«Հայաստանի Հանրապետություն» օրաթերթի «Դեմ առ դեմ» խորագրի շրջանակներում մեր հյուրն է «Բուկինիստ» գրախանութների ցանցի հիմնադիր- տնօրեն, հրատարակիչ Խաչիկ ՎԱՐԴԱՆՅԱՆԸ:
-Պարոն Վարդանյան, գրքասերը տեղյակ է «Բուկինիստի» երկարակեցությանը, գրախանութ, որը գործում է խորհրդային վաղ տարիներից: Այն այս տարի նշելու է իր 90-ամյակը: Ի՞նչ խորհուրդ ունի գրախանութի հոբելյանը Ձեզ համար:
-Ինձ համար, եւ ոչ միայն ինձ, սա անկրկնելի իրադարձություն է, որովհետեւ որքան ուզում եմ հիշել, մեր երկրի, ինչպես նաեւ Երեւանի մշակութային կյանքում սա եզակի իրողություն է. ես չեմ հիշում որեւէ այլ գրախանութ, որ գոյատեւած լինի ինը տասնամյակ անընդմեջ: Եղել են պատերազմներ՝ մեծ Հայրենականը, արցախյան պատերազմը, երկրաշարժ, մութ ու ցուրտ, զրկանքներով լի տարիներ, բայց գրախանութը չի փակվել ոչ մի անգամ: Ոչ միայն չի դադարել գործելուց, այլեւ կամաց-կամաց կերտել է, այսպես ասած, իր վարկանիշը, հզորացել է, մեծացել: Ես այս գրախանութում եմ 1983-ից՝ 39 տարի: Ի դեպ, միաժամանակ «Բուկինիստ» ՍՊԸ-ի 25-ամյակն է լրանում. 1997-ին խանութը սեփականաշնորհվեց: Սեփականաշնորհել ենք 74.5 քմ տարածք, հիմա այդ տարածքն ընդգրկում է շուրջ 350 քմ: Տարածվել ենք ներքնահարկերի՝ նկուղների հաշվին, իսկ հետնամասից հասել հարեւան շենքի պատին: Եվ մենք հիմա գրախանութների ցանց ենք:
-Իսկ ի՞նչ շրջանակներ է ընդգրկում գրախանութների ցանցը՝ միայն մայրաքաղա՞քն է, թե՞ նաեւ նրա սահմաններից դուրս:
-Մարզերում էլ բացեցինք՝ Դիլիջանում, Սեւանում, աշխատեցինք որոշակի ժամանակ, բայց դրանք չկարողացան արդարացնել՝ վնասով էին աշխատում: Եվ ստիպված եղանք փակել. երեւի ձեւաչափը ճիշտ չէինք ընտրել: Այդուհանդերձ, այսօր մենք համագործակցում ենք տարբեր մարզերի քաղաքների հետ: Օրինակ՝ «Բուկինիստի» ապրանքանիշով գրքեր կարող եք տեսնել Արմավիրում, Մասիսում, Գորիսում, Կապանում: Մենք պայմանագրեր ենք կնքել նրանց հետ, որոնց համապատասխան էլ գործակցում ենք: Ուրախությամբ նշենք, որ գրքի հանդեպ պահանջարկն էապես բարձրացել է հատկապես վերջին տարիներին, 2015-2016 թթ. սկսած միայն աճ ենք ունեցել:
-Մենք լավ ենք հիշում նախկին ժամանակները, երբ որոնվող գրքի վերջին հույսը «Բուկինիստն» էր: Գրախանութն այսօր շարունակում է այդ ավանդույթը: Իսկ այսօ՞ր ինչ գրականություն է գտնում գրքասերը Ձեզ մոտ:
-Նախ ասեմ՝ ինչ է նշանակում բուկինիստական գրականություն. դա օգտագործված գիրքն է, որը ինչ-որ մեկը ժամանակին գնել է, եւ հիմա այլեւ իրեն պետք չի, բերում հանձնում, գումար է ստանում, իսկ գիրքը՝ երկրորդ կյանք: Եվ այդ պահանջը միշտ կա: Հիմա՝ հետխորհրդային շրջանում, բուկինիստական գրքի վարկանիշը խիստ ընկավ: Այսինքն՝ մարդիկ գրքերին տրամադրելու ոչ ժամանակ, ոչ միջոց, ոչ էլ ցանկություն ունեին, որովհետեւ ամենաանհրաժեշտ բաները բացակայում էին, հացը հերթով էր… Մեր ժողովուրդն արժանապատվորեն դիմագրավեց այդ ամենին: Հետո՝ 2008-2009-ին, եթե հիշում եք, եղավ ժգնաժամ: Դա էլ հաղթահարեցինք: Այնուհետ սկսվեց աճի շրջանը, ինչպես արդեն քիչ առաջ նշեցի: Դա վերաբերում է նաեւ հրատարակիչներին, ինչով նաեւ մենք սկսեցինք զբաղվել: Բացառություն եղավ 2020 թվականը՝ պայմանավորված համավարակով: Զգալի կորուստներ ունեցանք, ինչպես մյուս բոլոր բնագավառները: Սակայն հաջորդ տարում կրկին աճ գրանցեցինք, իսկ այս տարի սպասվում է նվազագույնը 20 տոկոս աճ: Սրանք միայն թվեր չեն՝ ավելի շատ մարդիկ են սկսում կարդալ, գիրքն ավելի է մտնում մարդկանց կենցաղ: Եվ դա միայն գեղարվեստական գիրքը չի. մեր համոզմամբ՝ գիրքը գիտելիքներ ձեռք բերելու կարեւորագույն աղբյուրներից է: Գիրք ասելով հասկանում ենք իմացություն, տեղեկատվություն գիտության բոլոր բնագավառներից: Եվ այդ բոլոր հարստությունները կան մեր գրախանութներում, որոնցից ակտիվորեն օգտվում է հատկապես երիտասարդությունը: Ի դեպ, մենք հրաշալի սերունդ ունենք… Իսկ թե հատկապես ինչ գրականություն են նախընտրում, ասեմ. եւ գեղարվեստական, եւ գիտական, եւ մասնագիտական: Այդ բոլորով հարուստ է «Բուկինիստը»:
-Շատերին, թերեւս, հետաքրքրող հարց՝ էլեկտրոնային կոչված գիրքը, արդյոք, ազդե՞ց տպագիր գրքի մասսայականության վրա:
-Այսպես ասած՝ այդ դիլեման՝ էլեկտրոնայի՞ն, թե՞ թղթյա կրիչով գիրք, շատ վաղուցվա իրողություն է: Համակարգիչը մեզ հասավ 90-ականներից հետո, ինչը Արեւմուտքի համար նորություն չէր: Հիշու՞մ եք՝ իննսունականների վերջին ասում էին, թե 2000 թ. բոլոր համակարգիչները փչանալու են, դադարելու են գործելուց: Բայց եկավ ու անցավ այդ թվականը, իսկ համակարգիչները շարունակեցին ապրել: Ինչեւէ: Էլեկտրոնային գիրքը, ոչ միայն մեզ մոտ, այլ նաեւ արեւմտյան երկրներում, զիջում է թղթյա գրքին եւ շատ է զիջում, գուցե 10/90 հարաբերությամբ: Բայց կան բնագավառներ, որտեղ էլեկտրոնային գիրքն անփոխարինելի է: Օրինակ՝ բառարաններ, քարտեզներ, ուղեցույցներ: Ամեն դեպքում՝ տպագիր գիրքը եղել է, կա ու կմնա:
-Դուք նշեցիք հրատարակիչների մասին. ինչպիսի՞ն է Ձեր համագործակցությունը նրանց հետ:
-Հրաշալի: Աշխատում ենք բոլոր հրատարակիչների հետ: «Բուկինիստը» հավակնություններ չունի վերջինների հետ: Մենք ունենք լավ հրատարակչություններ՝ «Անտարես», «Զանգակ», «Էդիտ պրինտ»: Էլի կան մեծ, լայն ընդգրկումներով հրատարակչություններ, որոնք գործում են ակտիվորեն: Ինչու նշեցի այդ հրատարակչությունների անունները. որովհետեւ նրանց տեսականին շատ բազմազան է, եւ որ ոչ բոլոր գրքերի առումով են համոզված, որ դրանք կվաճառվեն, բայց հրատարակում են՝ վստահ լինելով դրանց անհրաժեշտությանը: Իսկ դա ռիսկ է, միջոցների ներդրում է, որը հետ չի գա, սակայն անում են: Փառք ու պատիվ նման մարդկանց: Իսկ մենք աշխատում ենք բոլոր հրատարակիչների հետ, որովհետեւ ամենամեծ գրավաճառացանցն ենք՝ ունենք 18 վաճառակետ միայն Երեւանում: Ունենք նաեւ առցանց գրախանութ, որին կարող են պատվիրել նաեւ դրսից, մեր մարզերից, տարբեր վայրերից: Ասեմ, որ ընդունում ենք բոլոր գրքերը՝ առանց խտրականության, բացառությամբ ահաբեկչություն, անբարոյականություն քարոզող գրքերի, որպիսիք հազվադեպ են պատահում, ասենք՝ տարին, երկու տարին մեկ անգամ: Դրանք չենք վերցնում:
-Դուք գրքաշխարհի մարդ եք, քաջատեղյակ հին ու նոր գրականությանը: Ուստի հարցնեմ՝ այսօր գրվու՞մ են այնպիսի գրքեր, որոնք կարող են դուրս գալ միջազգային ասպարեզ, դառնալ նաեւ օտարներինը:
-Նախ ասեմ, որ լավագույն գնահատողն ընթերցողն է: Իսկ մենք, իրոք, ունենք մանավանդ՝ երիտասարդ գրողներ, որոնց կարդալով՝ ափսոսում ես, որ հայերենով է գրում կամ հրատարակվում մեր փոքրիկ Հայաստանում: Եվ երբ համեմատում ես նախորդ օրը կարդացածդ տաղանդավոր օտար գրողի հետ, տեսնում ես, որ ոչնչով չի զիջում նրան: Պարզապես ափսոս, որ մենք քիչ ենք ու փոքր, եւ որ մեր գրականությունը դուրս հանելու հնարավորություններն են շատ քիչ: Մշակույթի նախարարությունն աջակցում է, որպեսզի մեր հեղինակները թարգմանվեն օտար լեզուներով, բայց դա նվազագույն քայլ է: Երեւի մենք եւս պիտի քայլեր ձեռնարկենք այդ ուղղությամբ…
-«Բուկինիստն» ունի ֆեյսբուքյան էջ. գործո՞ւմ է արդյոք…
-Այո, ունեինք, բայց անցյալ տարի «Ֆեյսբուքի» ղեկավարությունը փակեց այն:
-Ի՞նչ հիմնավորումով:
-Հերթական՝ «Պայթյուններ Թուրքիայում եւ ոչ միայն…». Կարո Վարդանյանի գիրքը, որի հայերեն մի քանի տպաքանակը վաճառվել էր, հետո թարգմանել էին անգլերեն: ԱՍԱԼԱ-ի տղաներն էին բերել այս տարբերակը, որը մեր ֆեյսբուքյան էջում դնելու հաջորդ օրը էջը փակեցին: Պատճառաբանել էին, որ տեռորիզմ ենք քարոզում: Ավելի շուտ՝ մենք այդպես ենթադրեցինք: Այդ ընթացքում նոր էջ բացեցինք, որը նախորդի բախտին արժանացավ: Մի քանի ամիս առաջ ունեցանք նորը, որը քիչ այցելուներ ունի: Իսկ նախկին՝ փակված էջը շուրջ 90 հազար այցելու ուներ: Ի դեպ, ասեմ, որ ֆեյսբուքը հրաշալի գործիք է գովազդի համար, բայց շատ հաճախ բամբասանքների, անգրագետ եզրակացությունների, հաճախ ոչ կոռեկտ արտահայտությունների դաշտի է վերածվում…
-Իսկ իրենց գրքերի վաճառքից դժգոհող հեղինակներ չեն լինո՞ւմ:
-Անշուշտ, լինում են՝ դժգոհում են գովազդից, որ իրենց գրքերը լավ չեն վաճառվում: Գիտեք երեւի, թե որքան հագեցած է մեր ցուցադրությունը, եւ որքան դժվար է բոլոր գրքերը շապկանց ցուցադրել: Բայց լավ գիրքը, ինչ դիրքով էլ դրված լինի, գտնում է իր ընթերցողին: Առավելապես դժգոհում են բանաստեղծություն գրողները եւ այդ մասին արտահայտվում ֆեսբուքյան էջերում:
-Նախկին ժամանակներում գրախանութների դռների առջեւ, հատկապես դասականների հատորներն ունենալու համար մարդիկ հերթի էին կանգնում, գիշերներ լուսացնում: Իսկ այսօր լինո՞ւմ է նման բան:
-Այո, ասվածն իրողություն է, լինում էր, որ պաշտոնատար մարդկանց կամ ոստիկանների էին ուղարկում՝ հերթերը հսկելու համար: Երկրաշարժից հետո հերթերը վերացան: Այնուհետեւ երկիրը փոխվեց, եղավ պատերազմ, շատ բան փոխվեց մարդկանց կյանքում: Կոպեկներով վաճառվող գիրքը, որն արդեն պետության միջոցներով չէր տպագրվում, կտրուկ թանկացավ. արդեն շուկայական հարաբերություններ էին: Ասացիք հերթերի մասին՝ հիշեմ. նման բան եղավ 2016-ին՝ «Բուկինիստ» գրախանութի առաջ. մենք իրականացրինք «Գրքի գիշեր» անվանումով նախաձեռնություն: Գրքերը վաճառում էինք 30 տոկոս զեղչով: Սկսեցինք երեկոյան ժամը վեցին եւ… մինչեւ գիշերվա 11:30-ը հերթ էր գրախանութի դիմաց: Մթնոլորտն հրաշալի էր՝ բարյացակամ, ժպտացող դեմքեր, ոչ հրմշտոց, ոչ իրարանցում: Բոլորը գոհ էին, որովհետեւ բոլորին էլ գիրք հասնելու էր: Իսկ դրսում՝ թեյախմություն, սուրճ: Եվ այդ բոլորը՝ անվճար: Հետո «Գրքի գիշերը» դարձրեցինք ավանդական: Այս տարի էլ է լինելու՝ նոյեմբերի 5-ին: Իհարկե, գովազդն անելու ենք հնարավոր բոլոր միջոցներով: Հիմա՝ համաճարակից հետո, այն կոչվելու է «Գրքի օր ու գիշեր»: Եվ քանի որ դեռ համաճարակը լիովին չի վերացել, եւ որպեսզի հերթեր չգոյանան, ժամը 10:00-ից մինչեւ 22:00-ն, այսինքն՝ 12 ժամ մեր գրախանութները գիրքը վաճառելու են նորից 30 տոկոս զեղչով: Եվ գիշերվա այս ժամից մինչեւ ժամը 10:00-ն վաճառքը կլինի առցանց. համացանցով կարող են պատվիրել եւ ստանալ իրենց ուզած գիրքը: Ի դեպ, այդ օրը միջոցառումների շարք էլ ունենք. ասենք՝ հրավիրելու ենք գրողների, ինչպես Աշոտ Աղաբաբյանին, այլ հեղինակների, ովքեր ինքնագրեր կթողնեն իրենց գրքերի վրա: Կլինեն գրքի քննարկումներ. քննարկվելու է Սերգո Համբարձումյանի մասին գիրքը՝ «Վերջին անգամ ենք ապրում» վերնագրով: Շատ հետաքրքիր գիրք է, մենք ենք հրատարակել: Հեղինակը նորից Աշոտ Աղաբաբյանն է: Քննարկմանը կմասնակցի Սերգոյի մոսկվաբնակ որդին: Նա մեզ ասել է, որ հոր մասին շատ պատմելիք ունի:
Մեր հերթական միջոցառումը կլինի դեկտեմբերի 12-ին. այդ օրը կնշենք «Բուկինիստի» 90-ամյակը: Այն տեղի կունենա «Արամ Խաչատրյան» մեծ համերգասրահում: Պատրաստվում ենք այդ միջոցառմանը, որը հագեցած կլինի նաեւ գեղարվեստական մասով: Նախատեսել ենք նաեւ մրցանակաբաշխություն՝ «Տարվա թարգմանական լավագույն գիրք», «Տարվա մանկական լավագույն գիրք», «Օտարագիր հայ հեղինակի լավագույն ստեղծագործություն», «Ամենաբարձր վարկանիշ ունեցող գիրք»: Հիմնվում ենք մեր՝ այդ գրքերի վաճառքի թվերի վրա, քանի որ դրանց 40-50 տոկոսը մենք ենք վաճառում: Սա նույնպես կդառնա ավանդական:
-Դե, ինչ, մեզ մնում է ողջունել «Բուկինիստի» հաջողությունները, կանխավ շնորհավորել գալիք հոբելյանը եւ մաղթել նոր ու անակնկալ հաջողություններ:
-Շնորհակալ եմ հրավերի, գրքի, մեր մշակույթի հանդեպ թերթի որդեգրած քաղաքականության համար: Նույն մաղթանքները՝ նաեւ ձեզ:
