Նախօրեին կայացած ԱՀ խորհրդարանի նիստում, ի թիվս մի շարք օրինագծերի, օրակարգում նաեւ մարդու իրավունքների պաշտպանի 2021 թ. գործունեության, մարդու իրավունքների եւ ազատությունների պաշտպանության վիճակի մասին տարեկան հաղորդումն ու «Սահմանապահ զորքերի մասին» օրենքի նախագիծն էին, որոնք հավանության արժանացան պատգամավորների կողմից:
Անդրադառնալով մարդու իրավունքների պաշտպանի աշխատակազմի գործունեությանը՝ Գեղամ Ստեփանյանը նշեց, որ 2021 թ. առանձնացել է հետպատերազմական ժամանակաշրջանին բնորոշ իրավիճակներով եւ իրադարձություններով, որոնք իրենց «հետքն են թողել» նաեւ մարդու իրավունքների պաշտպանության իրավիճակի վրա: Մասնավորապես՝ մարդու իրավունքների եւ ազատությունների ենթադրյալ խախտումների վերաբերյալ բողոք-դիմումների ուսումնասիրություն եւ քննարկում, խոշտանգումների կանխարգելում, հաշմանդամություն ունեցող անձանց, երեխաների, բռնի տեղահանված անձանց, հասարակության խոցելի խմբերին դասվող անձանց իրավունքների պաշտպանություն, Ադրբեջանի հանցավոր գործողությունների հետեւանքով Արցախի ժողովրդի իրավունքների կոպտագույն խախտումների վերաբերյալ փաստահավաք աշխատանք եւ արտահերթ զեկույցների պատրաստում, մարդու իրավունքների եւ ազատությունների հանրային իրազեկում:
Ըստ Գ. Ստեփանյանի՝ ազատազրկման վայրերում պատիժը կրող դատապարտյալների, կալանավորված անձանց իրավունքների պաշտպանության բնագավառում Արցախի ՄԻՊ հաստատության հնարավորությունները սահմանափակվել են՝ պայմանավորված այն հանգամանքով, որ ադրբեջանական ագրեսիայի հետեւանքով Շուշիի քրեակատարողական հիմնարկում պատիժը կրող դատապարտյալները եւ կալանավորված անձինք տեղափոխվել են Հայաստանի Հանրապետություն եւ շարունակել պատիժը կրել կամ կալանքի տակ գտնվել Հայաստանի Հանրապետության արդարադատության նախարարության քրեակատարողական ծառայության քրեակատարողական հիմնարկներում: «Թեեւ Հայաստանի Հանրապետության մարդու իրավունքների պաշտպանի կողմից օրենքով սահմանված՝ կանխարգելման ազգային մեխանիզմի կարգավիճակի շրջանակներում իրականացվել է նշված անձանց իրավունքների եւ ազատությունների մշտադիտարկում, այնուամենայնիվ, առկա են մի շարք խնդիրներ, մասնավորապես՝ արտաքին աշխարհի հետ հաղորդակցվելու եւ կապ պահպանելու իրավունքի լիարժեք իրագործման, դատապարտյալների եւ կալանավորված անձանց իրավաբանական օգնություն ստանալու սահմանադրական իրավունքի եւ հատկապես օրենսդրությամբ պաշտպանական կողմի համար սահմանված իրավունքների իրացման տեսանկյունից»,- ասաց նա:
Մարդու իրավունքների պաշտպանը պատգամավորների ուշադրությունը հրավիրեց այն փաստի վրա, որ 2020 թ. սեպտեմբերի 27-ին Ադրբեջանի կողմից Արցախի դեմ սանձազերծված պատերազմական գործողությունների հետեւանքով բռնի տեղահանվել է մոտ 40 000 մարդ: Ասել է թե՝ խախտվել են սահմանադրությամբ, օրենսդրությամբ եւ միջազգային իրավական ակտերով սահմանված սեփականության, աշխատանքային, կրթության, սոցիալական ապահովության, բնակության վայրի ազատ ընտրության եւ ազգային ու միջազգային իրավական պաշտպանության ներքո գտնվող իրավունքները: Չնայած պետության կողմից գործադրվող ջանքերին, բռնի տեղահանված անձինք շարունակում են բախվել բնակարանների սղության, չհիմնավորված բարձր բնակվարձերի, սոցիալական աջակցության այս կամ այն ծրագրերից անհիմն դուրս մնալու, կորսված փաստաթղթերի վերականգնման ուղղությամբ բյուրոկրատական քաշքշուկների եւ մի շարք այլ հարցերի: Մարդու իրավունքների պաշտպանի աշխատակազմը շարունակել է 2020 թ. ադրբեջանա-թուրքական ագրեսիայի հետեւանքով անհետ կորած եւ գերեվարված անձանց վերաբերյալ տվյալների հավաքագրումը, ցուցակների պարբերաբար թարմացումը, պետական մարմիներին եւ միջազգային կազմակերպություններին տրամադրել համապատասխան զեկույցներ: Միեւնույն ժամանակ ակտիվ եւ օպերատիվ աշխատանքներ են տարվել 2020 թ. նոյեմբերի 9-ի եռակողմ հայտարարության դրույթների խախտմամբ ադրբեջանական զինված ուժերի հանցավոր գործողությունների հետեւանքով Արցախի ժողովրդի իրավունքների կապտագույն խախտումները փաստագրելու եւ դրանք միջազգային ատյաններին ներկայացնելու ուղղությամբ: Արձանագրված յուրաքանչյուր դեպքով պաշտպանի հաստատությունը հանդես է եկել հրապարակային հայտարարություններով, ներկայացրել դեպքերի մանրամասներն ու նամակներով դիմել միջազգային կազմակերպություններին, մարդու իրավունքների պաշտպանության առաջնային մանդատ ունեցող կառույցներին եւ իրավապաշտպան կազմակերպություններին:
Գեղամ Ստեփանյանը խորհրդարանում բարձրաձայնեց նաեւ այն մասին, որ 2020 թ. նոյեմբերից սկսած՝ Ստեփանակերտ քաղաքի, Ասկերանի, Մարտունու, Մարտակերտի եւ Շուշիի շրջանների գյուղերի հարեւանությամբ տեղակայված ադրբեջանական դիրքերից պարբերաբար տարբեր տրամաչափի հրաձգային զինատեսակներից կրակոցներ են արձակվել մոտակա հայկական խաղաղ բնակավայրերի ուղղությամբ, ինչի հետեւանքով տուժել են մի շարք բնակարաններ եւ հասարակական նշանակության շինություններ: «Եռակողմ հայտարարությունից հետո Ադրբեջանը պարբերաբար խախտել է նաեւ «Հայտարարության» 1-ին կետում նշված` «կրակի ու ռազմական գործողությունների լիակատար դադարեցման» պայմանը: Արդյունքում՝ սպանվել են մարդիկ, խախտվել եւ ճնշվել են նրանց գոյության ու ապրելու համար անհրաժեշտ պարզագույն իրավունքները,- ընդգծեց նա:- Սրան զուգահեռ՝ հակառակորդը տարբեր մոթոդների կիրառմամբ շարունակել է ոտնձգություններն Արցախի քաղաքացիների հոգեբանական անձեռնմխելիության դեմ՝ նպատակ հետապնդելով վախի եւ հուսահատության մթնոլորտ ձեւավորելու խաղաղ բնակչության շրջանում եւ ստիպելու մարդկանց լքել իրենց մշտական բնակավայրերը»:
Արժանահիշատակ են Ադրբեջանի բռնազավթած հայկական բնակավայրերում Արցախի մշակութային ժառանգությունը, հայկական հուշարձանները բարբարոսաբար ոչնչացնելու, գերեվարված հայ զինծառայողների եւ քաղաքացիական անձանց` կեղծ մեղադրանքների վրա հիմնված հետապնդումների եւ դատավարությունների, ադրբեջանական զինված ուժերի կողմից Արցախի քաղաքացիական անձանց սպանության դեպքերի վերաբերյալ զեկույցները, որոնք տարածվել են Միավորված ազգերի կազմակերպությունում՝ որպես պաշտոնական փաստաթուղթ:
