Ըստ Արցախի գյուղատնտեսության եւ էկոնոմիկայի նախարարության պաշտոնական տվյալների, թշնամու սանձազերծած 44-օրյա պատերազմի պատճառով հանրապետությունում հինգ անգամ կրճատվել են այգետարածքները: Թշնամու վերահսկողության տակ են անցել ավելի քան 7 հազար հեկտար խաղողի եւ պտղատու այգիներ: Մի զգալի մասն էլ, հայտնվելով հրետակոծությունների «գոտում», ավերվել, դուրս է եկել շարքից: Կորուստները հատկապես նշանակալի են բերքատու խաղողայգիներում: Պատահական չէ, որ հարյուրավոր սեփականատերեր զրկվել են իրենց եկամտի գլխավոր աղբյուրից:
Մեկ ամիս առաջ, երբ խաղողագործները ձեռնամուխ էին եղել սեղանի սորտերի բերքահավաքին, արդեն նշմարվում էր, որ նախորդ տարվա ցուցանիշները չեն գերազանցվելու: Արդեն երկրորդ շաբաթն է, ինչ հանրապետության շրջաններում շարունակվում են մասսայական խաղողաքաղն ու գինեհումքի մթերումը: Փոխնախարար Վասիլի Ավետիսյանի խոսքերով՝ հեկտարից միջին հաշվով 80 ցենտներ խաղող է ստացվում: Հատկանշական է, որ մշակված շուրջ 1000 հեկտար այգիներից 824-ը բաժին է ընկնում Մարտունու, իսկ մնացածը՝ Մարտակերտի եւ Ասկերանի շրջաններին, ինչը բացատրվում է անցյալ տարի ծավալված ռազմագործողությունների իրավիճակով:
Չնայած կրած վնասներին, Խրամորթ համայնքից Արեն Խաչատրյանը չի վհատվում եւ մտադիր է տարեցտարի ընդլայնել նորատունկ այգիները, մանավանդ որ պետությունն աջակցում է շահառուներին եւ փոխհատուցելու է մինչեւ 10 հեկտարի վրա հիմնադրված այգու տնկիների արժեքը: Առաջին պտղատու այգին, որ 3 հեկտարի էր հասնում, նա ժառանգել է փորձառու գյուղատնտես հորից: Սկզբնական շրջանում օգնել է նրան, հոր խորհրդով ինքն էլ գյուղատնտեսական կրթություն է ստացել, ամուր կապվել հողին ու զբաղվելով այգեգործությամբ եւ հողագործությամբ՝ հանրապետությունում ճանաչված մենատնտեսի համբավ ստացել: Մինչեւ արցախյան երրորդ պատերազմը նա շուրջ 90 հեկտար խաղողի եւ պտղատու այգիների, տարբեր մշակաբույսերի (հացահատիկ, կտավատ, արեւածաղիկ եւ այլն) ցանքատարածքների սեփականատեր էր: Սակայն ռազմագործողությունների հետեւանքով 80 հեկտարը «մնաց» հակառակորդի վերահսկողության տակ, եւ այսօր ընդամենը 8 հեկտար այգի ունի մշակված:
Խաղողի առատ ողկույզներից կքել են վազերը, իսկ հարեւանությամբ՝ նռան, սերկեւիլի եւ թզի, արքայանարինջի ու մյուս պտղատուների բերքն է հասունանում: Գոհ է պետության աջակցությունից: Երաշտի պատճառով՝ սակավաջուր այգիները «խեղճացել» էին, եւ թվում էր, թե հնարավոր չի լինի խուսափել կորուստներից: Մինչդեռ գյուղի եւ գյուղատնտեսության աջակցության հիմնադրամի միջամտությամբ «արտեզյան ջրհորներն արագ գործի գցվեցին, ու հասունացող բերքը փրկվեց»:
Այժմ մթերվում է աճեցված խաղողը: Ըստ որակի եւ սորտերի՝ «փոքր գործարաններից կիլոգրամը գնվում է 250-300 դրամի սահմաններում, իսկ գինեգործական խոշոր ձեռնարկություններում կիլոգրամը մթերվում է 140 դրամով: Ի դեպ, ուշագրավ է այն հանգամանքը, որ «Օհանյան բրենդի կոմպանիի» ընկերությունը ոչ թե միայն հումք է գնում ուրիշներից, այլ նաեւ սեփական այգիների բերքն է հավաքում ու մշակում: Տնօրեն Հասմիկ Գեւորգյանի խոսքերով, լաբորատոր հետազոտության արդյունքում որակավորվում է խաղողը, եւ «ընտիր սորտերն առանձնացվում են սպիտակ գինու եւ կոնյակի արտադրության համար»:
