Արցախյան առաջին եւ 44-օրյա պատերազմի ժամանակ «Մեծն Տիգրան» աշխարհազորային գնդի զոհված եւ անհետ կորած մարտիկների ոգեկոչման արարողության վերածվեց Հայոց ամենասրբավայրում՝ Եռաբլուրում, գնդի կազմավորման 32-ամյա տարեդարձին նվիրված միջոցառումը։
1988 թ. կեսերից, հատկապես՝ մայիս-հունիսյան ուսանողական նստացույցից հետո, երբ այն վերածվեց համազգային պոռթկման, կազմավորվեցին աշխարհազորային մարտական ջոկատներ, որոնք էլ հետագայում միավորվեցին տարբեր զորամիավորումներում, դարձան վաշտեր ու գնդեր, հետագայում նաեւ՝ Հայոց վերակազմավորվող բանակի հիմքը։ Նման զորամիավորումներից է «Մեծն Տիգրան» աշխարհազորային գունդը, որն սկզբում կազմավորվել է մոտ 10 ջոկատից, այնուհետեւ ավելացել է ջոկատների ու մարտիկների թիվը, երբ 1990 թ. փետրվարի 15-ին ռազմական խորհուրդն ընդունեց հռչակագիր։ Այդ ժամանակ, բացի խորհրդից, գունդն ուներ նաեւ շտաբ, դրոշ, զինանշան։ Մինչ հռչակագիր ընդունելը, հաշվի առնելով խորհրդային կենտրոնական իշխանությունների ճնշող դերակատարությունը, գործել է «Մեծն Տիգրանը», բայց որպես Գիտության եւ մշակույթի ասոցիացիա՝ Լեւոն Մայսուրյանի գլխավորությամբ։ Հետագայում այդ ղեկավարումը փոխանցվել է Սմբատ Այվազյանին։
Եվ հռչակագրի ընդունումից 32 տարի անց Եռաբլուրի Սուրբ Վարդանանց եկեղեցու հարակից տարածքում էին հավաքվել գնդի առաջին ու նորօրյա մարտիկները, նրանց հարազատներ, նահատակ քաջորդիների ծնողներ, մտերիմներ։ Հնչեց ՀՀ օրհներգը, եղավ լռության րոպե։ Ներկաներին ողջունեց եւ օրվա խորհրդի մասին արտահայտվեց գնդի շտաբի պետ, գնդապետ Մանվել Սերոբյանը։ Կարեւորեց «Մեծն Տիգրանի» դերը մեր նորօրյա պատմության մեջ, հատկապես՝ արցախյան պատերազմներում։ Աշխարհազորային այս գունդը 1989-1994 թթ. ակտիվ մասնակցել է Արարատի, Վայքի, Նոյեմբերյանի, Իջեւանի, Գորիսի, Սիսիանի, Կապանի, Մեղրիի, Ճամբարակի, Վարդենիսի շատ բնակավայրերի ու տարածքների պաշտպանական մարտերին։ Արցախում նույնպես լայն է գնդի պաշտպանական ու ազատագրական մարտական գործողությունների աշխարհագրությունը. Շահումյանի շրջանի Էրքեջ, Մանաշիդ, Գյուլիստան, Մարտակերտի Կիչան, Սրխավենդ, Հաթերք, Ջայնաթաղ, Հոռաթաղ, Սարսանգի ջրամբար, Մաղավուզ, Զագլիկ, Մոխրաթաղ, Հակոբ Կամարի, Աղդամ, Քաշաթաղի շրջան, Ասկերան, Մարտունի, Բերդաձոր եւ այլն։
Երիտասարդներից Ջուլիետա Գրիգորյանն ընթերցեց գնդի հռչակագիրը, որտեղ մասնավորապես նշված է. ««Մեծն Տիգրան» գնդի եւ նրա գործունեության համար կազմված հռչակագիր-ծրագիրը ծնունդ է 1988 թվականի փետրվարից սկսված Արցախյան շարժման եւ այդ տարիներին ձեւավորված ազգային-ազատագրական պայքարի»։ Բացի պատերազմական գործողություններից, «Մեծն Տիգրանը» մեծ աշխատանք է կատարել նաեւ խաղաղ տարիներին՝ մշտապես մնալով հայոց բանակին թիկունք ու հայ ժողովրդի պաշտպան: Այդ տարիներին, այսօր էլ գունդն զբաղված է երիտասարդների, ինչպես նաեւ ավագների մարզումներով։ Եկեղեցու մոտակա հարթակում հնչեցին նաեւ գնդից բոլոր պատերազմներում նահատակված 40 քաջորդիների եւ առաջին պատերազմում 3 անհետ կորածների անունները։ 30 ազատամարտիկ նահատակվել են 1990-94 թթ. մարտերի ժամանակ։ Նրանց շարքում է 1991 թ. դեկտեմբերի 9-ին Էրքեջում մարտիրոսված՝ գնդի առաջին շտաբի պետ Տիգրան Սարգսյանը, ով հետմահու պարգեւատրվել է ՀՀ 1-ին աստիճանի «Մարտական խաչ» շքանշանով։ Սարգիս Խալաֆյանը հերոսաբար զոհվել է 2016 թ. ապրիլի 5-ին։
«Մեծն Տիգրան» գնդի ռազմական խորհրդի նախագահ Խաչիկ Գալստյանն իր ելույթում շնորհավորեց ներկաներին օրվա առթիվ, խոնարհումի խոսք ասաց հերոսածին մայրերին, փառք տվեց արցախյան պատերազմներում եւ խաղաղ տարիներին նահատակված հայորդիներին։ Հավելեց, որ դեռեւս 1989 թ. նոյեմբերին գնդի ռազմական խորհուրդն արդեն սահմանել էր եւ հաստատել ազատամարտիկի պարտականությունները եւ կարգապահական նորմերը։ Այդ ժամանակ գնդի կազմում ստեղծվել են «Զինագործների խումբը»՝ Ժորա Սարգսյանի գլխավորությամբ, «Դնեպր» հրետանային խմբավորումը (հրամանատար՝ Դնեպրիկ Բաղդասարյան) եւ հետախուզական դասակը (հրամանատար՝ Արկադի Սահակյան)։ Անդրադարձավ 4 հոգանոց հետախուզական խմբի հերոսական ներթափանցմանը Շահումյանի շրջան։ 1991 թ. կապը շրջանի հետ կտրված է եղել, եւ Մարտին, Գեղամ, Ռաֆո, Ամիր հետախույզները Վարդենիսով կարողացել են կապի սարքավորումներ հասցնել Շահումյան։ Տեղեկացրեց նաեւ, որ գնդից մոտ 30 հոգի հետագայում համալրել են հայոց բանակի սպայական շարքերը՝ ավագ լեյտենանտից մինչեւ գնդապետի կոչումներով։ Սկզբնական շրջանում գնդի առաջին շտաբի պետ Տիգրան Սարգսյանի հրավերով ազատամարտիկների հետ մարզումներ են անցկացրել խորհրդային բանակի սպաներ՝ գնդապետներ Լեռնիկ Ղազարյանը, Յուրա Մկրտչյանը, հրետանին ղեկավարել է փոխգնդապետ Դնեպրիկ Բաղդասարյանը (մահացել է 2009 թ., թաղված է Եռաբլուրում)։ Շահումյանում հրետանու կառավարումն իրականացրել է գնդապետ Վալերա Նազարովը՝ Չոռնի պալկովնիկը։
Խ. Գալստյանը հպարտությամբ նշեց, որ այս 32 տարիներին «Մեծն Տիգրան» գնդի բոլոր ազատամարտիկները, հրամանատարները պահել են հռչակագրի կանոնները։ Հուզմունքով խոսեց նահատակ մարտական ընկերների մասին։ 44-օրյա պատերազմի ընթացքում՝ 2020 թ. հոկտեմբերին, Արցախի Տոնաշեն գյուղի մոտ հերոսաբար նահատակվեցին գնդի 9 մարտիկներ, նրանց թվում՝ Մենուա Հովհաննիսյանը, ով Արցախի նախագահի հրամանագրով հետմահու արժանացել է «Արցախի հերոս» բարձրագույն կոչման։ Ելույթներից հետո գնդի երիտասարդները հանդես եկան Սասնո պարերի կատարումներով։ Այնուհետեւ «Մեծն Տիգրանի» դրոշակակիրների ուղեկցությամբ ներկաները ծաղիկներ խոնարհեցին Եռաբլուրում ննջող 26 նահատակների շիրիմներին, ովքեր եղել են «Մեծն Տիգրան» գնդի անդամներ, ինչպես նաեւ՝ Անհետ կորած հերոսների հուշակոթողին, զորավար Անդրանիկի, սպարապետ Վազգեն Սարգսյանի, Մոնթեի, Սմբատ Այվազյանի շիրիմներին։
Օրվա վերջում արարողության մասնակիցները հավաքվեցին «Մեծն Տիգրան» գնդի շտաբում, հիշեցին մարտական ընկերներին, ովքեր մարտիրոսվեցին ռազմի ճամփաներին, եւ մոտ 45 ազատամարտիկների, ովքեր կնքեցին իրենց մահկանացուն խաղաղ տարիներին։ 2020 թ. հոկտեմբերի 19-ին Տոնաշենում նահատակված հերոսներ Տիգրան Ավագյանի եւ Դավիթ Սարուխանյանի մայրերը նույնպես ներկա էին։ Միակ զավակներին կորցրած հերոսածին մայրերի համար դժվար է, բայց սփոփանք է ու հպարտություն՝ հայրենիքի համար ընկան տղերքը։ Շտաբի մի անկյունում նահատակված եւ խաղաղ տարիներին վախճանված ազատամարտիկների լուսանկարներն են։ Գնդի շտաբի պետ, գնդապետ Մ. Սերոբյանը նշեց՝ տղերքը միշտ մեզ հետ են։ Ինչ վերաբերում է ՀՀ 1-ին աստիճանի «Մարտական խաչ» շքանշանակիր, գնդի առաջին հրամանատարներից Արմենակ Արմենակյանին, ով գնդակահարվեց ՀՀ ԱԺ շենքում 1999 թ. հոկտեմբերի 27-ին, ապա նա հավերժ կմնա «Մեծն Տիգրանի» շտաբի պետ։
