Հավաքական անվտանգության պայմանագրի կազմակերպության Խորհրդարանական վեհաժողովը նախատեսում է ստեղծել ՀԱՊԿ ԽՎ գործընկեր պետությունների ինստիտուտ, որի անդամները կստանան խորհրդակցական ձայնի իրավունք, կկարողանան մասնակցել փաստաթղթերի պատրաստմանը եւ կոլեկտիվ որոշումների մշակմանը: Այդ մասին հայտարարել էր ՀԱՊԿ ԽՎ նախագահ, Պետդումայի խոսնակ Վյաչեսլավ Վոլոդինը՝ հուլիսի 1-ին Դուշանբեում կայացած կազմակերպության խորհրդի նիստում:
Ակնկալվում է, որ նոր կարգավիճակի ի հայտ գալը կնպաստի վեհաժողովի արդյունավետության բարձրացմանը եւ կդյուրացնի «միջազգային հարթակներում հավաքական օրակարգի խթանումն ու պաշտպանումը»։ «Ավելին, մի շարք պետություններ շահագրգռված են համագործակցել ՀԱՊԿ ԽՎ շրջանակներում: Այս առումով դիտորդի եւ գործընկերոջ կարգավիճակի շնորհումը ՀԱՊԿ-ում լրացուցիչ հնարավորություններ է ընձեռում միջխորհրդարանական փոխգործակցության խթանման համար այն երկրների եւ միջազգային կազմակերպությունների հետ, որոնք կիսում են մեր սկզբունքները աշխատանքում»,- «ՏԱՍՍ»-ի տեղեկացմամբ մեկնաբանել է Վոլոդինը։ ՌԴ Պետդումայի ԱՊՀ գծով կոմիտեի ղեկավար Լեոնիդ Կալաշնիկովը նիստից հետո լրագրողների հետ զրույցում ընդգծել է, որ նոր ձեւաչափով հետաքրքրվում են շատ երկրներ, սակայն նշել է միայն երկուսին՝ Ադրբեջանին եւ Պակիստանին։ Կալաշնիկովի խոսքով՝ «չնայած այդ մասին խոսելը ընդունված չէ», սակայն հայտնի է, որ օրինակ՝ «Պակիստանը վաղուց էր ցանկանում դիտորդ լինել, հիմա կարող է նաեւ գործընկեր լինել»։
Հայաստանը կազմակերպության հիմնադիր պետություն է եւ ունի վետոյի իրավունք։ Հասկանալի է, որ մինչ այժմ Ադրբեջանի եւ Պակիստանի մուտքը կազմակեպություն տեղի չէր ունենում հենց այն պատճառով, որ ունեն ընդգծված հակահայկական քաղաքականություն, եւ Հայաստանը կիրառում էր վետոյի իր իրավունքը։ Հիշեցնենք, որ Հայաստանը դեռեւս 2016-ին արգելափակել էր Իսլամաբադի փորձը՝ դառնալու ՀԱՊԿ կազմակերպության դիտորդ։ Մի քանի անգամ Իսլամաբադը դիմել է նաեւ ԵԱՏՄ ղեկավարությանը՝ ազատ տնտեսական գոտի ձեւավորելու մասին համաձայնագիր ստորագրելու առաջարկությամբ, սակայն ԵԱՏՄ-ի հետ Պակիստանի տնտեսական երկխոսությունը սահմանափակվում էր Հայաստանի բացասական դիրքորոշմամբ։ Սա մեր արձագանքն էր Պակիստանի թշնամական վերաբերմունքին։
Հիմքեր չկային կարծելու, որ Ադրբեջանից հնարավոր կլինի ինչ-որ զիջումներ ստանալ՝ կառույցում այս կամ այն կարգավիճակով ներգրավելու միջոցով։ Մյուս կողմից այն հանգամանքը, որ այսօր խոսվում է Ադրբեջանին եւ Պակիստանին այդ ինտեգրացիոն գործընթացում ընդգրկելու մասին, նշանակում է, որ նախնական քննարկումներում այնուամենայնիվ ձեռք են բերվել որոշակի պայմանավորվածություններ։ Նշենք, որ հուլիսի 7-ին Մոսկվա կատարած այցի շրջանակներում ՀՀ վարչապետի պաշտոնակատար Նիկոլ Փաշինյանը հանդիպել էր ՌԴ նախագահ Վլադիմիր Պուտինի հետ։ Թեեւ հանդիպման առանցքային թեման եղել է Արցախի հիմնահարցը, սակայն Կրեմլի մամուլի ծառայության տարածած հաղորդագրության համաձայն՝ քննարկվելու էին նաեւ եվրասիական տարածքում ինտեգրացիոն միավորումների շրջանակներում փոխգործակցության զարգացման հեռանկարները:
Նկատենք, որ ադրբեջանական լրատվական դաշտում արդեն արձագանքներ կան, որտեղ հերքում են իրենց հետաքրքրությունը ՀԱՊԿ ԽՎ գործընկեր պետություն դառնալու հարցում՝ որպես հիմնավորում բերելով այն, որ կառույցը չի կարողանում լուծել իր անդամների խնդիրները, եւ իրենք նման միջավայրում անելիք չունեն։ Ինչպես նաեւ շեշտում են, թե Ադրբեջանը «լավ հարաբերություններ» ունի կառույցի անդամ երկրների հետ, եւ կարիք չկա գտնվել այն կառույցում, որտեղ Հայաստանն է։ Սրանք իհարկե առաջին ուղերձներն են, որոնք ցույց են տալիս, որ Ադրբեջանը եւ նրա հասարակությունը դեռեւս պատրաստ չեն հայտնվել կառուցողական եւ համագործակցային դաշտում, որքան էլ այդ մասին խոսեն իշխանությունները։ «Հաղթանակի» էյֆորիան այնքան մեծ է, որ հեռուն նայելու կարողությունը կուրացրել է թե իշխանություններին, թե հասարակական-քաղաքական շրջանակներին։
Գործընկեր պետությունների ինստիտուտի ներդրման համատեքստում Ադրբեջանի եւ Պակիստանի մուտքը պետք է ստիպի Հայաստանին վերագնահատելու իրավիճակը։ Անհրաժեշտ է հասկանալ, թե ինչպես ենք հարաբերվելու կառույցում երկու թշնամական պետությունների հայտնվելու դեպքում։ Ի՞նչ կարող է ստանալ Հայաստանը դրա դիմաց եւ ինչ կկորցնի, չէ՞ որ մինչ հիմա մենք ունեցել ենք որոշիչ ձայնի՝ վետոյի իրավունք, իսկ այսօր տեղի են ունենում գործընթացներ, որոնք կարծես թե մեր ազդեցության ոլորտում չեն։ Սա, իհարկե, առաջին հայացքից. եթե ամեն դեպքում, հնարավոր լինի, կառույցի նպատակներից եւ սկզբունքներից ելնելով, Ադրբեջանին եւ Պակիստանին բերել առավել կառուցողական դաշտ, կարելի է դրական արդյունք համարել։
