Մեկ շաբաթ անց Բերդաձոր հասանք նույն խմբով արդեն ուղղաթիռով եւ Նոր Հաճնի ջոկատի տղաների հետ։ Մոտ 5 ամիս մնացինք Բերդաձորում։ Մեր ջոկատով միացանք Բերդաձորի Ծաղկաձոր գյուղի տղաներին, ովքեր հիմնականում բնակվում էին Նոր Հաճնում եւ Աբովյանում, սակայն եկել էին հայրենի երկիրն ու իրենց ծնողներին, պապ ու տատերին պաշտպանելու։
Այն ժամանակ Ծաղկաձորը, Կանաչ Թալան Եղցահող համայնքի կազմում էին։ 3 գյուղերն ունեին գյուղխորհրդի գրասենյակ, որը ղեկավարում էր Արտուշ Զախարյանը, ով բնակվում էր Ծաղկաձորում, եւ ում տանը մենք սնվում էինք։ Մեզ հետ էին նաեւ Արտուշի որդիները՝ Ալյոշան ու Արթուրը, Իսախանյան եղբայրները՝ Սերժիկն ու Ռուդիկը, Շիրակ Չոբանյանը, Գագիկը։ Այդ ժամանակ Ծաղկաձորում փորձում էին կառուցել Նոր Հաճնում գործող ճշգրիտ քարերի գործարանի մասնաճյուղը։ Նշածս տղաներն աշխատում էին Նոր Հաճնի գործարանում եւ եկել էին իրենց գյուղում հիմնելու աշխատատեղ, որը այդպես էլ չիրականացավ։ Իհարկե, հիմնական նպատակը գյուղի պաշտպանությունն էր։ 1990 թ. հուլիս-նոյեմբեր ամիսներին բազում իրադարձություններ տեղի ունեցան Բերդաձորում։ Թշնամին մշտապես գիշերային հարձակումներ էր կատարում, ընթացքում տարան Եղցահողի կոլտնտեսության մոտ 300 կովերը։ Այս անգամ բավարարվել էին անասնապահներին ծեծելով միայն։ Շուշիի պարետը՝ խորհրդային բանակի մայոր, եկավ, խոստացավ՝ հետ կբերեն անասունները, սակայն դա հերթական սուտ խոստումն էր։ Ի պատասխան թուրքերի գողության՝ մենք էլ պահեցինք Կանաչ Թալա գյուղի թուրքերի այծերը (եթե չեմ սխալվում, 18-ն էին), որոնք մշտապես իջնում էին մեր գյուղի տարածք։ Ցանկացանք դրանք տալ գյուղերի բնակիչներին, սակայն ոչ ոք չուզեց իր տանը պահել այսպես ասած` «հարամ» ապրանք։ Ստիպված բաց թողեցինք այծերը, մի քանիսը միայն մորթեցինք շտաբների (յուրաքանչյուր գյուղում կար 1 շտաբ) համար։ Հաճախ էին Շուշիի ոստիկանության աշխատակիցները՝ խորհրդային զինվորների պաշտպանությամբ, գալիս Բերդաձոր, Ծաղկաձոր՝ համոզելու բնակչությանը, որ հանձնեն զենքերը, հեռացնեն ազատամարտիկներին եւ այլն։
Լաչին-Շուշի ճանապարհն անցնում էր Ծաղկաձորով՝ մեր շտաբի տակով։ Երբեմն պայթուցիչներ էին շպրտում թուրքերը՝ անցնելով մեր շտաբի մոտով։ Մենք հիմնականում գյուղի տարածքը հսկում էինք գիշերները, իսկ ցերեկները որոշ ժամանակ հանգստանում էինք մեր շտաբում, հետո մտնում մոտակա անտառ, որպեսզի չերեւանք թուրքերի ու խորհրդային զինվորականների աչքերին։ Մի քանի օր էլ աշխատեցինք. մոտ 3 կմ հեռու գտնվող աղբյուրի ջուրն առվակով հասցրեցինք գյուղ։ Այցելում էինք ենթաշրջանի մնացած գյուղեր, ծանոթացանք այլ ջոկատների տղաների հետ, ընկերացանք, հարազատացանք։ Այդ օրերին նաեւ հարսանիք եղավ Եղցահողում։ Ամբողջ Բերդաձորը մասնակից եղավ ուրախ տոնախմբությանը։ Ընթացքում եղավ նաեւ պահ, որ գյուղում սննդի պակաս զգացվեց, ՀԱԲ-ի կազմի մեր ջոկատի հրամանատար Իշխանն ուղղաթիռով սնունդ բերեց, մի քանի օր մնաց մեզ հետ։ Նոյեմբերի 14-ին հերթական անգամ Ծաղկաձոր եկան Շուշիի ոստիկաններն ու խորհրդային զինվորները։ Եկել էին հսկելու թուրք բանվորներին, ովքեր մեր գյուղից պետք է բնական գազ հասցնեին Կանաչ Թալա։ Գյուղի գազատար խողովակն անցնում էր մեր շտաբի պատի տակով, որտեղ էլ թուրքերը եռակցման աշխատանք էին կատարում։ Մտածեցինք, թե ընթացքում նաեւ անձնագրային ռեժիմի ստուգում կիրականացվի, բայց չեղավ։ Այդ օրը ուրբաթ էր, եւ վերջացել էր նաեւ մեր հերթապահության ժամկետը, եւ ես, Արթուրը, Ստեփանն ու Արսենը պետք է վերադառնայինք Երեւան։ Այդ ժամանակ յուրաքանչյուր ուրբաթ օր ավտոբուս էր աշխատում Ստեփանակերտից Բերդաձոր եւ հակառակ ուղղությամբ։ Ավտոբուսն ուղեկցում էին խորհրդային բանակի զինվորականները՝ դիմաց եւ հետեւից գնում էին մեքենաներ՝ զինվորներով լի կամ զրահամեքենաներ, իսկ ավտոբուսի մեջ նստում էին 3-4 ավտոմատավոր զինվորներ։ Այնուամենայնիվ՝ Լիսագորում, Զարիսլիում, Շուշիի մոտակայքում թուրքերը մշտապես քարկոծում էին վարորդ Վագիֆի «ՊԱԶ» ավտոբուսը, երբեմն՝ գնդակոծում, մեքենաներ քշում վրան եւ այլն։
Երբ շարժվեց մեր ավտոբուսը դեպի Ստեփանակերտ, հետեւից եկավ նաեւ ադրբեջանցի ոստիկանների «Վիլիսը»։ Մտածում էինք, որ հնարավոր է՝ Շուշիի տակ մեզ իջեցնեն, քանի որ տեսել էին, որ նստել ենք ավտոբուս։ Բարեբախտաբար, նման բան չեղավ։ Հասանք Ստեփանակերտ, գիշերեցինք Գագիկենց տանը։ Երեկոյան պետք է լուծեինք հացի խնդիրը։ Մի քանի ժամ պտտվեցինք հացի գործարանի պատերի տակ, մինչեւ հաջողվեց հաց ճարել։ Հաջորդ օրը պետք է Արսենին ու Ստեփանին ուղարկեինք Երեւան, իսկ ես ու Արթուրը որոշել էինք մի քանի օր մնալ, այցելել Գանձասար ու Ամարաս։ Ամռանը, երբ մեզ Ստեփանակերտի օդանավակայանում տարան պարետատուն, նաեւ գրանցեցին մեր անուն-ազգանունները, որ այլեւս Ստեփանակերտ չայցելենք. բռնվելու դեպքում կկալանավորվեինք։ Օդանավակայանում ենք. շատ ուղեւորներ կան, իսկ օդանավն ուշանում է։ Նյարդայնացած են մարդիկ, սպասում են… Հաջողվում է ձեռք բերել 2 տոմս, բայց միեւնույն է՝ օդանավ հասնելը խնդիր էր։ Օդանավակայանի մուտքի մոտ հսկող խորհրդային զինվորը, չգիտեմ ինչ պատճառով, ձեռքի սարքից արցունքաբեր գազ էր փչել դիմացի ժողովրդի վրա, որոնց մեջ էր նաեւ հղի երիտասարդ մի կին։ Ամուսինը զինվորի գլխից հանեց գլխարկը եւ դրանով սկսեց հարվածել։ Այդ պահին մեր ընկերներից Արսենը, ով դեռ 17 տարեկան էր, սակայն բավականին հաղթանդամ, մոտեցավ ու հարվածեց խորհրդային զինվորի կրծքին, որը հետ-հետ գնաց։ Մոտեցան այլ զինվորականներ, բայց, վախենալով երեւի բնակչության ցասումից, միայն հետ քաշեցին Արսենին ու կնոջ ամուսնուն։ Վերջապես մեր ընկերներին հաջողվեց մտնել օդանավակայան եւ նստել օդանավ, որի միայն թռիչքից հետո հետ գնացինք Ստեփանակերտ՝ վստահ, որ անփորձանք տեղ են հասնելու Արսենն ու Ստեփանը։ Երեկոյան ես ու Արթուրը Շահումյանի շրջան գնացող ավտոբուսով մեկնեցինք Գանձասար։ Ճանապարհին զրուցեցինք վարորդի հետ, ծանոթացանք։ Իմանալով մեր ով լինելը՝ վարորդը ճանապարհածախս չվերցրեց։
Խաչենագետի մոտակա խաչմերուկից ոտքով հասանք Վանք գյուղ։ Սոված էինք, ցանկացանք տարածքի սննդի կետերից մեկում հաց ուտել։ Ներս մտանք, 4-5 տղամարդ էին սեղանի շուրջ նստած։ Մեզ էլ հրավիրեցին՝ ասելով, որ այլ ուտելիք չկա։ Միասին ընթրեցինք, մի քանի բաժակ թթի օղի վայելեցինք, ծանոթացանք, երգեցինք։ Եղան նաեւ պարողներ։ Այդպիսի բարձր տրամադրությամբ բարձրացանք Գանձասարի վանք։ Արդեն մթնել էր, որ ծեծեցինք վանքի դարպասը, որը բացեց պահակը՝ նույնպես գինովցած։ Հետաքրքրվեց՝ ո՞վ ենք, ի՞նչ գործ ունենք գիշերով վանքում։ Ներկայացանք, սակայն պահակը չէր ուզում ներս թողնել։ Այդ օրերին վանքում երեւանցի շինարարներ էին աշխատում. սկսվել էին հիմնանորոգման աշխատանքները, մնում էին վանքում։ Շինարարների ղեկավար վարպետը, ով Ավան թաղամասից էր, նույնպես մոտեցավ եւ մեզ ներս հրավիրեց։ Ծանոթացանք, զրույցի ընթացքում տեղեկացանք, թե ինչ աշխատանքներ են կատարել։ Ընթրեցինք, թեյ ու գինի ըմպեցինք։ Այդ ամբողջ ընթացքում գրեթե հարբած պահակն անհանգիստ էր. մեզ լրտեսի կամ ահաբեկիչի տեղ էր դրել։ Անընդհատ հարցեր էր տալիս։ Ստիպված ցույց տվեցի անձնագիրս։ Շինարար-վարպետը ջղայնացավ պահակի վրա, եւ վերջինս գիշերվա կեսին որոշեց տուն գնալ։ Առավոտյան շրջեցինք վանքի տարածքում, լուսանկարեցի։
