Գիտության բնագավառը հարթակներից մեկն է, որտեղ կարելի է ներկայացնել Արցախն ու հիմնավորել վերջինիս հայկականությունը։ Այդ նպատակին են ծառայում գիտակրթական հարթակները՝ հնարավորություն տալով ընդլայնել համագործակցությունն ու ապահովել գիտական արտադրանքի մրցունակությունը։ ԵՊՀ-ի կողմից հիմնադրված «Գիտական Արցախ» պարբերականն իր առաքելությունն է համարում հանուն Արցախի պայքարը գիտության ոլորտում։
Մայր բուհում երեկ տեղի ունեցավ «Արցախի երիտասարդ գիտնականների եւ մասնագետների միավորում» հասարակական կազմակերպության «Գիտական Արցախ» պարբերականի նոր՝ 2022 թ. 3-րդ (14-րդ) համարի քննարկումը, որը նվիրված էր Մայր Հայաստանին Արցախի վերամիավորման 33-ամյակին։ Հիշեցնենք, որ 1989 թ. դեկտեմբերի 1-ին, հիմնվելով ազգերի ինքնորոշման համամարդկային սկզբունքների վրա եւ արձագանքելով հայ ժողովրդի` բռնությամբ տարանջատված երկու հատվածների վերամիավորման օրինական ձգտմանը` Հայկական ԽՍՀ Գերագույն խորհուրդը եւ ԼՂԻՄ Ազգային խորհուրդը հռչակեցին ՀԽՍՀ եւ ԼՂԻՄ միավորումը։
«Հայաստանի Հանրապետություն» օրաթերթի հետ զրույցում «Գիտական Արցախ» պարբերականի գլխավոր խմբագիր, իրավաբանական գիտությունների թեկնածու, դոցենտ Ավետիք Հարությունյանը նշեց, որ գիտության հանրայնացման շնորհիվ ձգտում են ճանաչելի դարձնել Արցախը։ «Պատերազմից հետո մտածում էինք, թե արդյոք իմաստ ունի՞ շարունակել, սակայն ի վերջո գերակայեց այն գիտակցումը, որ սա էլ պայքարի մեր ուղղությունն է։ «Գիտական Արցախ»-ի աշխատանքը միտված է նրան, որ գիտականորեն հիմնավորվի, ապացուցվի Արցախի հայկականությունը, ինչու չէ, անդրադարձ լինի այն պատմական անցքերին, որոնք նախորդել են Արցախյան շարժման գործընթացներին»,- ասաց նա՝ նշելով, որ հետեւողականորեն պետք է նպաստել Արցախի իրական վերամիավորմանը մայր Հայաստանին։
«Գիտական Արցախ»-ի 14-րդ համարում տեղ են գտել Արցախին, ինչպես նաեւ Հայաստանի, չճանաչված պետությունների եւ տարածաշրջանային հիմնախնդիրներին նվիրված հոդվածներ։ Ամսագրի խմբագիրն ընդգծեց, որ ամենայն պատասխանատվությամբ են մոտենում գիտական հոդվածների արդիականությանը։ Համարում տպագրվել են 27 հեղինակներ, ոչոնցից 22-ը գիտական հոդվածի եւ 2-ը գրքի հեղինակ են, հեղինակներից երկուսը գիտությունների դոկտոր են, 5-ը՝ գիտությունների թեկնածու, 16-ը՝ ասպիրանտ կամ հայցորդ, ունեն երկու մասնագետ եւ գիտաշխատող։
Անկախության տարիներին Արցախի մայր Հայաստանին միավորման իրավական կողմը ստորադասվեց քաղաքական, աշխարհաքաղաքական բաղադրիչին։ Անդրադառնալով այն հարցին, թե հնարավո՞ր է, արդյոք, իրավական բաղադրիչը բերել առաջին պլան, զրուցակիցս ընդգծեց, որ այդ որոշումը մինչ օրս չի կորցրել իր ուժը, ավելի բարձր իրավաբանական ուժով օժտված փաստաթուղթ դրա ուժը կորցրած չի ճանաչել։ «Քանի որ 1989-ին վերամիավորումը չստացվեց գործնականում կիրառել, ուստի վերամիավորման հասնելու լավագույն ճանապարհը համարվեց այն, որ Լեռնային Ղարաբաղը ձեռք բերի անկախություն, որից հետո հանրաքվեի միջոցով՝ ժողովրդի կամարտահայտմամբ վերամիավորվի Հայաստանին»,- ասաց Հարությունյանը՝ մայր Հայաստանը եւ Արցախի հարաբերությունները նմանեցնելով ծնող-զավակ հարաբերություններին։
Այդ համատեքստում հիմնավոր չեն այն կարծիքները, թե ի սկզբանե Արցախյան շարժման հիմքում անկախություն ձեռք բերելու խնդիր է եղել դրված. եթե այդպես լիներ, ապա հանրահավաքների ժամանակ «Միացում»-ի փոխարեն կբարձրաձայնվեր անկախության պահանջը։ «Նպատակը միանշանակ միացումն էր, երկրորդ կարծիք չի կարող լինել։ Ինչպես ծնողն է հոգ տանում զավակի մասին, այնպես էլ՝ Հայաստանն էր հոգ տանում Արցախի մասին։ Ինչ տարբերություն, չէ՞ որ թե՛ այնտեղ, թե՛ այստեղ հայեր են ապրում։ Հայաստանի ժողովուրդը եւս պայքարել է Արցախի հետ վերամիավորման համար»,- շարունակեց նա։ Հարությունյանը նկատեց, որ ապօրինաբար գտնվելով Ադրբեջանի կազմում, Արցախում ապրող հայությունը մշտապես ենթարկվել է բռնաճնշումների ու խտրական վերաբերմունքի մի պետության կողմից, որը մինչեւ 1918 թ. գոյություն չի էլ ունեցել եւ ստեղծվել էր որոշ գերտերությունների շատերը սպասարկելու համար։ Այսօր եւս հայությունը գոյաբանական խնդրի առջեւ է կանգնած ոչ միայն Արցախում, այլեւ՝ Հայաստանում, քանի որ ինքնիշխան ճանաչված պետության տարածքի մի մասը բռնազավթված է Ադրբեջանի կողմից, սակայն մինչ օրս որեւէ քայլ չի արվում այդ ուղղությամբ։
Այդ իմաստով զրուցակիցս կարեւորեց Ֆրանսիայի Սենատի նոյեմբերի 30-ին ընդունած բանաձեւը, որով դատապարտվում է Ադրբեջանի ագրեսիան Հայաստանի նկատմամբ։ Չնայած որոշումը պարտադիր իրավական ուժ չունի, սակայն ըստ Հարությունյանի՝ քաղաքական առումով մեծ հնարավորություն է մեր հետագա քայլերը կազմակերպելու համար. «Ամեն դեպքում սա գերտերության՝ Մինսկի խմբի համանախագահ երկրներից մեկի օրենսդիր մարմնի ուղերձն է։ Անհրաժեշտության դեպքում դա կարող է նաեւ ընդունվել նախագահի մակարդակով։ Օրենսդիր մարմինն ապահովեց իրավական կողմը, մնում է՝ քաղաքական դաշտում եւս հարցը լուծում ստանա։ Դա էլ կախված է Ադրբեջանի պահվածքից։ Եթե հատի թույլատրելիության սահմանները, միգուցե կգնա այդ քայլին, բայց դա արդեն թողնենք քաղաքագետների վերլուծությանը։ Ամեն դեպքում, ծանրակշիռ քայլ է, որ բանաձեւն ընդունվեց 256 կողմ եւ 0 դեմ ձայնով»։
