Արցախում ադրբեջանաթուրքական 44-օրյա ագրեսիայի հետեւանքով 40 հազարից ավելի արցախցի բռնեց գաղթի ճանապարհը: Օկուպացվեցին 1991 թ. դեկտեմբերի 10-ի հանրաքվեով անկախություն հռչակած Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետության Հադրութի շրջանը, Շուշիի, Մարտունու, Մարտակերտի, Ասկերանի շրջանների բնակավայրերի մի մասը: Շահումյանի շրջանը բռնազավթվել էր դեռ առաջին արցախյան պատերազմում, եւ Քարվաճառ տեղափոխված շահումյանցիները, Ադրբեջանի այլ հայաբնակ վայրերից բռնագաղթածները 2020 թ. երկրորդ անգամ բռնեցին գաղթի ուղին:
Օկուպացված տարածքներն ահռելի մեծ նշանակություն ունեն նաեւ Արցախի Հանրապետության տնտեսության համար: Արցախի տարածքների զավթման վերաբերյալ փաստացի հայտարարում է միայն Հայաստանի Հանրապետությունը, սակայն տրամաբանական է, որ այդ մասին պաշտոնապես իրավական գնահատական տա հենց Արցախի Հանրապետությունը: Օրերս Արցախի Հանրապետության ԱԺ նախագահ Արթուր Թովմասյանը հայտարարեց, որ երկրի Ազգային ժողովի խմբակցությունների նախաձեռնությամբ օրակարգ է մտցվել ադրբեջանական օկուպացիայի մասին օրենքի նախագիծ: Նախագծով իրավաբանորեն սահմանվում է, որ Ադրբեջանը բռնազավթել է Արցախի Հանրապետության տարածքները, եւ հատուկ իրավական ռեժիմ է սահմանվում բռնազավթած հայկական տարածքների նկատմամբ։ Նախատեսվում է, որ նախագիծը քննարկման կդրվի ԱՀ ԱԺ փետրվարի 16-ի նիստում:
1992 թ. հունվարի 6-ին, առաջնորդվելով ԽՍՀՄ Սահմանադրությամբ եւ գործող միջազգային իրավական նորմերով, Արցախի ժողովուրդն ընդունեց «Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետության պետական անկախության մասին» հռչակագրիրը: Այդ օրվանից սկսած դե յուրե Արցախը կառավարում է Արցախի ժողովուրդը՝ իր ազատ կամարտահայտմամբ, ժողովրդավարական սկզբունքով ընտրված պետական եւ տեղական ինքնակառավարման մարմինների միջոցով: Հետեւաբար՝ լիովին օրինաչափ էր, որ սեփական տարածքները Ադրբեջանի բռնազավթած լինելու մասին իրավական ակտը պետք է ընդուներ հենց Արցախի Հանրապետության օրենսդիր մարմինը:
Օրենսդրական նախագծի քննարկումը եւ, ամենայն հավանականությամբ, ընդունումը հստակ ուղերձ կլինեն համաշխարհային հանրությանը եւ միջազգային կառույցներին, որ 44-օրյա պատերազմով ադրբեջանաթուրքական զույգին ոչ միայն չի հաջողվել լուծել Արցախի հիմնախնդիրը, այլեւ այն ավելի է խորացել՝ դրա բազմաթիվ կետերին ավելացնելով տասնյակ հազարավոր բռնագաղթվածների եւ օկուպացված տարածքների հարցերը:
Ընդունվելիք օրենքով արցախցին եւս մեկ դիմում կուղղի համաշխարհային հանրությանը, որ պատմական բնօրրանում իր ապրելու իրավունքի հարցը լուծված չէ, որ այն ինչպես 1994-ին, այնպես էլ 2016, 2020 թթ. պատերազմներով չի լուծվել եւ երբեւէ չի լուծվի պատերազմի միջոցով: Միանշանակորեն՝ այն պետք է հանգուցալուծվի բանակցային սեղանի շուրջ: Արցախի Հանրապետությունը օրենսդրական այս նախաձեռնությամբ ուղերձ է հղում խնդրի կարգավորման միակ միջազգայնորեն ընդունված ձեւաչափին՝ Մինսկի խմբին, որպեսզի այն ավելի հետեւողական եւ վճռական քայլեր կատարի հակամարտության կարգավորման բանակցությունները վերսկսելու ուղղությամբ: Միջազգային տարբեր հարթակներում վերջին ժամանակներս արված հայտարարություններում շեշտվող այն դրույթը, որ Մինսկի խումբն իր աշխատանքները պետք է սկսի հումանիտար հարցերի լուծմանը աջակցելով, լիովին ընդունելի է, քանզի դա առաջին հերթին ենթադրում է բռնազավթած տարածքների վերադարձ եւ տեղահանվածների հայրենադարձություն:
