Մի քանի օրից լրանում է արցախյան երկրորդ պատերազմի ավարտի մեկ տարին, որի հետեւանքով Ադրբեջանը բռնազավթել է Արցախի Հանրապետության տարածքի 70 տոկոսը, ինչպես նաեւ առայսօր չի իրականացվել նոյեմբերի 9-ի եռակողմ հայտարարությամբ նախատեսված՝ բոլոր հայ ռազմագերիների ազատ արձակումն ու վերադարձը։ Մտահոգիչ է, որ մինչ օրս արցախյան հակամարտությամբ զբաղվող ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահները չեն այցելել Արցախ՝ տեղում ծանոթանալու հետպատերազմյան իրավիճակին։ Հասկանալի է, որ նման այց կազմակերպելու հարցում խոչընդոտներ է ստեղծում Բաքուն, սակայն դրանք պետք է եւ կարելի է հաղթահարել նախեւառաջ հանուն Արցախում ապրող մարդկանց։
Մինսկի խմբի ձեւաչափով խնդրի կարգավորման կարեւորության մասին թվիթերյան միկրոբլոգում գրել է ԱՄՆ կոնգրեսական, հայկական հարցերով հանձնախմբի համանախագահ Ֆրենք Փալոունը։ Նա Արցախի Հանրապետության պետնախարար Արտակ Բեգլարյանի հետ առցանց հանդիպումից հետո գրառում է արել՝ մասնավորապես նշելով, որ «քննարկել են Արցախին մարդասիրական օգնության հրատապ անհրաժեշտությունը», ինչպես նաեւ հավելել, որ ԱՄՆ-ը պետք է առաջ մղի Մինսկի գործընթացը՝ «Արցախը հայկական պահող կարգավորման հասնելու համար»։ Չափազանց կարեւոր է այն արձանագրումը, որ ներկայումս առաջնային եւ առանցքային խնդիրներից է հակամարտության այնպիսի կարգավորման հասնելը, որը կնպաստի Արցախը հետագայում եւս հայկական պահելուն։ Դրա առաջին գրավականը հայ ազգաբնակչության ներկայությունն է իր պատմական հայրենիքում։ Այդ համատեքստում պետք է ընդունել նաեւ Արցախին մարդասիրական օգնություն տրամադրելու հրատապությունը, քանի որ Ադրբեջանը ջանք չի խնայում պատերազմի սպառնալիքի եւ մայր Հայաստանի հետ կենսական կապը վտանգելու ճանապարհով հասնել Արցախի հայաթափմանը։
Ի դեպ, երեկ ՀՀ վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը հանդիպել է Արցախի Հանրապետության նախագահ Արայիկ Հարությունյանի հետ, որի ընթացքում եւս կարեւորվել է ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահության շրջանակում բանակցային լիարժեք գործընթացի վերականգնումը։ Ընդգծվել է նաեւ հայտնի սկզբունքների, այդ թվում՝ ազգերի ինքնորոշման իրավունքի հիման վրա Արցախի հակամարտության կարգավորման անհրաժեշտությունը։ Արայիկ Հարությունյանը, իր հերթին, նշել է, որ «Արցախի քաղաքական լուծման ճանապարհից չեն շեղվել, Արցախի ինքնորոշման իրավունքը՝ որպես գլխավոր քաղաքական լուծման ուղղություն, պահպանվում է, միջազգային խաղացողները, այդ թվում՝ ԵԱՀԿ Մինսկի խումբը շարունակում են որպես միջնորդ լինել, եւ օրակարգում ղարաբաղյան խնդրի լուծման առումով հիմքում դրված է նաեւ ազգերի ինքնորոշման իրավունքը»:
Արցախի Հանրապետության տարածքների բռնազավթման անմիջական հետեւանքներից է այն, որ այսօր վտանգված են Հայաստանի Հանրապետության Սյունիքի եւ Գեղարքունիքի մարզերի սահմանամերձ դարձած բնակավայրերի բնակչության իրավունքները։ ՀՀ ՄԻՊ-ի աշխատակազմը պատրաստել է արտահերթ զեկույց, որում բացառապես փաստերով հիմնավորել է սահմանամերձ բնակավայրերում Ադրբեջանի հանցավոր արարքները եւ ցույց տվել կապն ադրբեջանական իշխանությունների քաղաքականության եւ շարունակվող խախտումների միջեւ: ՀՀ մարդու իրավունքների պաշտպան Արման Թաթոյանը երեկ մամուլի ասուլիսի ժամանակ անդրադարձել է ադրբեջանական զինված ուժերի հետ շփման տարածքներում անվտանգության գոտու ստեղծման հրատապ անհրաժեշտությանը՝ որպես Հայաստանի բնակչության իրավունքների պաշտպանության հիմնարար երաշխիք: ՄԻՊ-ը հույս է հայտնել, որ անվտանգության գոտու հարցերը կդառնան հանրային քննարկումների առարկա։
Յուրաքանչյուր որոշման հետեւում մարդ է կանգնած իր հիմնարար իրավունքներով, որոնց չպահպանումը հանգեցնելու է մարդկանց կյանքի, առողջության, գույքի հետ կապված իրավունքների ոտնահարման։ Ըստ Թաթոյանի՝ մենք պետք է միջազգային կառույցներում պաշտպանենք մեր քաղաքացիների իրավունքները, իսկ դրա համար անհրաժեշտ է, որպեսզի կետ առ կետ, քայլ առ քայլ արձանագրվեն ՀՀ տարածք մուտք գործած ադրբեջանական զինված ուժերի ներկայացուցիչների կողմից առայսօր շարունակվող հանցագործությունները։ «Բազմաթիվ այցեր ենք իրականացրել Հայաստանի սահմանամերձ բնակավայրեր, նաեւ մեկ տարվա անդադար մոնիտորինգ է իրականացվել Սյունիքում եւ Գեղարքունիքում, ներկայացվել են բոլոր օբյեկտիվ վտանգները, պրոյեկտված են բոլոր ադրբեջանական դիրքերը, տեղակայումները։ Հիմնավորել ենք ադրբեջանական հանցավոր, հաճախ ահաբեկչական բնույթի արարքները եւ ցույց տվել ադրբեջանական իշխանությունների հակահայ քաղաքականության եւ շարունակվող խախտումների միջեւ կապը։ Ըստ այդմ՝ հիմնավորել ենք, որ անհրաժեշտ է ապառազմականացված անվտանգության գոտի, որպեսզի դրոշները, զինված ուժերը, դիրքերը հեռացվեն մեր համայնքների անմիջական հարեւանությունից եւ համայնքներն իրար կապող միջհամայնքային ճանապարհներից։ Դա պետք է իրականացվի ոչ թե մեր հաշվին, ադրբեջանական զինված ուժերը պետք է հեռանան, քանի որ նրանց բոլոր տեղակայումներն անօրինական են՝ առանց որեւէ բացառության, նրանք հայտնվել են մեր գյուղերի անմիջական հարեւանությամբ եւ ճանապարհներին՝ պատերազմի սպառնալիքի ներքո»,- մանրամասնեց Թաթոյանը՝ շեշտելով, որ սահամագծման եւ սահմանազատման բացակայության պայմաններում հիմք չի ընդունվել ոչ մի միջազգային չափանիշ։ Ավելին՝ կան դեպքեր, երբ խորհրդային ժամանակներից մարդկանց պատկանող հողերի վրա այսօր ֆիզիկապես ներկա են ադրբեջանական զինված ուժերը, մինչդեռ միջազգային իրավունքի հստակ պահանջ է, որ սահմանների սահմանազատումն ու սահմանագծումը չեն կարող համարվել լեգիտիմ, եթե չեն ապահովում մարդու իրավունքները, չեն համապատասխանում ժողովրդավարության եւ մարդու իրավունքների գերակայության կանոններին եւ չեն ապահովում մարդկանց բնականոն կյանքը։
Մեր բոլոր բնակավայրերը հայտնվել են սահմանային գոտում, ունենք բնակավայրեր, որտեղ մի քանի մետրից այն կողմ մարդկանց տներն են, մի՞թե մենք նոր խախտումներ պետք է ունենանք, նոր տեղահանվածներ։ Դրա համար հիմնավորված է նրանց (խմբ.-ադրբեջանական զինված ուժերի) հեռացումը հայկական տարածքներից։ Այս ամենը հաշվի առնելով՝ Արման Թաթոյանն ընդգծում է, որ ՀՀ պետական սահմանի մասին օրենքով նախատեսված սահմանային գոտու ստեղծումը չի կարող իրականացվելՀայաստանի հաշվին։
Դատապարտելի է նաեւ այն, որ մարդու, ինչպես նաեւ երեխաների իրավունքների ոտնահարման բազմաթիվ դեպքերն այսօր չեն գտնվում համապատասխան միջազգային կառույցների ամենօրյա ուշադրության ներքո։ Ինչպե՞ս կարող է երեխան մեծանալ մի միջավայրում, որտեղ գտնվում են երեք պետությունների զինված ուժեր. խոսքը վերաբերում է Սյունիքի որոշ բնակավայրերին, որոնց անմիջական հարեւանությամբ տեղակայված են ադրբեջանական զինված ուժերը, ռուս սահմանապահները, ինչպես նաեւ հայ մարդու անվտանգությունն ու անդորրը պաշտպանող Հայոց բանակի զինվորները։
Մանրակրկիտ ուսումնասիրելով արխիվային փաստաթղթերն ու քարտեզները՝ ակնհայտ է դառնում, որ սկսած 1920-ական թվականներից՝ ադրբեջանական իշխանությունները միշտ օգտագործել են էթնիկ գործոնը տարածքներ բռնազավթելու համար։ Սակայն ինչ-որ ժամանակ կովկասյան թաթարների կողմից հայկական հողերի վրա բնակություն հաստատելն այդ տարածքները չի դարձնում նրանցը։
