Ով մեր ծառը…. մենք նրա անտառը… Ժողովրդական բառ ու բանի այս բազմանշանակ արտահայտությունն իր մեջ նաև սնափառության տարրեր ունի։ Բայց ներկայում ավելի հրատապ է ոչ թե դա, այլ այն, որ ինքներս ենք վտանգում ոչ միայն մեր ծառը, այլև մեր անտառը։ Տվյալ դեպքում խոսքը պետք է ընկալել անուղղակի իմաստով, թեպետ ուղիղ իմաստով էլ մի լավ վիճակում չենք։
Մեր հասարակությունը չի ուզում կրթվել, և սա ոչ թե դատավճիռ է, այլ ցավալի իրականություն։ Իբրև հետևանք՝ կարող է չորանալ մեր գոյության և ինքնության ծառը:
Եթե չկրթվելու կամա թե ակամա մղումը համախտանիշից վերածվի համավարակի, այդ դեպքում ոչ մի պատվաստանյութ էլ չի փրկելու։ Իսկ կրթվել չուզենալու համախտանիշի ի հայտ գալու վտանգ մեզանում, ցավոք, կա։ Մեկը մեղադրում է աշակերտին, երկրորդը՝ ուսուցչին, երրորդը՝ դասագրքերը, չորրորդը՝ պայուսակի քաշը, հինգերորդը՝ բարեփոխումները, վեցերորդը՝ ատեստավորումը, յոթերորդը՝ աշխատավարձը, ութերորդը՝ քաղաքական վիճակը, իններորդը՝ պատերազմն իր հետևանքներով, տասներորդը՝ աշխարհաքաղաքական իրադրությունը, տասնմեկերորդը…. Մեղքերի, մեղադրյալների, մեղադրողների, դատավորների, երդվյալ ատենակալների շարքը կարելի է անվերջ շարունակել։ Իսկ ամենավերջում էլ հարց տալ, թե՝ «Էն խեղճ Քենեդուն ընչի՞ սպանեցին…»:
Այս երկար շարքից երբեք որևէ մեկն իրեն չի մեղադրի սովորել, կրթվել չցանկանալու մեջ, ինչպես բոլոր կամ գրեթե բոլոր հարցերի պարագայում, երբ մեզ երբեք կամ գրեթե երբեք մեղավոր չենք համարում: Երևի Մարկ Տվենը մեր մասին էր ասում. «Քանի դեռ մեր բախտը բերում է, մենք դա վերագրում ենք մեր մտքին, իսկ մեր անհաջողությունների համար մեղադրում ենք աստվածներին»:
Կարծես մեր միջից վերացել է կրթված (խոսքն այս դեպքում կիրթ լինելու մասին չէ) լինելու ոչ միայն ցանկությունը, այլև տարրական ձգտումը, ինչպես նաև ամոթը կրթված չլինելու համար։ Խոսքը համատարած բուհ ընդունվելու մարմաջի մասին չէ, ոչ էլ որևէ մեկին վիրավորելու մարմաջ կա։ Բայց մենք, որ անհամեստորեն ասած՝ մշտապես մեզ համարել ենք կրթվածների մեջ ամենակրթվածը և մեզ պատկերել կրթության օվկիանոսում հմուտ լողորդի դերում, երբ ուրիշները դեռ ծառերի վրա էին, այսօր պատճառաբանություն ենք փնտրում, որ չկրթվենք։ Սա, ինչպես արդեն ասվեց, սպառնում է վերածվել համախտանիշի, որը հնարավոր չի լինի բուժել որևէ բարեփոխմամբ կամ ատեստացիայով ու վերապատրաստմամբ, որևէ դասագրքի՝ նորովի խմբագրումով կամ կրթության որակի բարելավմանն ուղղված որևէ ռազմավարությամբ ու մարտավարությամբ, եթե մենք ինքներս չենք ցանկանում կրթվել։ Չենք ցանկանում՝ որպես չսովորելու պատրվակ փնտրող աշակերտ և իր երեխայի չսովորելը որևէ հիմնավոր կամ ավելի շատ մտացածին պատճառաբանությամբ արդարացնող ծնող։ Չենք ցանկանում՝ որպես այս կամ այն պատճառով կամ պատճառաբանությամբ սովորեցնել չցանկացող ուսուցիչ և նրան հովանավորող անմիջական կամ միջնորդավորված վերադաս։ Չենք ցանկանում՝ որպես էքսպերիմենտների սիրահար կամ դպրոցի շենքի վերանորոգման վրա փող սարքող … Չենք ցանկանում, որովհետև մեր մեջ կարծես բթացել է կրթությունը որպես ազգային ինքնության և պետականության անվտանգության բաղադրիչ ընկալելու զգացողությունը։ Իսկ դա նշանակում է, որ ինքներս թուլացնում ենք, իսկ մի օր էլ՝ կկորցնենք մեր իմունիտետը փափուկ ուժի հանդեպ։ Մինչդեռ փափուկ ուժը ժամանակակից աշխարհում կոշտ կամ բիրտ ուժից պակաս տարածված, ազդեցիկ ու կիրառելի չէ։
Սիրում ենք կրկնել, թե՝ այն ժողովուրդը, որ չի ուզում մեռնել, երբեք չի մահանա: Իսկ ժողովուրդը, ի դեմս իր հասարակության, եթե չի ուզում կրթվել, առնվազն կարող է հայտնվել այն վիճակում, երբ անունը կա, ամանում չկա։ Մինչդեռ սիրում ենք հիշեցնել, որ անապատում գիրք ենք փրկել, անապատում այբուբեն սովորեցրել, անապատում եկեղեցի կառուցել։ Եթե մեր հոգին և միտքը վերածվեն անապատի, լրջագույն սպառնալիք կստեղծվի մեր գոյության համար։ Ու ոչ ոք չի գալու մեր մեջ եկեղեցի կառուցի, եթե ինքներս վերացնենք դրա համար անհրաժեշտ հոգևոր հիմքերը։ Այլապես մի օր էլ մի ուրիշ Ջիվանի մե՛ր մասին կերգի՝ «Անկիրթ ցեղերը թափառական կուգան ու կերթան»….
Գագիկ ԿԱՐԱՊԵՏՅԱՆ
