2021 թ. ամռան սկզբին Հայաստանի հանրային հեռուստաընկերությունն ու «Ապրելու Արցախ» հիմնադրամը համատեղ նախաձեռնել են «100 տուն Արցախում» նախագիծը, որի նպատակն է բնակարանով ապահովել 44-օրյա պատերազմի հետեւանքով տեղահանված եւ տունը կորցրած արցախցի բազմազավակ 100 ընտանիքի: Ծրագրով նախատեսված է Ասկերանի շրջանի Դահրավ գյուղի մոտակայքում՝ Արցախի մայրաքաղաքից մոտ 16 կմ հյուսիս-արեւմուտք, կառուցել նոր բնակելի 100 տուն։ Հուլիսի սկզբից մեկնարկել է նոր բնակավայրի շինարարությունը։
Նախաձեռնության մեկնարկի սկզբում Հանրային հեռուստաընկերության գործադիր տնօրեն Հովհաննես Մովսիսյանը վստահեցրել էր՝ հանրայինի աշխատակիցների ուժերով, քաղաքական գովազդից առաջացած բյուջեի գումարով, կառուցվելու է առաջին տունը։ Դեկտեմբերի 22-ի երեկոյան Երեւանում՝ «Գրանդ Հոթել» հյուրանոցում` կայացավ «100 տուն Արցախում» նախագծի առաջընթացին նվիրվաց միջոցառում, որի նպատակն էր ծանոթանալ իրականացված աշխատանքներին եւ ընթացիկ վիճակին, հաղորդակցվել Արցախի եւ հայության հզորացմամբ, զարգացմամբ մտահոգ գործընկերների տեսլականներին ու մտքերին։ Հրավիրված էին տարբեր կառույցների ներկայացուցիչներ, Արցախից տեղահանվածների կողմից ստեղծված հասարակական կազմակերպությունների ղեկավարներ, ներկայացուցիչներ, անհատներ, ինչպես նաեւ օտարերկրյա հյուրեր։
Մինչ միջոցառման սկսվելը՝ զրուցեցի Արցախի Հանրապետության աշխատանքի, սոցիալական եւ բնակարանային հարցերի նախկին նախարար, ծրագրի համահիմնադիր, «Ապրելու երկիր» կուսակցության նախագահ Մանե Թանդիլյանի հետ։ Ասաց՝ «100 տուն Արցախում» նախագծի նպատակն է հնարավորություն ստեղծել, որ տուն ու հայրենիք կորցրած արցախցին վերադառնա եւ բնակվի Արցախի ապահով վայրում, ներկա վիճակով՝ Դահրավ գողտրիկ գյուղի հարեւանությամբ։ Արցախի վերահսկողությունից դուրս մնացած տարածքներում իրենց տունը կորցրած արցախցի 100 ընտանիքի համար էկո տներն արդեն կառուցվում են։ Յուրաքանչյուր ընտանիք ունենալու է նաեւ 1000-1200 քմ մակերեսով տնամերձ հողամաս: Տներն արագ կառուցվող են՝ հրակայուն, ձմռանը տաք, իսկ ամռանը՝ հով: Այս հարցում կարեւոր է համայն հայության՝ Հայաստան-Արցախ-սփյուռք, աջակցությունը։ Յուրաքանչյուր բնակելի տան կառուցումը կարժենա մոտ 10 մլն ՀՀ դրամ։ Ներկա դրությամբ 7 տան հիմքերն են կառուցվում, 4 տուն արդեն ունի տանիք, մեկը գրեթե պատրաստ է։ Մ. Թանդիլյանը տեղեկացրեց նաեւ՝ համագործակցում են Արցախի Հանրապետության քաղաքաշինության ու տարածքային կառավարման եւ ենթակառուցվածքների նախարարությունների հետ։
«100 տուն Արցախում» ծրագրի համանախաձեռնող Սամվել Մովսիսյանը կարեւորեց նորակառույց բնակավայրում դպրոցի ու մանկապարտեզի դերը, ինչպես նաեւ՝ փողոցների ձեւավորումը: Արցախցի դերասանուհի Տոմայի խոսքով սկսվեց երեկոն։ Դերասանուհին տեղեկացրեց՝ երեկոն կայանում է հովանավորների շնորհիվ, հայտնեց շնորհակալություն, հատկապես՝ հյուրանոցի տնօրինությանը եւ երեկոյի կազմակերպչին։ Հաղորդավարը ներկայացրեց միջոցառման նպատակը, կազմակերպիչներին եւ տեղեկացրեց՝ նախագծում մեծ տեղ է տրվում նաեւ Արցախ վերադարձող ընտանիքների երեխաների կրթությանը։ Իսկ ինչ վերաբերում է կառուցվող տների համար անհրաժեշտ գումարին, ապա պետք է յուրաքանչյուր հայ իր լուման ներդնի։ Օնլայն նվիրատվությունների ու բանկային փոխանցումների միջոցով կարող են կատարել հանգանակություն «apreluartsakh.am» եռալեզու կայքի միջոցով:
Իր ելույթում ՀՀ-ում Արցախի մշտական ներկայացուցիչ Սերգեյ Ղազարյանը նախ շնորհակալություն հայտնեց նախաձեռնության հեղինակներին՝ կարեւորելով այս հայրենանվեր միջոցառումը, որի շնորհիվ հնարավոր է 100 ընտանիք վերադարձնել Արցախ աշխարհ։ «Արցախը սոսկ հայրենիք չէ, Արցախը սոսկ հող ու ջուր չէ, Արցախը մեր ազգային արժանապատվությունն է, իսկ այնտեղ ապրող մարդիկ այդ արժանապատվության ողնաշարն են։ Բավականին մեծ գին ենք վճարել՝ ի դեմս մեր հազարավոր երիտասարդ եղբայրների, եւ յուրաքանչյուր ապրող ու գիտակից հայի պարտքն է կանգնած լինել Արցախի կողքին»,- խոսքն ավարտեց Ս. Ղազարյանը։ «100 տուն Արցախում» նախագծի համահիմնադիր Մանե Թանդիլյանն իր ելույթում, ողջունելով ներկաներին, մասնավորապես ասաց․ «Մենք անցյալ տարվա պատերազմի ավարտից հետո մեծ պարտավորություն ենք վերցրել Արցախի ապագայի հանդեպ։ Հաճախ ենք ասում ու լսում, որ պետք է սատար կանգնենք Արցախին։ Եվ պետք է այդ արտահայտությունները խոսքից գործի փոխենք։ Արցախը ապագա ունի, եւ Արցախը հայերով է ապրելու հայերեն, հետեւաբար այս նախաձեռնությունը միտված է բազմազավակ ընտանիքներին, Ասկերանի շրջանում բնակվել ցանկացողներին: Մենք շահառուների հետ արդեն աշխատանք ենք տարել: 100-ից ավելի են այն ընտանիքները, որոնք Ասկերանի շրջանում բնակվելու ցանկություն են հայտնել: Եվ յուրաքանչյուր հայի պարտքն է օգնել այս ընտանիքներին` բնակվելու Արցախում։ Այս ծրագրով նպատակ ենք դրել նաեւ՝ դասեր քաղել անցյալի սխալներից, ճակատամարտում պարտվելը դեռ պատերազմում պարտվել չէ։ Եթե ժամանակին Արցախում ապրեր 150 հազարից ավելի մարդ, այսօր միգուցե այլ պատկեր կունենայինք»։
Այնուհետեւ Մ. Թանդիլյանը նշեց՝ պարտավոր ենք այդ ծրագիրը պատվով կատարել, եւ տեղեկացրեց, որ նախատեսած է տների կառուցումն ավարտել 2022 թ. վերջին, այսինքն՝ մեկ տարի անց։ Հավելեց նաեւ՝ նախատեսված է, որ սփյուռքի յուրաքանչյուր համայնք իր անունով մեկ տան կառուցման անհրաժեշտ գումարը հանգանակի։ Երեկոյին «Միշտ դեպի վեր» գեղեցիկ երգի կատարումով հանդես եկավ երիտասարդ երգչուհի Լուսինեն, ով ոգեշնչվել է Արցախով ու նրա լեռներով։ Կազմակերպվել էր նաեւ աճուրդ, որից գոյացած գումարը նույնպես փոխանցվելու է նախագծի ֆինանսավորմանը։ Աճուրդի ընթացքում վաճառվեցին Արցախում արտադրված «Կատարո» գինի, շալեր, այլ իրեր։ Երեկոն եզրափակվեց «Նանե» ստուդիայի պարային կատարումներով։ Գեւորգ Էմինի «Սասունցիների պարը» ստեղծագործության մոտիվներով ստուդիայի սաները հանդես եկան հայկական պարային գեղեցիկ կատարումներով։ Պետք է արժանին մատուցել ստուդիայի ղեկավարությանը, ուսուցիչներին, որ նման շնորհալի սաներ ունեն, որոնք իրենց գեղանի կատարումներով գերեցին ներկաներին ու արժանացան ծափողջույնների։ Ստուդիայի տնօրեն Անահիտ Բաբայանը հուզված հետեւում էր իր սաների ելույթին եւ յուրաքանչյուր կատարումից հետո հանգիստ էր։ Գեղարվեստական ղեկավար, միջազգային եւ հանրապետական մրցույթների դափնեկիր Նարինե Տոպոլյանը նույնպես գոհ էր։ Մեծ աշխատանք են կատարում՝ արդյունքի հասնելու համար։
Ավարտվեց երեկոն, որը մեր հայրենիքի Արցախ հատվածի ապագային էր միտված, որին ներկա էին Հադրութից ու Քաշաթաղից, Շուշիից տեղահանվածներ ու հայրենի տունը կորցրածներ։ Բոլորն էլ ունեն հավատ՝ տուն դարձի, պարզապես մեզ միավորվել է պետք ու մտածել վաղվա օրվա մասին, հիշել՝ պարտավորություն ունենք մեր սերունդների առջեւ։
