Իրան-5+1 համաձայնության վերականգնման շուրջ 8-րդ փուլի ընդհատված բանակցությունները վերսկսվելու են ընթացիկ շաբաթվա ընթացքում։ Հունվարին ընդհատված բանակցությունները, կողմերի գնահատմամբ, դրական տեղաշարժ են արձանագրել, սակայն կան չլուծված կարեւոր հարցեր, որոնք քաղաքական որոշում են պահանջում։ Ուստի բանակցող թիմերը վերադարձել են իրենց երկրներ՝ խորհրդակցելու նպատակով։ Ահա թե ինչու, այս փուլը խիստ կարեւորվում ու վճռական է համարվում։
Թերեւս, հենց այս հանգամանքով են պայմանավորված նաեւ բանակցություններին մասնակցող երկրների ու դրանք համակարգող ԵՄ-ի լուրջ ջանքերը՝ ուղղված դրանց արդյունավետությանն ու դրական ելքին։ Իրանական կողմը, որը կտրականապես դեմ էր ԱՄՆ-ի հետ անմիջական բանակցություններին, չի բացառում, որ անհրաժեշության դեպքում այդ քայլին կգնա, եթե պետք է «լավ» համաձայնություն ձեռք բերել։ Այս առնչությամբ փետրվարի 5-ին ԵՄ արտաքին հարցերի ու անվտանգության քաղաքականության պատասխանատու Ջոզեպ Բորելը հեռախոսազրույց է ունեցել Իրանի ԱԳ նախարար Հասան Ամիրաբդոլահիանի հետ, ինչը շատ կարեւորվել է Վիեննայում բանակցությունները վերսկսելուց առաջ։ Նա շեշտել է, որ բանակցություններն արագ ավարտին հասցնելու եւ համաձայնությունն ամբողջությամբ վերականգնելու համար անհրաժեշտ են բոլոր կողմերի բարի կամքի դրսեւորումը, փոխզիջման ու փոխգործակցության տրամադրվածությունը։ Ըստ իրանական ԶԼՄ-ների՝ Ամիրաբդոլահիանը հեռախոսազրույցի ընթացքում նշել է, որ չնայած վերջին բանակցություններում որոշ դրական տեղաշաժ է գրանցվել, սակայն դրանք չեն արդարացնում Թեհրանի սպասումները։ Նա հավելել է նաեւ, որ Իրանը վճռական է «լավ» համաձայնության հասնելու հարցում, ինչի համար մշտապես սերտ կապ է պահպանելու բանակցությունները համակարգող ԵՄ-ի հետ։
Նշենք, որ Իրանի միջուկային ծրագրի շուրջ Իրան-5+1 (ՄԱԿ-ի 5 մշտական անդամները` Ռուսաստան, Ֆրանսիա, Մեծ Բրիտանիա, ԱՄՆ, Չինաստան, եւ Գերմանիան, Joint Comprehensive Plan of Action, JCPOA) համաձայնությունը գործնականում սառեցվել է 2018 թ. մայիսից, երբ որոշիչ դեր ունեցող երկրներից ԱՄՆ-ն դուրս եկավ դրանից: Հետեւաբար, ոչ միայն վերականգնվեցին Իրանի դեմ մինչեւ համաձայնությունը կիրառված սահմանափակումները, այլեւ դրանք գրեթե կրկնապատկվեցին։ Ուստի Թեհրանն էլ իր հերթին 2019 թ. հուլիսից սկսեց JCPOA-ի շրջանակներում ստանձնած պարտավորություններից աստիճանաբար նահանջի քայլեր կատարել՝ ընդհուպ վերականգնելով ուրանի հարստացման գործընթացը բարձր տոկոսներով, ինչի արդյունքում տնօրինում է 25 կգ 60 տոկոսով եւ 120 կգ 20 տոկոսով հարստացած ուրան։ Մինչդեռ JCPOA-ի շրջանակներում Թեհրանն իրավասու էր հարստացնել 3.67 տոկոսանոց, այն էլ՝ ոչ մեծ քանակով: Բանակցությունների առաջիկա փուլի շուրջ հունվարի 30-ին Ֆրանսիայի նախագահ Էմանուել Մակրոնը հեռախոսազրույց է ունեցել նախագահ Էբրահիմ Ռաիսիի հետ, որի ընթացքում քննարկվել են երկկողմ փոխհարաբերությունների, տարածաշրջանային, ինչպեսեւ JCPOA-ի վերականգնման գործընթացին առնչվող հարցեր։ Իսկ նախորդ օրը Մակրոնը խնդրո առարկան քննարկել էր Ռուսաստանի նախագահ Վլադիմիր Պուտինի հետ ունեցած հեռախոսազրույցում։ Փետրվարի 4-ին ԱՄՆ կառավարությունը եւս քայլ է կատարել այդ ուղղությամբ. Իրանի միջուկային գործունեության ոլորտում վերացրել է որոշ սահմանափակումներ, որոնք նախկին նախագահ Դոնալդ Թրամփը կիրառել էր Իրանի դեմ «գերագույն ճնշումներ» ծրագրի շրջանակներում։
Համաձայն նշյալ որոշման, օտարերկրյա ընկերությունները կարող են համագործակցել Իրանի քաղաքացիական նպատակներ հետապնդող միջուկային ծրագրերի շրջանակներում։ Վաշինգտոնը շեշտել է, որ դա արվել է ոչ նախապես պայմանավորվածության հիման վրա եւ ոչ էլ Իրանին «միավոր» տալու նպատակով, այլ որպես խրախուսանք՝ Վիեննայի բանակցությունների հաջողության համար։ Նշենք, որ մինչ սահմանափակումները, տվյալ ոլորտներում Իրանի հետ համագործակցում էին ռուսական, չինական եւ արեւմտյան որոշ ընկերություններ։ Եթե ԱՄՆ-ի այդ քայլը ողջունել են բանակցության մասնակից բոլոր երկրները, ապա Թեհրանի արձագանքը եղել է բավական զգուշավոր, որոշ դեպքերում էլ՝ սառը։ Ամիրաբդոլահիանն այդ առնչությամբ նշել է, թե այն, ինչ թղթի վրա է, լավ է, բայց եթե կյանքի կոչվի, ապա կարելի է համարել բարի կամքի դրսեւորում։ Իսկ պահպանողական թեւին հարող ԶԼՄ-ներից շատերն իրենց մեկնաբանություններում ԱՄՆ-ի այդ քայլը գնահատել են ցուցադրական, որը ոչնչով չի նպաստի Իրանի տնտեսությանը։ Մյուս կողմից, ԱՄՆ-ում եւս կառավարության որոշումը արժանացել է շատերի քննադատությանը։ Ավելին, ԱՄՆ Սենատի արտաքին հարցերի կոմիտեի նախագահ Ռոբերտ Մենենդեսը դեռեւս փետրվարի 1-ին, խիստ դեմ արտահայտվելով ընդհանրապես համաձայնության վերականգնմանը, նշել է, թե կառավարությունը Իրանի միջուկային ծրագրերի դեմ պայքարի հարցում պետք է նոր ու լուրջ քաղաքականություն մշակի եւ արգելի Իրանի հովանավորությունը վայելող արտերկրյա կազմակերպությունների գործունեությունը։ Նա շեշտել է, թե այժմ փրկելու ոչինչ չկա, պարզապես Իրանին պետք է սպառնալ հստակ ռազմական ծրագրերով եւ ոչ թե հայտարարել, թե բոլոր տարբերակներն էլ սեղանին են։ Իսկ Իրանի խորհրդարանի անվտանգության ու արտաքին հարցերի հանձնաժողովի խոսնակ Մահմուդ Աբբասզադեհ Մեշքինին, նշելով, որ բանակցությունները կարող են հաղթանակ-հաղթանակ ելքով ավարտվել, հավելել է, թե միայն բոլոր սահմանափակումների վերացման դեպքում, ինչը Թեհրանի արդարացի իրավունքն է, մինչդեռ բանակցությունների ընթացքում ձեռք բերված համաձայնությունը դրանց միայն մի մասին է վերաբերում։
Բացի այդ, JCPOA-ի վերականգնմանը դեմ են նաեւ տարածաշրջանի որոշ երկրներ, ինչպես, օրինակ, Իսրայելն ու Սաուդյան Արաբիան։ Որոշներն էլ նման ցանկությունները չեն բարձրաձայնում, սակայն դեմ են, քանի որ եւ՛ տնտեսական, եւ՛ քաղաքական առումներով դա չի բխում իրենց շահերից։ Այսուհանդերձ, բանակցությունների ձախողումը կարող է անկանխատեսելի հետեւանքներ ունենալ, եթե հաշվի առնենք Իրանի միջուկային օբյեկտները թիրախ դարձնելու Իսրայելի գրեթե ամենօրյա, մյուս կողմից ԱՄՆ-ի առավել խիստ սահմանափակումների կիրառման եւ ռազմական գործողությունները չբացառելու սպառնալիքները։ Հետեւաբար, նկատի ունենալով ոչ միայն գլխավոր դերակատարների՝ Իրանի եւ ԱՄՆ-ի, այլեւ բանակցող բոլոր կողմերի շահագրգիռ լինելը, կարելի է ենթադրել, որ, բոլոր բարդություններով հանդերձ, JCPOA-ի վերականգնման հավանականությունն ավելի մեծ է։
