«Հայաստանի Հանրապետություն» օրաթերթի «Հյուրասրահի» հյուրն է ՀՀ վաստակավոր նկարիչ Շմավոն Շմավոնյանը
-Պարո՛ն Շմավոնյան, կներկայացնե՞ք Ձեր անցած ուղին:
-Արվեստն ապրելու համաժողովրդական գրավականն է: Դեռ մանկուց զբաղվել եմ նկարչությամբ: Անցածս ուղու շնորհիվ այսօր փորձել եմ կերտել արվեստի մասին իմ պատկերացումները, ինչով, առաջին հերթին, ներկայանում եմ իմ երկրին, հետո` օտարին: Օտարին ներկայանալը պակաս կարեւոր չէ, քանի որ այդպիսով ներկայացնում եմ իմ երկրի պատվի գույները: Գրեթե ամեն տարի հրատարակում եմ գունավոր «Արարատ» ալբոմ եւ տարածում ամբողջ աշխարհով: Արարատի որոշ նմուշներ գրքերի շապիկների վրա են տեղ գտնում: Փորձում եմ հաճախակի կազմակերպել ցուցահանդեսներ ոչ միայն Հայաստանում, այլեւ աշխարհի տարբեր ծայրերում: Նկարներս հիմնականում ցուցադրվում են ԱՄՆ-ում: Հետաքրքիր մի բան նշեմ. գործերս փակցված են ամերիկյան որոշ հիվանդանոցներում. ինչո՞ւ: Այնտեղից ստացա առաջարկ նկարներ տրամադրել բուժհաստատություններին` որպես հոգեթերապիայի ներգործուն ուժ ունեցող մեթոդ: Առհասարակ, նկարչությունը եւ արվեստի մյուս ճյուղերն ապրեցնող են: Դա է պատճառը, որ շատ բժիշկներ իրենց հիվանդներին արվեստաբուժություն են նշանակում: Արդեն մոտ 20 տարի է` ես համագործակցում եմ ամերիկյան շատ բուժհաստատությունների հետ: Ամերիկայում գոյություն ունի «Պրովիդենս» անունը կրող ցանցային հիվանդանոց, որը շուրջ 17 բուժհաստատություն ունի միայն Կալիֆորնիա նահանգում: Վերջերս հիվանդանոցներից մեկում անցկացրին «Մեկ մարմին, մեկ հոգի» խորագրով նկարների ցուցադրություն: Նրանցից խորագրի շրջանակներում մի մեծ նկարի պատվեր ստացա. նկարն այժմ փակցված է հիվանդանոցում: Ինձ գրավեց իրենց առանձնահատուկ ու եզակի մոտեցումը: Այդպիսով՝ ինքս իմ մտքերի մեջ ավելի համոզվեցի որ արվեստը, մարդու հոգին ու ներաշխարհը միմյանց կապված են անտեսանելի ամուր թելերով:
-Ձեր ասածի հիման վրա ուզում եմ հարցնել` այդ հիվանդանոցները նկարների թեմատիկ ընտրություն անո՞ւմ են:
-2000 թվականին նկարներիս թեմատիկ ընտրության դեպք եղավ: Ի դեպ, նշեմ, որ իրենց ընտրած նկարն այժմ գտնվում է «Գլենդել մեմորիալ հոսփիթալում»: «Հույս» խորագրով նկարի պատվեր էի ստացել, որը շատ հոգեհարազատ էր ինձ: Իրենք արվեստագետին երբեք չեն թելադրում, թե ինչ գործ անի կամ ինչպես: Այս առումով հետաքրքիր մոտեցում են ցուցաբերում` թույլ են տալիս արվեստագետն ազատ ստեղծագործի, քանի որ հստակ գիտակցում են, որ յուրաքանչյուր արվեստագետ ստեղծագործելով՝ իր ներաշխարհի պարունակությունն է ի ցույց դնում: Արվեստի ցանկացած դրսեւորում իրենց համար արդեն արժեք է, թեման իրենք են հարմարեցնում իրենց միջավայրին: Հիվանդանոցային ցանցի գլխավոր տնօրենը հավաստեց, որ ունեն բանիմաց ու կարող բուժանձնակազմ, սակայն նկարները բուժման գործընթացում իրենց ուրույն տեղն ունեն` գրանցելով բարձր արդյունավետություն: Մարդն իր էությամբ բնության ստեղծագործություն է, մենք կապված ենք մայր բնությանը:
-Պարո՛ն Շմավոնյան, Ձեր նկարներում ո՞ր թեման է գերակշռում:
-Քանի որ ինքս սիրահարված եմ բնությանը, ուստի նկարներիս մեծ մասը բնապատկերներ են: Մեծ տեղ եմ տալիս խանդավառ, ջերմացնող գույներին: Ընդհանրապես՝ կարծում եմ, որ արվեստագետն իր ներսում մեծ էներգիա պետք է ունենա, ինչի շնորհիվ իր աչքով տեսածը կարողանա վերարտադրել. դա կարող է լինել բնություն, մարդ, որեւէ իր եւ այլն, կարեւոր է, որ նա կարողանա դա իր ներսով անցկացնել ու փոխանցել մյուսներին: Թերեւս, դրանից գեղեցիկ բան չկա: Ինչպիսի տրամադրվածությամբ ու էներգիայով նկարիչը հաղորդակցվի բնության հետ, այդպիսին էլ կստանա բնությունից ստեղծագործելու պահին: Չնայած որ ինձ մոտ գերակշռող են բնապատկերները, կան նաեւ նատյուրմորտներ, ունեմ կանացի սիլուետների շարք, որոնց մեջ կրկին առկա են խոսուն գույներ: Նկարչի ստեղծագործությունը միշտ տալիս է մտածելու, խորհելու, հաղորդակցվելու հնարավորություն: Նույն նկարի մեջ մարդ կարող է ամեն օր մի նոր բան բացահայտել: Դա բացառիկ երեւույթ է:
Նկարներիս շարքերում առանձնահատուկ տեղ է գրավում «Արարատի» թեման: Արարատ լեռը հայի ու Հայաստանի պատկանելությունն է: Այդ մասին ողջ աշխարհը գիտի, թուրքերն էլ գիտեն: Մի օրինակ բերեմ. մոտ մեկ տասնամյակ առաջ ԱՄՆ-ի սենատորներից մեկը, ով երբեք չէր եղել Հայաստանում, խոսում էր նկարներիս մասին եւ մեկնաբանում: Նա ասաց, որ ափսոս` Արարատը սահմանի մյուս կողմում է գտնվում: Բիբլիական Արարատը գեղեցկակազմ լեռ է, բնության գլուխգործոց: Հայաստանից որ կողմից էլ նայենք, սկզբից բնապատկեր է մեր առջեւ բացվում, հետո նոր՝ Արարատը: Ութսունական թվականներին Վազգեն վեհափառի մեկենասությամբ ստեղծվեց «Արարատ» լուսանկարների շարքը: Միտք կար նաեւ ստեղծել ձեռքով նկարած Արարատի շարք: Որոշում կայացվեց նկարներին զուգահեռ զետեղել նաեւ այն գրողների աշխատանքները, որոնք գրել են Արարատի մասին: Բարեհաջողությամբ տպագրվեց «Արարատ» ալբոմը երեք լեզվով, որի մեջ տեղ են գտել ռուս եւ հայ հայտնի գրողների՝ Արարատին նվիրված ստեղծագործությունները (Լերմոնտով, Պուշկին, Չարենց, Իսահակյան եւ այլք): «Արարատ» ալբոմն այս տարի հրատարակվել է «Գուրգեն Մելիքյան» հիմնադրամի հովանավորությամբ: Ալբոմը մոտ 300 էջանոց է` յուրաքանչյուր էջի վրա Արարատի տարբեր մեկնաբանություններ: Պատահական չէ, որ այն կոչվում է նաեւ պատկերագիրք:
«Դուք օտարներին մի՛ պատմեք Հայաստանի մասին, պարզապես նրանց ցո՛ւյց տվեք Շմավոն Շմավոնյանի՝ Արարատին ձոնած կտավներից մեկն ու մեկը, եւ այդ օտարը կսիրահարվի արհավիրքներ հաղթահարած, հավերժող, դրախտային ու Արարչագործ հինավուրց երկրին…»:
Սամվել Խալաթյան
-Իսկ ի՞նչ է Արարատն անձամբ Ձեզ համար, ի՞նչ եք Դուք փոխանցում լսարանին Արարատի նկարներով:
-Արարատի նշանակությունը բազմաշերտ է` մարդկության նախասկիզբը խորհրդանշող վայր, ազգային իղձերն անձնավորող երեւույթ, պատմական, բիբլիական նշանակություն ունեցող լեռ եւ այլն: Իր փառավոր փեշերը փռած Հայաստանի վրա` պաշտպանում է մեր ազգին: Արարատը համամարդկային արժեք է, որն ի պահ է տրված մեզ` հայերիս: Նկարներովս փորձում եմ դա փոխանցել շրջապատին:
-Դուք նաեւ Էջմիածնի վեհարանի հետ եք սերտ կապերի մեջ, Ձեր նկարներից նաեւ Հռոմի պապին են նվիրել եւ՛ Վատիկանում, եւ՛ Հայաստան կատարած այցի ժամանակ: Վերջերս էլ եղել եք Էջմիածնում` Վեհափառի մոտ: Հոգեւոր դասի հետ ունեցած Ձեր կապերն ինչո՞վ են պայմանավորված: Ի՞նչ եք տալիս եւ ստանում:
-Իմ ոչ հեռավոր նախնիները` պապիս հայրը, պապը եղել են հոգեւորականներ: Այսինքն` ժառանգականությամբ արդեն մոտ եմ հոգեւոր աշխարհին: Մյուս գործոնը իմ հայ քրիստոնյա լինելն է: Ինչպես նշեցիք, վերջերս Էջմիածնում Վեհափառի մոտ ընդունելության էի, որը, ըստ նախնական համաձայնության, պետք է տեւեր ընդամենը 15 րոպե` ժամանակի սղության պատճառով: Սակայն այնպիսի ջերմ փոխընկալման մթնոլորտ էր, այնպիսի բովանդակալից զրույց ունեցանք, որ հանդիպումը տեւեց մեկ ժամից ավելի: Պատահական չէ, որ հոգեւոր ու մշակույթ բառերը մշտապես զուգակցվում են, եւ Վեհափառ հայրն էլ քաջատեղյակ է մշակութային արժեքների պահպանման անհրաժեշտության մասին:
Ուղղափառ եկեղեցու Տիեզերական պատրիարքի հովանավորությամբ էլ Ստամբուլի կենտրոնական հրապարակում պաստառի վրա թուրքերենով գլխատառերով գրված էր` Շմավոն Շմավոնյանի նկարների ցուցահանդես:
-«Արարատ» ալբոմի շրջանակներում նաեւ Ձեր տոհմն է ներկայացված, քանզի Դուք հայտնի տոհմից եք` ցարական բանակի բարձրաստիճան զինվորականներ, բժիշկներ, հոգեւորականներ, ուսուցիչներ… Կխնդրեմ խոսել Ձեր տոհմի մասին:
-Ալբոմի մեջ ներկայացված է, որ պապս, պապիս եղբայրը 19-րդ դարի 80-ական թվականներին Մոսկվայում եղել են բազմավաստակ բժիշկներ: Իրենց այն ժամանակվա ծառայողական աստիճանագրքույկն ինձ մոտ է, վերջերս կրկին թերթում էի: Գրքույկում նշված է, թե որտեղ, որ թվականին, որ օրն ինչ ծառայության մեջ են եղել, անգամ ռուս-թուրքական պատերազմի ժամանակահատվածում իրենց մատուցած բժշկական ու ռազմական ծառայության մասին է նշված: Թողնելով ընտանիքն Ալեքսանդրապոլում` այժմյան Գյումրիում՝ ռուսական զորքի հետ մեկնում են ռազմաճակատ: Ուսումնասիրություններիս արդյունքում հայտնաբերեցի, որ մեր արմատները Խոյի եւ Սալմաստի կողմերից են: Իսկ հայրական տատիկս մեծ գրող Րաֆֆու տոհմից է սերում:
-Վարպե՛տ, եթե ընտրած չլինեիք նկարչության ուղին, ապա ի՞նչ մասնագիտություն ընտրած կլինեիք:
-Առաջնահերթորեն, ինչ էլ ընտրած լինեի, կփորձեի բոլոր իրավիճակներում մնալ լավ մարդ: Փոքր հասակից ինձ ժամանակ չի տրվել, որ մտածեմ` ի՞նչ կցանկանամ դառնալ, որովհետեւ միանգամից վրձինն եմ վերցրել ձեռքս: Բայց մեկ բան հստակ է ինձ համար` լավ մարդ լինելը մասնագիտություն չէ, հոգեվիճակ է, ապրելակերպ: Յուրաքանչյուր արվեստագետ իր ներաշխարհն է արտացոլում իր ստեղծագործության միջոցով. գուցե նաեւ այդ պատճառով եմ ընտրել նկարչի ուղին:
«Շմավոնի նկարները վերակենդանացնող ուժ ունեն: Պատահական չէ, որ հիվանդանոցներում հիվանդներն իր նկարներով բուժում են ստանում: Պետք է միայն տեսնել, թե ինչպիսի սիրով են հիվանդանոցի բժիշկներն ու հիվանդները մոտենում ու ուսումնասիրում իր նկարները: Դրանք իր ներաշխարհի արտացոլումն են: Արարատի դիմաց ծնված մարդն այլ կերպ չէր կարող լինել: Այս տարի մեր հիմնադրամը հրատարակեց Արարատների իր ալբոմը, ինչի համար այնքան ուրախ եմ: Շմավոնի տաղանդն ի վերուստ է տրված, քանի որ միայն աստվածատուր հատկություններով օժտված մարդը կարող է իր հոգու գույները հանձնել աշխարհին կտավի միջոցով»:
Գուրգեն Մելիքյան
-Շատերն ասում են, որ աշխարհի լավագույն նկարիչներն ապրում են Հայաստանում: Ի՞նչ կարծիքի եք այս մասին:
-Ոչ միայն ապրում, այլ նաեւ ծնվում են Հայաստանում: Համամիտ եմ այդ մտքի հետ, քանի որ Հայաստան աշխարհն է լավագույնը: Հայաստանի նկարիչների ոտքերն այս հողից են արմատակալած, սնունդը, էներգիան ստանում են մայր հողից, իսկ արեւի ջերմությունը` Հայաստանի երկնքից:
-Ի՞նչ կարծիք ունեք նկարիչների, արվեստագետների գալիք սերնդի մասին: Ի՞նչ ապագա ունի մեր նկարչական արվեստը:
-Բավական լավ կարծիք ունեմ մեր նոր սերնդի մասին: Նրանք առաջին հերթին մեր շարունակությունն են, մեզնից են սերված, մեզնից են սկիզբ առել: Իրենք իրենց ժամանակի տերն են: Բարեբախտաբար, այսօր ավելի լայն հնարավորություններ կան նորաթուխ նկարչի համար, զարգանալու եւ հմտանալու իր գործի մեջ, եւ նոր սերունդը փորձում է օգտվել այդ բոլոր հնարավորություններից: Հրաշալի սերունդ ունենք, եւ դեռ էլի հանճարներ են գալու:
-Մեր հայրենիքի համար դժվար ժամանակներ են: Ի՞նչ մտքեր ունեք այս ուղղությամբ:
-Լավատեսությամբ եմ լցված մեր հայրենիքի ու ազգի ապագայի հանդեպ: Մեր ազգն ավելի դժվար, ավելի ծանր փուլեր է հաղթահարել, սակայն ցավով մի բան պետք է փաստեմ, որ պատմությունը կրկնվում է: Ուստի պետք է դասեր քաղենք ու փոխենք մեր վարվելակերպը. վստահ եմ` այդպես կկարողանանք կանգնեցնել պատմության անվերջ պտտվող անիվը: Խնդիրը մեր մեջ է, եւ այն շուտափույթ լուծել է պետք: Մեզ մեր հավատքն է ուժ տվել, մենք չենք նմանվել մեր հարեւան վայրի ցեղերին, որովհետեւ նրանց մոտ բնազդն է միշտ աշխատում, որը չկա մեզ մոտ: Հավատով եմ լցված մեր երկրի ապագայի հանդեպ:
