«Դիզակ Արտ» կենտրոնում բացվել է թշնամու տիրապետության տակ մնացած տարածքներում Հայոց պատմամշակութային հուշարձանների մասին պատմող «Ադրբեջանը՝ քաղաքակրթության թշնամի» խորագիրը կրող ցուցահանդեսը: Այն կազմակերպել են Արցախի ԿԳՄՍ նախարարության «Պատմական միջավայրի պահպանության պետական ծառայություն» ՊՈԱԿ-ը եւ Երեւանում գործող «Դիզակ Արտ» մշակութային երիտասարդական կենտրոնը (հիմնադիրներ՝ Հադրութի շրջվարչակազմի մշակույթի բաժնի վարիչ Երազիկ Ավանեսյան, «Պատմական միջավայրի պահպանության պետական ծառայություն» ՊՈԱԿ-ի Հադրութի շրջանային ծառայության պետ Գայանե Բուդաղյան եւ «Դիզակ» թերթի գլխավոր խմբագիր Լիանա Պետրոսյան)։
Լուսանկարներում ներկայացված են Արցախի Հադրութի, Շուշիի, Քաշաթաղի, Քարվաճառի շրջաններում գտնվող առավել կարեւոր պատմական հուշարձանները՝ վանքեր, եկեղեցիներ, մատուռներ, ամրոցներ, կամուրջներ, որոնք այժմ թշնամու վերահսկողության տակ են, եւ վտանգված է դրանց գոյությունը։ Ցուցադրված են նաեւ լուսանկարներ Քարինտակից, Թալիշից, Շուշիից, որոնք արդեն քանդվել են պատերազմի ավարտից անմիջապես հետո։ Լուսանկարների հեղինակները՝ երջանկահիշատակ Սամվել Կարապետյանը, Լեռնիկ Հովհաննիսյանը, Լեւոն Մկրտչյանը, տողերիս հեղինակը, Սլավա Սարգսյանը, Համլետ Պետրոսյանը, Գագիկ Սարգսյանը, Սասուն Դանիելյանը, Գայանե Բուդաղյանը եւ այլք, մոտ 2 տասնամյակ ու ավելի շրջել են տարածքում, լուսանկարել ու փաստել մեր պապերի թողած ավելի քան երկհազարամյա ժառանգության մասին։ Եվ այսօր մի արհեստական պետություն, որը կազմավորվել է 100 տարի առաջ խորհրդա-թուրքական իշխանությունների կողմից, իրեն հռչակում է այս ամենի տերը։ ԱՀ ԿԳՄՍՆ «Պատմական միջավայրի պահպանության պետական ծառայություն» ՊՈԱԿ-ի տնօրեն Արմինե Հայրապետյանը ներկայացրեց լուսանկարները, տեղեկացրեց, թե որտեղ են դրանք գտնվում։ Հադրութի շրջվարչակազմի մշակույթի եւ երիտասարդության հարցերի բաժնի վարիչ, «Դիզակ Արտ» կենտրոնի համահիմնադիր Երազիկ Հայրիյանը ողջունեց ներկաներին, անդրադարձավ ցուցահանդեսի կարեւորությանը։
ՀՀ-ում Արցախի մշտական ներկայացուցիչ Սերգեյ Ղազարյանը շնորհակալություն հայտնեց կազմակերպիչներին՝ կարեւորելով միջոցառման դերը։ Անդրադարձավ մեր ազգային-ազատագրական շարժման 34-ամյա ուղուն՝ տեղեկացնելով, որ ցուցահանդեսին ներկա են նաեւ այդ շարժման ակտիվիստներ։ Կարեւորեց նաեւ այն փաստը, որ ցուցահանդեսի բացմանը ներկա էր Հայաստանում ԵՄ պատվիրակության ղեկավար, դեսպան Անդրեա Վիկտորինը։ Խոսելով արդեն ավերված հուշարձանների, այժմ գերության մեջ մնացած եւ դրանց անհայտ ճակատագրերի մասին՝ նշեց, որ 21-րդ դարում իրականացվում է նաեւ մշակութային ցեղասպանություն։ Առավել վտանգավոր համարեց այն, որ թշնամին բռնագրավված տարածքներում վերացնելով հայոց հազարամյա ժառանգությունը, կփորձի վերացնել նաեւ Արցախի հայկական լինելը։ Հույս հայտնեց՝ նման միջոցառումները կլինեն շարունակական, մինչեւ որ Ադրբեջանը համապատասխան կառույցների կողմից կրի իրավական պատասխանատվություն։
Արցախյան շարժման առաջամարտիկ Մանվել Սարգսյանը նույնպես շեշտեց՝ 34 տարի առաջ մեր ժողովուրդը ոտքի ելավ նաեւ այս հուշարձանների փրկության համար։ Անդրադարձավ շարժման ակունքներին՝ նշելով, որ գորբաչովյան «վերակառուցումը» ոտքի կանգնելու հնարավորություն տվեց։ Հնագետ Համլետ Պետրոսյանը, ով Տիգրանակերտը եւ այլ հուշարձաններ պեղեց, իր խոսքում նշեց՝ այժմ հայտնվել ենք բարդ ու վտանգավոր իրավիճակում։ Հայրենիքի կորուստը հոգեկան մեծ վնաս է հասցրել մեր ժողովրդին, սակայն պետք չէ տրվել վշտին, պարապ նստել, պայքարել է պետք, եւ ցանկացած նման միջոցառում պայքար է։ Նշեց՝ թերահավատ է միջազգային կազմակերպությունների ձեռնարկած միջոցառումների հարցում, ուստի բոլորս պետք է պատրաստ լինենք դրա դեմն առնելու եւ տեր մնանք մեր երկրին։ Հավելեց նաեւ, որ այժմ թիմով աշխատում են այս ասպարեզում։ Հորդորեց՝ չհրաժարվենք մեր ունեցվածքից, ինչը ժառանգել են մեր պապերը, աշխատենք համախմբված։
Որպես լուսանկարների հեղինակ եւ Արցախյան շարժման մասնակից, իմ խոսքում անդրադարձա ցուցահանդեսի կարեւորությանը, նշեցի, որ հայ հանրությանը պետք է տեղեկացնենք՝ թշնամու կողմից բռնագրավված բոլոր տարածքները հայոց երկիր են, ինչի վկաները հենց այս հուշարձաններն են։ Ելույթներից հետո «Դիզակ Արտ» կենտրոնի երաժիշտներ Գայանե Արզումանյանի եւ Անի Ստեփանյանի կատարմամբ հնչած երաժշտության ներքո ներկաները ծանոթացան ցուցադրությանը։ Ցուցահանդեսի բացմանը ներկա էր նաեւ պատմաբան, Քաշաթաղի շրջանի հիմնադիր ղեկավար Ալեքսան Հակոբյանը, ով նույնպես մեծ ավանդ ունի նշված հուշարձանների հանրահռչակման գործում։
