է, որ ամբողջ կյանքում զայրացել եմ ամենատարբեր առիթներով. գները բարձրանում են՝ զայրանում եմ, հայերը գնում են Թուրքիայում հանգստանալու՝ զայրանում եմ… Ու միշտ միայնության մեջ ինքս ինձ հետ եմ կռիվ տալիս: Այսօր էլ ոչինչ չի փոխվել՝ ոչ պատճառները, ոչ էլ իմ սովորությունը…»:
Վանուշ ԽԱՆԱՄԻՐՅԱՆ
Իսկ մենք լավ ենք հիշում բնավորությամբ հանգիստ արվեստագետի փոթորկուն պարը անգամ ծերունազարդ հասակում, երբ ջահելների հետ պարահրապարակ էր մտնում՝ ասես ապացուցելու իր այն խոսքը, թե. «Նոյեմբերին կդառնամ 84 տարեկան, բայց չեմ զգում, որ ծերացել եմ՝ հոգիս ջահել է, նոր դառնում եմ 30 տարեկան: Տարիքս է անցնում, հենց դա էլ ինձ մեծացնում է: Բայց ներքուստ ես հին Վանուշն եմ, որ պարում էր կրակոտ Սպարտակի պարը: Ինչքան պարում եմ, այնքան ավելի ջահել եմ զգում ինձ: Չեմ պատկերացնում, որ արդեն ծերացել եմ: Այդպիսի բան լինել չի կարող, ուղղակի չի կարող…»:
Հայ պարարվեստի երախտավորը, որ Հայաստանի պարի պետական անսամբլ էր եկել մեծանուն Թաթուլ Ալթունյանի հրավերով, 1968 թ. ստանձնում է համբավավոր այս կոլեկտիվի գեղարվեստական ղեկավարի եւ գլխավոր բալետմեյստերի պաշտոնը: Անսամբլ է գալիս դասական բալետից, գալիս է որպես փառաբանված պարող, պարողներից առաջինը՝ հանրապետության ժողովրդական արտիստի կոչմանն արժանացած: Իսկ բալետային արվեստում նա անկորնչելի վաստակ էր թողել՝ ստեղծելով կոթողային կերպարներ՝ Սասունցի Դավիթ, Սպարտակ, Լոռեցի Սաքո, Արքայազն, Գիրեյ, Ներսես: Դասական արվեստից անցումը ժողովրդական պարարվեստին՝ թվում էր, թե խնդիրներ է առաջացնելու, սակայն այդպես չեղավ, որովհետեւ արտիստը լիովին պատրաստ էր դրան՝ Ալթունյանի օրոք երգի-պարի պետականում աշխատել էր որպես բալետմեյստեր:
Ստանձնելով պատասխանատու այս պաշտոնը՝ ոչ միայն գործնականում, այլեւ տեսականորեն խորապես ուսումնասիրում է հայ պարի եւ, առհասարակ, հայ մշակույթի պատմությունը, իր սեղանի գիրքն է դառնում Սրբուհի Լիսիցյանի «Հայ ժողովրդի հինավուրց պարերը եւ թատերական ներկայացումները» ուսումնասիրությունների մեծարժեք գիրքը: Նա որոնում էր պարի նոր տարբերակներ, կատարելագործում հային բնորոշ «Բերդի» գեղագիտական ողջ համալիրը, իսկ «Սարդարապատը» կառուցում հերոսական եւ քնարական տրամադրությունների հակադրության շահեկան հենքի վրա: Արդյունքում՝ արտաքուստ հակասական զգացմունքների միաձուլումից ծնվում է առինքնող պարը:
Վանուշ Խանամիրյանի բեմադրություններից առանձնանում է նաեւ «Կակաչները», որի մտահղացումը՝ աղջիկ-կակաչ, պայմանավորված է գեղանկարիչ Սուրեն Ստեփանյանի «Իմ երազանքը» կտավից ստացած տպավորությամբ ու համահունչ է դրան:
Վանուշ Խանամիրյանը, ժամանակին լինելով պարի պետական անսամբլի մենակատար, այնուհետեւ՝ գեղարվեստական ղեկավար, հայկական պարը ներկայացրեց աշխարհի տարբեր երկրներում, արժանացավ հիացմունքի, ճանաչման ու ամենաբարձր գնահատականի, վայելեց եւ՛ փառք, եւ՛ պատիվ: Երկարատեւ իր գործունեության ընթացքում բեմադրեց տասնյակի հասնող՝ մեկը մյուսից սքանչելի ներկայացումներ, հասավ իր նպատակին՝ հայկական պարը ամենահասկանալի լեզվով հասցնել հանդիսատեսին: Ավելին՝ կրթեց սերունդներ, որոնք նույն առաքելությամբ, նույն ոգով այսօր աշխարհի տարբեր բեմերում թնդացնում են հայկական պարը: Ստեղծեց «Վանուշ», «Բարդիներ» պարախմբերը, հիմնադրեց եւ ղեկավարեց Հայաստանի պարարվեստի գործիչների միությունը:
«Երկար ճանապարհ եմ անցել,- գրել է պարարվեստի վարպետը,- ու այդքան տարիների ընթացքում թիկունքիս այդպես էլ ոչ ոք չունեցա: Ամեն ինչ ինքնուրույն արեցի: Ու դրանով այսօր հպարտանում եմ ու հենց դա էլ համարում եմ իմ հաջողության գաղտնիքը: Ես ինքս էլ մինչեւ հիմա հաստատ չգիտեմ, թե ինչպես ստացվեց, որ «Սասունցի Դավիթ» պարեցի, «Սպարտակ» պարեցի, ու բոլորը զարմանում էին: Բայց ավելի շատ ես էի զարմանում, թե ինչպես եմ կարողանում, ախր ես շատ ցածրահասակ էի: Ով եկել է ինձ մոտ, սովորեցրել եմ իմ գիտեցածը, նույնիսկ շպար անել եմ սովորեցրել ջահելներին: Երեւի դրա համար էլ հիմա չեմ հասկանում, թե որն է իմ հաջողության գաղտնիքը…»:
Իսկ այդ հաջողության համար շատերը նախանձել են նրան, անգամ… ատել. «…Ուրախանալու փոխարեն նախանձում են: Ինչո՞ւ: Չգիտեմ: Ախր ես երբեք ոչ մեկին չեմ խանգարել ու չեմ էլ ցանկացել խանգարել: Երբեք չեմ էլ ասել, թե ես ամենալավն եմ: Ամենեւին, ես ամենալավը չեմ: Բայց ինչի հասել եմ, հասել եմ ինձ ատողների շնորհիվ: Չեմ հասկացել այն մարդուն, որը կարողանում է դիմացինին ատել…»:
Ականջդ կանչի, վարպետ, մի՞թե մոռանում էիր, որ բերքի տակ կռացած ծառին են քար գցում… Այդպես միշտ է եղել, ցավոք, եւ կլինի այսուհետ:
