Ադրբեջանը չի պատրաստվում բավարարվել արցախյան երկրորդ պատերազմի արդյունքում եւ դրանից հետո հայկական տարածքների բռնազավթմամբ, այլ նպատակ ունի Թուրքիայի աջակցությամբ վտանգել հայկական պետականության գոյությունը։ Այդ մասին մեկ անգամ չէ, որ ահազանգում են հայաստանյան վերլուծաբաններն ու փորձագետները, մինչդեռ անպատժելիության մթնոլորտը հնարավորություն է տալիս թուրք-ադրբեջանական տանդեմին ավելի բացահայտ խոսել այդ մասին ամենատարբեր մակարդակներում՝ իշխանականից մինչեւ քաղաքական ու փորձագիտական շրջանակներ։
Մասնավորապես՝ նախօրեին, «Pars today»-ի տեղեկացմամբ, «Osmanqızı TV»-ին տված հարցազրույցում ամերիկաբնակ ադրբեջանցի քաղաքագետ Արեֆ Յունեսը նշել է, որ չնայած Իլհամ Ալիեւը հայտարարում է, թե «Հայաստանի պարտության պատճառով պատերազմն ավարտվել է, սակայն մեծ է հավանականությունը, որ 2024 կամ 2025 թ. կբռնկվի արցախյան երրորդ պատերազմը»: Ինքնըստինքյան հասկանալի է, որ նման հաշվարկը քաղաքագետը կապում է Արցախում ռուս խաղաղապահ ուժերի առաքելության ավարտի հետ։ Իսկ մինչ այդ ադրբեջանական կողմը հետեւողականորեն քայլեր է իրականացնում իր առավելապաշտական ծրագիրը կենսագործելու համար։ Այդ քայլերն ունեն ինչպես քարոզչական-դիվանագիտական, այնպես էլ՝ ռազմական բաղադրիչ։ Առաջինի մասով՝ հակահայկական քարոզչություն է իրականացվում թե ներքին, թե արտաքին լսարանի ուղղությամբ, ստեղծվում է «ագրեսոր հայի» կերպար, կեղծվում է պատմությունը եւ այլն։ Իսկ երկրորդի մասով՝ շարունակաբար մեծացնում է սպառազինությունը եւ մասնակցում հնարավոր տարածաշրջանային ու միջազգային բոլոր զորավարժություններին։
Ալիեւի՝ Հայաստանին առաջարկած «Խաղաղության պայմանագիրը» նշանակում է հրաժարում Արցախի հիմնախնդրի հայանպաստ եւ արդարացի լուծումից, քանի որ պահանջում է ճանաչել Ադրբեջանի «տարածքային ամբողջականությունը»։ Սա, իհարկե, Ադրբեջանի՝ իր առավելապաշտական ծրագրին հասնելու ընդամենն առաջին փուլն է, քանզի այդ արհեստածին պետությունն իր «պատմական» հողերն է համարում ոչ միայն Արցախը, այլեւ ՀՀ գրեթե բոլոր տարածքները՝ Սյունիքը, Վարդենիսը, անգամ Երեւանը։ Հասկանալի է, որ պատմականության քողի տակ Թուրքիան եւ Ադրբեջանը փորձում են լեգիտիմացնել հայկական մնացյալ հողերի բռնազավթումը եւ այդ տարածքով, մասնավորապես Սյունիքով, դեպի Կենտրոնական եւ Միջին Ասիա դուրս գալը։ Այսինքն՝ թուրք-ադրբեջանական ծրագրերն ունեն հստակ աշխարհաքաղաքական, տնտեսական շահեր, տարանցիկ ուղիների նկատմամբ ազդեցության մեծացման հետաքրքրվածություն։
Թուրքական մոտեցումների խտացումն են Ադրբեջանում Թուրքիայի նախկին դեսպան Հուլուսի Քըլըջի բավականին ցինիկ հայտարարությունները։ Օրեր առաջ Իգդիրում մասնակցելով Արցախին նվիրված միջազգային համաժողովին՝ թուրք դիվանագետը հայերին է դիմել հետեւյալ խոսքերով. «Աղքատ տան քաղաքացի լինելու փոխարեն եղեք հարուստ Ադրբեջանի քաղաքացի: Վաղ թե ուշ կլինի։ Մեր նախագահներ Իլհամ Ալիեւը եւ Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանը ձեռք են մեկնել Հայաստանին՝ այդ խնդիրները լուծելու համար: Մենք ասում ենք՝ եթե այդ ձեռքը ուժեղ է, թեկուզ համբուրիր: Որովհետեւ այդ ձեռքում հաց կա, հա՛յ, գինն իմացիր: Այսօր Հայաստանն ունի անցյալ, իսկ Ադրբեջանը՝ ապագա»: Ասել է, թե թուրք դիվանագետը հայերիս քայլերն ու ձգտումները պայմանավորում է միայն ստամոքսի եւ հարմարավետության հետ՝ փորձելով սնել միայն պատեհապաշտությունն ու «որտեղ հաց, այնտեղ՝ կաց» տրամաբանությունը։ Սակայն նա մոռանում է, որ, ինչպես Նժդեհը կասեր. «…երբ ցեղն է գործում, գարահիսարցի մի հյուսն դառնում է Անդրանիկ, եւ սեբաստացի մի շինական՝ Մուրադ»։
Այդպես են գործում ազգի ինքնապաշտպանական բնազդը, ազգային արժանապատվությունն ու ինքնասիրությունը։ Եթե մի կողմ դնենք զգացմունքային բաղադրիչը, ապա թուրք-ադրբեջանական նկրտումները սանձելու համար առաջին հերթին Հայաստանը կարող է եւ պետք է պատասխանատվության առջեւ կանգնեցնի այս երկու պետություններին՝ գործած ռազմական հանցագործությունների համար։ Դրա համար առկա են մի շարք միջազգային իրավական մեխանիզմներ, ինչը կունենա ոչ միայն իրավական, այլեւ քաղաքական մեծ նշանակություն Թուրքիայի եւ Ադրբեջանի վրա ճնշումներ գործադրելու համար։
Այն, ինչ տեղի ունեցավ Արցախի բնակչության նկատմամբ, մարդկության դեմ հանցագործություն է, եւ, հաշվի առնելով այն տրամադրություններն ու մտայնությունները, որոնք առկա են երկու երկրների իշխանական ու հանրային շրջանակներում, չի բացառվում, որ փորձ արվի կրկնել այն։ Իսկ իրավական գործընթացներին նախապատրաստվելու համար հարկավոր է պարբերաբար արձանագրել ռասսայական խտրականության առկայությունը ինչպես իրավական, այնպես էլ քաղաքական եւ հասարակական տիրույթներում։
