Թեհրանը շեշտը դնում է Երեւանի հետ համագործակցության վրա

Հարավային Կովկասում հասունանում է հերթական ռազմական հակամարտությունը: Իրանի հյուսիսում մեկնարկել են Իրանի բանակի մասշտաբային զորավարժությունները, որոնց մասնակցելու նպատակով Ադրբեջանի հետ սահմանին են մոտեցվել տասնյակ հազարավոր զինվորականներ եւ մեծ քանակությամբ ռազմական տեխնիկա: Թեհրանում Ադրբեջանին ու Թուրքիային մեղադրում են տարածաշրջանում իրավիճակի ապակայունացման եւ միասնական «պանթյուրքական ճակատ» ստեղծելու փորձի մեջ: Իրանական զորքերն արգելափակել են Ադրբեջանի Նախիջեւանի մարզի տրանսպորտային հաղորդակցությունը, ինչպես նաեւ սահմանամերձ շրջաններում ՀՕՊ համակարգեր են տեղադրել՝ անօդաչուների դեմ պայքարելու համար:

Իսկ ի՞նչն է դարձել էսկալացիայի պատճառը:

Ըստ որոշ տեղեկությունների՝ Թեհրանը տեղեկացել է Ադրբեջանի եւ Թուրքիայի զինված ուժերի մոտալուտ համատեղ ռազմական գործողության մասին: Հարձակման թիրախը պետք է լիներ հայկական Սյունիքի մարզը: Ռազմավարական նշանակություն ունեցող այս տարածաշրջանն Ադրբեջանի հիմնական տարածքը բաժանում է Նախիջեւանի շրջանից: Ենթադրաբար թուրք-ադրբեջանական զորքերը կարող էին գրոհել երկու կողմից՝ քանակապես զգալիորեն զիջող հայկական զորքերին հաղթելու եւ Նախիջեւանն Ադրբեջանի հիմնական տարածքին միացնելու նպատակով: Նպատակը պարզ է, քանի որ այդ դեպքում Թուրքիան եւ Ադրբեջանը կկարողանան իրականացնել Բաքու-Անկարա-Ստամբուլ ցամաքային միջանցք ստեղծելու իրենց վաղեմի երազանքը, որը հետագայում կարող է Չինաստանից Կասպից ծովով դեպի Եվրոպա գլոբալ առեւտրային ճանապարհի մաս դառնալ:

Իրանի համար իրադարձությունների զարգացման նման սցենարը կնշանակի միակ ցամաքային ճանապարհի կորուստ, որի միջոցով կապ է պահպանվում եվրոպական երկրների հետ (Հայաստանի տարածքով եւ Վրաստանի Փոթի ու Բաթումի նավահանգիստներով):

Մյուս կողմից՝ «Սյունիքի միջանցքի» գրավումն Իրանին սպառնում է երկրի հյուսիսում առկա լուրջ խնդիրներով: Թեհրանը մտավախություն ունի, որ թուրքական իշխանությունները ծրագրում են զենք կիրառել Իրանի Արեւելյան Ադրբեջան նահանգում, որտեղ բնակվում են էթնիկ թուրքեր: Թեհրանը չափազանց լուրջ է ընդունել միասնական «պանթյուրքական ճակատ» ստեղծելու սպառնալիքը՝ դատապարտելով իր հյուսիսային հարեւանների ագրեսիվ նախագծերը:

«Իրանն անընդունելի է համարում մեր տարածաշրջանի երկրների պետական սահմանների փոփոխությունը: Բոլոր ճանաչված սահմանները պետք է հարգվեն: Մեկ երկրի հնարավոր թուլությունն իր սահմանների պաշտպանության հարցում չի նշանակում, որ մեկ այլ երկիր իրավունք ունի խախտել այն: Իրանը դա չի թույլատրի»,- ասել է Իրանի ցամաքային զորքերի հրամանատար, բրիգադի գեներալ Կիոմարս Հեյդարին:

Նրա խոսքերով՝ ԻՊ գրոհայիններն ապօրինաբար գործում են Ադրբեջանի տարածքում՝ ահաբեկչական հարձակումներ ծրագրելով Իրանի տարածքում: Իրանի բանակի հրամանատարությունը մեղադրել է Ադրբեջանին նաեւ Իսրայելի հետախուզությանը տարածք տրամադրելու մեջ՝ շեշտելով, որ նման ռազմական համագործակցությունը «կարող է սպառնալիք դառնալ Ադրբեջանի գոյության համար»:

Այն բանից հետո, երբ Իրանը միակողմանի կերպով դուրս եկավ Իրանի հետ նրա միջուկային ծրագրի ռազմական բաղադրիչի սահմանափակման վերաբերյալ միջազգային համաձայնագրից, Թեհրանը հետեւողականորեն սկսեց ավելացնել ուրանի հարստացման ծավալները: Փորձագետների կարծիքով՝ Իրանի միջուկային գիտնականներն արդեն շուտով կարող են ատոմային ռումբեր ստեղծել: Մի կողմից՝ իրանական ատոմային ռումբի ստեղծումը որոշ իմաստով շահավետ է նաեւ Ռուսաստանի համար, որն ավանդաբար Հարավային Կովկասը համարում է իր ազդեցության գոտին: ԱՄՆ-ն կստանա հերթական իմիջային «ապտակը», իսկ նրա դաշնակից Իսրայելն ստիպված կլինի չափավորել ագրեսիվ քաղաքականությունն իր հարեւանների նկատմամբ: Ամերիկացիներն ու իսրայելցիները ստիպված կլինեն մեծ ներդրումներ կատարել տարածաշրջանում հակահրթիռային պաշտպանության շերտ կառուցելու գործում: Միջուկային զինանոցի ձեռքբերումն Իրանին կպաշտպանի ԱՄՆ-ի եւ Իսրայելի հարձակումների մշտական սպառնալիքից եւ թույլ կտա անկախ քաղաքականություն վարել: Դա նշանակում է մեկ այլ իսկապես մեծ ինքնիշխան պետության առաջացում եւ միաբեւեռ աշխարհի վերջնական փլուզում:

Մյուս կողմից՝ եթե Թեհրանը միջուկային զենք ունենա, դրան անմիջապես կձգտի նաեւ Անկարան: Այդ նախագծում Թուրքիայի գործընկերոջ դերում կարող է հանդես գալ Պակիստանը, իսկ նման սցենարը չափազանց անցանկալի է նաեւ Ռուսաստանի Դաշնության ազգային շահերի համար:

Մեծ է հավանականությունը, որ Իսրայելը կամ նույնիսկ Ամերիկայի Միացյալ Նահանգները կարող են օգտագործել Ադրբեջանի տարածքը՝ Իրանի միջուկային օբյեկտների վրա օդային ահաբեկչական գրոհներ ձեռնարկելու համար: Այստեղ արժե վերհիշել ադրբեջանական իշխանամետ «Azeri Times»-ի տողերը. «Նրանք, ովքեր անհանգստանում են Ադրբեջանի վրա Իրանի հնարավոր հարձակման պատճառով, պետք է իմանան, որ Ադրբեջանի դեմ ցանկացած հարձակում ունի տարածաշրջանային ու գլոբալ գերտերությունների ներգրավման իրական ներուժ… Նման սցենարը կյանքում գրոհելու եզակի հնարավորություն կլիներ գլոբալ գերտերությունների համար»:

Ոչ ավել եւ ոչ էլ պակաս: Պարզվում է՝ Բաքուն արդեն փորձում է Թեհրանին վախեցնել ինչ-որ «գլոբալ գերտերությամբ»: Իսկ տարածաշրջանայինը, ինչպես երեւում է, Թուրքիան է՝ ՆԱՏՕ-ում ԱՄՆ-ի դաշնակիցը: Ստացվում է՝ Ադրբեջանը վերջնականապես ընտրություն է կատարել հօգուտ Հյուսիսատլանտյան դաշինքի եւ այլեւս չի կարող չեզոք տերություն համարվել: Մտածելու բան ունի նաեւ Ռուսաստանը, որին թվում է, թե կարող է Ադրբեջանին պահել իր ազդեցության դաշտում…

Մեկ անգամ չենք պատմել այն սպառնալիքների մասին, որոնք Ռուսաստանի համար ստեղծում է պանթուրանական ինտեգրացիոն նախագիծը, որն ակտիվորեն առաջ է մղում Անկարան Հարավային Կովկասում եւ Միջին Ասիայում: Վերջին ոչ հաճելի եւ չափազանց անհանգստացնող տեղեկությունն այն է, որ Թուրքմենստանը անսպասելիորեն որոշեց հրաժարվել չեզոքության քաղաքականությունից եւ միանալ Թյուրքական խորհրդին՝ Թուրքիայի հովանու տակ: Աշխաբադը ընտրություն է կատարել ոչ թե ՀԱՊԿ-ի օգտին, այլ դեմքով շրջվել է դեպի Արեւմուտք: «Սուլթան» Էրդողանի ձեռքի տակ շուտով կհայտնվեն Կասպից ծովի երկու ափերը:

Շատ կարեւոր նրբություններից մեկն այն է, որ «Միջինասիական ՆԱՏՕ»-ն հավասարապես սպառնալիք է ոչ միայն հյուսիսային Ռուսաստանի, այլեւ նրանից հարավ գտնվող Իրանի համար: Իսլամական Հանրապետության բնակչության մոտ 1/3-ը «էթնիկ» ադրբեջանցիներ են: Եթե «Մեծ Թուրանը» կայանա, ապա անջատողականությունն Իրանի հյուսիսային շրջաններում միայն ժամանակի հարց կլինի: Այնպես է ստացվել, որ Մոսկվան ու Թեհրանը հայտնվել են նույն նավակում, եւ վերջինս սկսել է կանխամտածված գործել: Զորքերը կենտրոնացնելով Ադրբեջանի հետ սահմանին՝ Իրանը կարող է դրանք մտցնել Հայաստանի Սյունիքի մարզի տարածք՝ Նախիջեւանն ու Թուրքիան կտրված պահելով Ադրբեջանի հիմնական տարածքից: Այդ կերպ Թեհրանը կարող է զրոյացնել ղարաբաղյան վերջին պատերազմում Բաքվի ու Անկարայի դաշինքի հաջողությունների արդյունքները: Քանի որ ռազմավարական երկու դաշնակիցների միջեւ սահմանային միջանցք չկա, ապա թուրքերը ելք չեն ունենա Կասպից ծով, այնտեղ չի լինի ոչ մի թուրքական ռազմածովային բազա եւ այլն:

Այս համատեքստում Իսլամական Հանրապետությունը, պաշտպանելով իր ազգային հետաքրքրությունները, օբյեկտիվորեն դառնում է Ռուսաստանի դաշնակիցը: Եվ Մոսկվան, եւ Թեհրանը հավասարապես հետաքրքրված են, որ պաշարեն Անկարան: Իրանից Իրաքի միջոցով դեպի Սիրիա երկաթգծի շինարարությունն ու գործարկումը շահավետ կլինեն Ռուսաստանի համար, քանի որ Մոսկվան Սիրիայի Արաբական Հանրապետությունում իր զորքերին մատակարարման այլընտրանքային ուղի կունենա՝ շրջանցելով թուրքական նեղուցները: Ստացվում է, որ այս փուլում ռուսական հետաքրքրությունները տարածաշրջանում առավելագույնս համընկնում են իրանական շահերի հետ:

«Իրանն ավանդաբար լավ հարաբերություններ է պահպանել Ադրբեջանի հետ,- «Մոսկովսկի Կոմսոմոլեցին» ասել է ռազմական փորձագետ Ալեքսանդր Միխայլովսկին՝ ընդգծելով, որ զորավարժությունների անցկացման փաստն ինքնին խոսում է տարածաշրջանում ուժերի հավասարակշռության լուրջ փոփոխությունների մասին:- Նույնիսկ աջակցել է ղարաբաղյան առաջին պատերազմի ժամանակ: Հիմա Ադրբեջանը բաց տեքստով հանդես է գալիս Թուրքիայի կողմում: Այնպես որ, հիմա Թեհրանը շեշտը դնում է Երեւանի հետ համագործակցության վրա: Այլ տարբերակ չունի, քանի դեռ պահպանվում է ստատուս քվոն: Բայց եթե Թուրքիան որոշ սահմանագծեր հատի, իրանցիները կարող են մշտական հիմունքներով Հայաստանում տեղակայել իրենց զորքերը: Կարծում եմ՝ թուրքերն առայժմ հրաժարվել են Սյունիքը գրավելու մտքից: Եթե հիշում եք, երբ Ալիեւն առաջին անգամ գնաց Ղարաբաղ, իրանցիները նկարեցին նրան դիպուկահար հրացանի օպտիկական նշանացույցով: Ակնարկն առավել քան ակնհայտ էր: Այնպես որ, հիմա «քայլ ձախ, քայլ աջ», եւ Բաքուն կարող է հայտնվել լայնածավալ պատերազմի շեմին չափազանց մարտունակ եւ ուժեղ մրցակցի հետ: Նրանք հաստատ չեն գնա դրան: Այնպես որ, առայժմ պանթուրանական միասնական պետության ստեղծման գաղափարը ժամանակավորապես հետաձգվում է»: