Սառը վերաբերմունք… ջերմության նկատմամբ

Անցած ցուրտ ձմեռը ցույց տվեց Երեւան քաղաքի բնակելի եւ հասարակական շենքերի ջեռուցման բոլոր դժվարությունները եւ հետագայում կատարվելիք աշխատանքների անհրաժեշտությունը: Հարկ է նշել, որ հիմնականում շենքերի տաքացումը տեղի ունեցավ էլեկտրական սալիկների միջոցով, ինչի դեպքում մոտ չորս անգամ ավելի վառելիքաէներգետիկ ռեսուրսներ ծախսվեցին, իսկ արդյունքները, մեղմ ասած, գոհացուցիչ չէին:

Երեւանում կա ավելի քան 4835 բնակելի շենք: Քաղաքի կենտրոնացված ջերմամատակարարման համակարգերի ստեղծումն սկսվել է 1960-ական թթ.: Այն իր զարգացումն ապրեց բնակելի շենքերի զանգվածային շինարարության տարիներին` 1970-ից հետո: Այդ ժամանակ, համաձայն հանրապետության կառավարության հանձնարարության, «Հայգլխէներգո» վարչության պատվերով մշակվեց Երեւան քաղաքի ջերմամատակարարման զարգացման գլխավոր սխեման, որը հետագայում երկու անգամ ենթարկվեց վերանայման: Սխեմայի համաձայն` քաղաքի կենտրոնացված ջերմամատակարարումը հիմնականում պետք է իրականացվեր 12 շրջանային ջերմային կաթսայատներից եւ Երեւանի ՋԷԿ-ից: Այդ տարիներին հետեւողականորեն իրագործվում էր գլխավոր սխեմայով նախատեսված օբյեկտների շինարարությունը, եւ վերացված էին փոքր հզորության ու ցածր արդյունավետություն ունեցող կաթսայատները:

1986 թ. դրությամբ Երեւանում գործում էին 9-ը շրջանային կաթսայատներ, որոնց շահագործման պատճառով վերացվեցին 500 փոքր կաթսայատներ: Այդ տարիներին ջերմամատակարարման հարցերը հիմնականում կատարվում էր «Ջերմային տնտեսություն» ՊՓԲԸ-ի միջոցով, որն իր ենթակայության տակ ուներ 9 շրջանային կաթսայատներ, 235 կաթսայատուն, 223 կենտրոնական ջերմային հանգույց, 622.1 կմ ընդհանուր երկարության ջերմային ցանցեր, որից 97.7 կմ-ը` մայրուղային: Սկսած 1991-1992-ից` տնտեսության ընդհանուր ճգնաժամի եւ շուկայական հարաբերությունների անցման շրջանում վառելիքաէներգետիկ պաշարների մատակարարումների կտրուկ նվազման եւ սպառողների վճարունակության անկման պատճառով էապես կրճատվեցին ջերմամատակարարման ծավալները` կազմելով պահանջարկի մոտ 20 տոկոսը:

Երեւանում 1991-1992 թթ. ձմռան ամիսներին շենքերի ջեռուցումը եղել է մասնակի չափով, 1992-1993 թթ. ջեռուցում չի եղել: Սկսած 1993-1994-ից վերականգնվել է շենքերի ջեռուցումը: Այդ ձմռան ընթացքում ջեռուցվել է Երեւանի 640 շենք: Քաղաքի կենտրոնական մասում գտնվող բնակելի շենքերը չեն ջեռուցվել: Նախկինում դրանք ջեռուցում հիմնականում ստանում էին Չարենցի կաթսայատնից, որն այժմ անմխիթար վիճակում է: 2000-2001 թթ. ջեռուցման շրջանում Երեւանում շահագործվել են Ավան, Նորք 1,2, Հարավարեւմտյան, Դավիթաշեն, Տերյանի կաթսայատները: Ջեռուցում ստացել են քաղաքի մոտ 800 բնակելի շենքեր: Համեմատության համար նշենք, որ լավագույն տարիներին Երեւանում ջեռուցվել են 4310 շենքեր` 7.3 մլն քմ բնակելի մակերեսով: 2004-2005 թթ. ջեռուցման շրջանում հնարավոր է եղել ջեռուցել ընդամենը 20 շենք:

Նախորդ տարիներին Երեւանի ՋԷԿ-ի ջեռուցած շենքերը եւս (Էրեբունի եւ Շենգավիթ համայնքներում), վարձավճարների անբավարար հավաքման պատճառով, զրկվել են դրանցից: Քաղաքապետի որոշումներով` 2004 թ. ֆիզիկական եւ իրավաբանական անձանց վարձակալության տրամադրվեցին ջերմամատակարարման 25 օբյեկտ, որից 3-ը` ջերմամատակարարման ընդհանուր ծրագրով, մյուսները` քաղաքապետարան ներկայացված գործարար ծրագրերով: Գիտական ուսումնասիրությունները վկայում են, որ անհրաժեշտ է մշակել Երեւան քաղաքի ջերմամատակարարման համակարգերի զարգացման ծրագիր` հաշվի առնելով առկա հզորությունները:

Տեխնիկապես հնարավոր է եւ տնտեսապես շահավետ, եթե տեղադրվեն գազատուրբինային կայանքներ: Այս դեպքում հնարավոր է ստեղծել գազատուրբինային ջեռուցման ՋԷԿ, համատեղ ցիկլով արտադրել եւ ջերմային, եւ էլեկտրական էներգիա: Վառելիքի օգտագործման արդյունավետությունը կազմում է մոտ 75 տոկոս: Սակայն ոչ բոլոր կաթսայատները կարելի է վերափոխել այդպիսի ՋԷԿ-երի: Գազատուրբինային կայանքների շահագործումը հեշտ է, դժվարությունների հետ կապված չէ: Աշխարհում ներկայում շահագործվում են ավելի քան 13 հազարի հասնող էներգետիկական գազատուրբինային կայանքներ:

Ինչ պետք է անել

1. Առաջին հերթին անհրաժեշտ է մշակել գիտականորեն հիմնավորված Երեւան քաղաքի զարգացման էներգետիկական ծրագիր: Այնտեղ պետք է ներառել էլեկտրա-ջերմա եւ վառելիքամատակարարման այնպիսի սխեմաներ, ինչի իրականացման դեպքում կունենանք իրական արդյունք եւ վառելիքաէներգետիկ ռեսուրսների խնայողություն:

2. Անհրաժեշտ է մշակել համապատասխան օրենսդրական դաշտ, որը հնարավորություն կտա եւ բնակիչներին, եւ շահագործող կազմակերպություններին աչալուրջ լինել այս հարցերի նկատմամբ: Օրինակ` փակ դռների դեպքում սեփականատերը պարտավոր է հոգալ բնակելի տարածքի ջեռուցման համար, քանի որ շենքն ամբողջական չջեռուցելու դեպքում տարիների ընթացքում կունենանք բնակելի ֆոնդի քայքայում: Հետագայում ավելի շատ միջոցներ կպահանջվեն այն վերականգնելու համար: Այս հարցում կարեւոր նշանակություն ունի նաեւ զանգվածային լրատվամիջոցների դերը:

3. Ջերմության մեծ մասը կորչում է, քանի որ շենքերի մեծ մասը պատրաստ չէ ձմռան պայմաններին: Ջերմային կորուստները մեծ են: Այդ իսկ պատճառով ջեռուցման արդյունավետությունը փոքրանում է: Փաստորեն, ջերմային էլեկտրակայաններում վառելիքի այրման հետեւանքով ստանում ենք ջերմային էներգիա մեծ կորուստների գնով: Այնուհետեւ, հատկապես ձմռան ընթացքում, մեծ ծախսերի գնով ստացված էլեկտրական էներգիան բնակարաններում վեր է ածվում ջերմային էներգիայի: Թանկ է ստացվում: Հետեւաբար` պատրաստ չենք ձմռանը:

4. Ճիշտ կլինի նաեւ, որ Երեւան քաղաքն ունենա գլխավոր էներգետիկի հաստիք: Նրա լիազորությունների մեջ կմտնի խորհրդատվության իրականացումը:

5. Անհրաժեշտ է, որ յուրաքանչյուր շենք ունենա իր էներգետիկական անձնագիրը եւ այլն:

Իհարկե, վերը նշված առաջարկությունների իրականացումը կպահանջի կապիտալ հսկայական ներդրումներ: Բնական է, որ առաջիկա ժամանակահատվածում դրա իրականացումը բարդ խնդիր է: Թերեւս, ճիշտ կլիներ կազմել մշտական գործող մասնագիտական հանձնաժողով, որտեղ պարբերաբար կքննարկվեն ոլորտին առնչվող խնդիրները, եւ փուլ առ փուլ այն դարձնել իրականություն:

Ի դեպ, հաջորդ տարի լրանում է Հայաստանի էներգետիկայի 120-ամյակը:

Ստեփան ՊԱՊԻԿՅԱՆ

Հայկական էներգետիկական ակադեմիայի հիմնադիր նախագահ, Ռուսաստանի բնագիտության ակադեմիայի պրոֆեսոր