1992 թ. մայիսի 18-ին ազատագրվեցին Լաչին-Բերձոր քաղաքը, Ներքին Սուս ու Աղավնո-Զաբուղ գյուղերը, եւ կայացավ Արցախյան շարժման առանցքային կետը՝ ՄԻԱՑՈՒՄ-ը։ Կայացավ միացումը, բայց ոչ խաղաղ ճանապարհով, կայացավ զենքով ու հազարավոր քաջորդիների մաքառումով, հերոսացումով, պայքարով, նահատակությամբ, նրանց մայրերի ու զավակների, կանանց ու հայրերի սպասումների, տագնապների գնով։
1993 թ․ դեկտեմբերի սկզբին, երբ դեռ պատերազմ էր Արցախում, հիմնադրվեց Քաշաթաղի շրջանը՝ Բերձոր կենտրոնով։ Եվ ամեն տարի մայիսի 18-ին նշվում էր քաղաքի ազատագրման եւ Միացումի տոնը։ Բերձորում, այսպես կոչվող, Շրջադարձը, որը խաչմերուկ է, եւ որտեղ ճանապարհներից արեւելյանը ձգվում է դեպի Ստեփանակերտ, արեւմտյանը՝ Գորիս, հյուսիսայինը՝ Քարվաճառ, հարավայինը՝ Միջնավան, հետագայում կոչեցինք Խաղաղության հրապարակ։ Այսօր այդ հրապարակում կանգուն է հայ զինվորին ու շինականին խորհրդանշող հուշարձանը։ Նույն հրապարակի հարեւանությամբ արցախյան գոյամարտում մարտիրոսված քաջորդիների հուշահամալիրն է։ 3 խոնարհված պատերին Քաշաթաղի շրջանում 1992-93 թթ. տեղի ունեցած մարտերում անմահացած 300-ից ավելի հերոսների անուններն են քանդակված։ Հուշահամալիր բարձրացող աստիճանների եզրային մասում խաչքարեր են կանգուն, որոնք նվիրված են տարբեր ջոկատների նահատակ մարտիկներին, այլ իրադարձությունների։ Հուշահամալիրի կենտրոնական մասում սպարապետ Վազգեն Սարգսյանին նվիրված հուշակոթողն է, Հատուկ գնդի նահատակ հերոսներին, Հայոց մեծ եղեռնի 100-ամյակին նվիրված խաչքարերը եւ այլ հուշաքարեր։ 1995-ից յուրաքանչյուր տարի այս հուշահամալիրում էին տեղի ունենում տոնական միջոցառումները, հատկապես՝ Մայիսյան եռատոնը՝ մայիսի 9-ին, եւ առավելապես Բերձորի ազատագրման օրը՝ մայիսի 18-ին։
2 տարի է՝ Բերձորի ազատագրման օրը նշված հուշահամալիրում դարձյալ նշվում է, բայց ոչ առաջվա շուքով։ Սակայն կարեւորը՝ նշվում է… Նախօրեին Բերձորի բնակիչները քաղաքապետ Նարեկ Ալեքսանյանի գլխավորությամբ կազմակերպել էին սանմաքրման աշխատանքներ հուշահամալիրում եւ նախապատրաստվել տոնական միջոցառմանը։ Մայիսի 18-ին Քաշաթաղի շրջվարչակազմի ղեկավար Մուշեղ Ալավերդյանի գլխավորությամբ բերձորցիներն այցելեցին հուշահամալիր եւ ծաղիկներ խոնարհեցին խոնարհված պատերի ու մնացած հուշակոթողների մոտ, 1 րոպե լռությամբ հարգեցին նահատակ հերոսների հիշատակը։ Ներկա էին նաեւ ԱՀ ԱԺ պատգամավորներ, հյուրեր։ Իրենց խոսքում ԱԺ պատգամավորներ Կարեն Հովհաննիսյանը, Արամայիս Աղաբեկյանը, Սեւակ Աղաջանյանը, Մուշեղ Ալավերդյանը եւ Նարեկ Ալեքսանյանը շնորհավորեցին ներկաներին Բերձորի ազատագրման եւ Միացումի 30-ամյակի առթիվ։ Հույս հայտնեցին, որ կգա օրը, եւ կրկին մարդաշատ կդառնա սիրելի Բերձոր քաղաքը, կգործեն դպրոցները։ Առաջվա նման դարձյալ բազում մանուկներ կգեղեցկացնեն տոնական օրը, դարձյալ կհնչեն նրանց երգն ու ասմունքը, ներկաներին կգերեն իրենց պարով։
Ծաղիկների խոնարհումից հետո եղավ այցելություն նաեւ Բերձորի Սուրբ Համբարձման եկեղեցի։ Ներկաները մոմեր վառեցին եկեղեցու կամարների տակ՝ ոգեկոչելով արցախյան բոլոր պատերազմներում նահատակված մեր հերոսների անմար հիշատակը։ Նույն օրը Աղավնո գյուղում կայացավ տոնական միջոցառում։ Եղավ նաեւ այցելություն գյուղի Սրբոց նահատակաց եկեղեցի, որի տարածքում նաեւ նահատակ քաջորդիներին նվիրված հուշաքարեր կան։ Աղավնոյի բնակիչները ծաղիկներ խոնարհեցին հերոսների հուշակոթողների մոտ, մոմեր վառեցին եկեղեցում, որտեղ հնչում էր Տերունական աղոթքը։
